Πρόσφατα έπεσε στην αντίληψή μου το βιβλίο της Cindi McΜenamin "When women walk alone: Finding strength and hope through the seasons of life». Από ό,τι κατάλαβα, η συγγραφέας εργάζεται στις ΗΠΑ ως pastoral counsellor (ποιμαντική συμβουλευτική), βοηθώντας γυναίκες να βρουν νόημα και συντροφικότητα μέσα από την πνευματική σχέση με το Θεό. Παρόλο που όλες οι περιπτώσεις στις οποίες αναφέρεται είναι μέσα από την δική της εκκλησιαστική κοινότητα και η οπτική της αποκλειστικά θρησκευτική (περιορίζοντας έτσι την προσέγγισή της), το βιβλίο αυτό είναι πιστεύω πολύ βοηθητικό για όσες γυναίκες πασχίζουν μόνες στη ζωή.
Αρχικά είχα
επιφυλάξεις, καθώς δεν νομίζω ότι μπορεί κάποιος πραγματικά να βοηθήσει κάποιον
άλλον σε ένα συγκεκριμένο τομέα, αν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, ο ίδιος δεν
έχει κάποια προσωπική πείρα από το πρόβλημα του άλλου. Είναι διαφορετικό να νιώθει μια γυναίκα
μοναξιά σε ένα ψυχρό γάμο, από το να είναι εντελώς μόνη. Είναι διαφορετικό μια
γυναίκα να είναι μόνη για 6 μήνες από ότι να είναι μόνη για 10 χρόνια. Και είναι
διαφορετικό να είναι μια γυναίκα μόνη στην Αμερική από ό,τι στην Ελλάδα. Δεν μπορούν να βοηθήσουν τις
μόνες γυναίκες οι άνδρες, ούτε οι ζευγαρωμένες γυναίκες, όσο καλοπροαίρετες κι αν είναι. Χρειάζεται
κάποια γυναίκα που έχει περάσει (και ΞΕ-περάσει)
την ίδια εμπειρία. Η συγγραφέας έχει κάποια προσωπική εμπειρία επίσης. Το
βιβλίο είναι πολύ καινοτόμο στο ότι λέει τα πράγματα με το όνομά τους. Ότι η πρωταρχική
συντροφική σχέση είναι με το Θεό και ο
γήινος σύντροφος έρχεται δεύτερος (αν έρθει). Ότι κανένα ανθρώπινο πλάσμα, όσο
τέλειο κι αν είναι, δεν μπορεί να καλύψει πλήρως τις συναισθηματικές μας ανάγκες,
παρά μόνο ο Θεός. Ότι, αν μια γυναίκα είναι μόνη, είναι επειδή υπάρχει σημαντικός,
πνευματικός λόγος, ότι ο Θεός κυνηγά την καρδιά της. Ότι η μόνη γυναίκα
χρειάζεται το χώρο και την ενέργεια για να καλλιεργήσει αυτή την πνευματική
σχέση, που δεν θα μπορούσε να καλλιεργηθεί αλλιώς.
Διαβάζοντάς
το, δεν μπορούσα να μην κάνω παραλληλισμούς με την ελληνική πραγματικότητα, που
είναι πολύ πιο οπισθοδρομική. Η εμπειρία των ελληνίδων
γυναικών που είναι μόνες (και είναι πολλές-τουλάχιστον στην Αθήνα) είναι πολύ
δυσκολότερη από την Αμερική (και φαντάζομαι σε άλλες χώρες ακόμη πιο
πατριαρχικές, ακόμη δυσκολότερη). Δεν είναι μόνο η μοναξιά, η αδειανή
καθημερινότητα, η έλλειψη συναισθηματικής και υλικής υποστήριξης, η ματαίωση σε
σχέση με την τεκνοποίηση (αν δεν υπάρχει), αλλά πολύ περισσότερο, ο εξοστρακισμός,
η κοινωνική απομόνωση, ο στιγματισμός και η περιθωριοποίηση των μοναχικών
γυναικών. Οι κοινωνικές σχέσεις με άνδρες είναι σε πολλές περιπτώσεις εκτός
συζήτησης –ειδικά αν η γυναίκα είναι κάπως εμφανίσιμη. Η κουλτούρα μας δύσκολα
δέχεται την απλή φιλία μεταξύ άνδρα και γυναίκας, ειδικά αν ο άνδρας είναι
παντρεμένος και η γυναίκα μόνη. Όμως το παράπονο των περισσότερων μοναχικών
γυναικών δεν είναι οι άνδρες, αλλά η εχθρικότητα των «άλλων» (ζευγαρωμένων) γυναικών.
Πάμπολλες φορές εισπράττουν τα σιωπηλά, δηλητηριώδη βέλη της ζήλιας των άλλων
γυναικών, του ανταγωνισμού, που τις βλέπουν ως πιθανή απειλή για τον άντρα τους.
Προβάλλοντας τη δική τους εξάρτηση στην μοναχική γυναίκα, κρίνουν εξ’ ιδίων τα
αλλότρια και θεωρούν δεδομένο ότι η μοναδική
σκέψη στης μοναχικής γυναίκας είναι πώς θα βρει άντρα (και μάλιστα τον δικό τους).
Δεν μπορούν να κατανοήσουν ότι μπορεί κάποια γυναίκα να έχει επιλέξει την ελευθερία,
αντί το συμβιβασμό με μια ακατάλληλη σχέση. Τις τρομάζει η ιδέα ότι μπορεί να βρεθούν οι ίδιες στη θέση
τους. Ακόμη κι αν η μοναχική γυναίκα είναι ευτυχής, αυτό επίσης τις αποξενώνει,
γιατί δεν μπορούν να φανταστούν πώς είναι δυνατόν να μην έχουν την ίδια εξάρτηση που
έχουν κι εκείνες. Η συναισθηματικά ανεξάρτητη κι επιτυχημένη γυναίκα είναι
απειλητικό πρότυπο στο δυτικό πολιτισμό μας. Έτσι, τις απομονώνουν από κάθε κοινωνική
εκδήλωση, δεν τις προσκαλούν πουθενά, πετούν μπροστά τους έναν αόρατο τοίχο που
λέει «Μείνε μακριά». Η κοινωνική απομόνωση είναι τόσο έντονη για μεγάλο αριθμό
γυναικών που κάποιες λένε: «Τώρα πραγματικά νιώθω στο πετσί μου πώς μπορεί να
νιώθει ο μετανάστης ή το άτομο με ειδικές ανάγκες». Άλλες λένε: «Όταν χώρισα,
σταμάτησαν όλες οι φίλες μου να παίρνουν τηλέφωνο». Άλλες πάλι: «Όταν
παντρεύτηκα, ξαφνικά άρχισαν να με καλούν όλες εκείνες οι συναδέλφισσες, που
πιο πριν σημασία δεν μου έδιναν…». Και άλλες: «Κάποιες φορές
σκέφτομαι να φορέσω ψεύτικο δαχτυλίδι επίτηδες, τουλάχιστον να σταματήσουν να
με βλέπουν με τέτοια καχυποψία». Τόσο έντονη είναι η περιθωριοποίηση.
Υπάρχουν
λόγοι για αυτό:
Η γυναικεία
μοναχικότητα, ιδιαίτερα όταν ξεπερνά την ηλικία των 30-35, θεωρείται σχεδόν
κατάρα στην ελληνική κοινωνία, κάτι που πρέπει να αποφευχθεί πάση θυσία. Παρά
το φεμινιστικό κίνημα και την εισαγωγή των γυναικών στο χώρο εργασίας, ελάχιστη
πρόοδος έχει γίνει σχετικά με την συναισθηματική εξάρτηση των γυναικών από τους άνδρες, την υπαρξιακή διάσταση: Ποιος
είναι ο σκοπός της ζωής μιας γυναίκας; Ένα μεγάλο ποσοστό γυναικών απαντά: «ο γάμος
και η τεκνοποίηση». Δεν είναι τυχαίο που 'απελευθερωμένα' μοντέλα μόδας αποκηρύσσουν όσα έχουν κάνει (και φωτογραφίσει) στο παρελθόν τους με έναν καθαρτικό
γάμο και τον αγιοποιητικό τίτλο της «μάνας». Η κοινωνία είναι διατεθειμένη να
σου συγχωρέσει τα πάντα, αρκεί να κάνεις παιδί. Αλίμονο λοιπόν σε εκείνες που δεν
έχουν… Όσο λοιπόν η υπαρξιακή επιταγή της γυναίκας είναι ο γάμος και η
τεκνοποίηση, η γυναίκα νιώθει ανακούφιση -μπορεί να δικαιολογήσει στους άλλους,
αλλά κυρίως στον εαυτό της γιατί ζει. Δεν χρειάζεται να ασχοληθεί με το επώδυνο
υπαρξιακό ερώτημα «Γιατί υπάρχω; Τι ήρθα να κάνω σε αυτόν τον κόσμο;». Εξ’ου
και η υπαρξιακή εξάρτηση των γυναικών στους άνδρες. Αν και εφόσον ο λόγος
ύπαρξης της γυναίκας είναι να συντροφεύει τον άνδρα και να κάνει παιδιά μαζί
του, τότε ο άνδρας, με τον ένα ή
τον άλλο τρόπο, γίνεται θεός στη ζωή της, γίνεται είδωλο, ένα άλλο είδος μοντέρνας
ειδωλολατρείας. Και ίσως πολλές γυναίκες να μη δέχονται αυτές τις στάσεις
διανοητικά, το θέμα όμως δεν είναι τι λένε, αλλά τι κάνουν.
Δεν είναι
τυχαίο ότι σε κάποια έρευνα πριν μερικά χρόνια, τα δύο τρίτα των ελληνίδων
απάντησαν ότι προτεραιότητά τους είναι ο γάμος και η οικογένεια. (στους άνδρες
ήταν η επαγγελματική επιτυχία). Η φιλία και στα δύο φύλα ερχόταν τελευταία ως
αξία. Όσο για ανώτερα ιδανικά, όπως να βοηθήσουμε τον κόσμο, αυτούς που έχουν
ανάγκη, ή ακόμη και η πνευματικότητα, αυτά δεν υπήρχαν καν στο ρεπερτόριο. Δεν
είναι τυχαίο, που ακόμη και σήμερα ο γάμος για το κορίτσι καλείται ‘αποκατάσταση’
(τον ίδιο όρο που χρησιμοποιούν στα φυσικοθεραπευτήρια, όταν έχεις σπάσει το
πόδι σου). Δεν είναι τυχαίο που πολλές γυναίκες σήμερα εξακολουθούν και
παραμένουν σε κακοποιητικούς γάμους. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλές γυναίκες σήμερα εξακολουθούν
και χρησιμοποιούν εξαιρετικά ανήθικες, σκοτεινές μεθόδους ενεργειακής
χειραγώγισης, συχνά με πληρωμή «ειδικού», προκειμένου να πετύχουν το στόχο τους:
να τις ερωτευτεί ο επιδιωκόμενος σύντροφος, να αφήσει τη γυναίκα του και να τις
παντρευτεί. Δυστυχώς, τέτοιες μέθοδοι χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα, ακόμη και
από μορφωμένες γυναίκες, λες και βρισκόμαστε στη μεσαιωνική εποχή. Μάλλον δεν έχουν
καταλάβει σε τι περιπέτεια μπλέκουν… Λίγες είναι οι γυναίκες που δεν συμβιβάστηκαν
σε έναν κονσερβοποιημένο γάμο, και που δεν δέχτηκαν να χρησιμοποιήσουν ένα
άνδρα ως τράπεζα σπέρματος (και χρημάτων!). Παλεύουν
μόνες, αντιμετωπίζοντας, ανάμεσα σε όλα τα άλλα, το ρατσισμό και την απαξίωση
από γυναίκες και άνδρες, σε μια κοινωνία που βλέπει τη μοναχική γυναίκα ως αποτυχία.
Όλα αυτά
δείχνουν πόσο αποδυναμωμένες είναι οι γυναίκες στο δυτικό κόσμο και ειδικά στην
Ελλάδα. Η οικονομική και επαγγελματική χειραφέτηση είναι απαραίτητες, αλλά όχι
επαρκείς συνθήκες. Η συναισθηματική και η υπαρξιακή ανεξαρτητοποίηση είναι
πολύ σημαντικότερες. Για όσες από εμάς είμαστε στον πνευματικό δρόμο, χρειαζόμαστε τη βοήθεια
του Θεού, αλλά και της
Παναγιάς! Χρειαζόμαστε τη βοήθεια, όλων των γυναικών αγίων, οι οποίες ήταν στην
πλειοψηφία τους επίσης μόνες, σε συνθήκες πολύ χειρότερες από τις σημερινές.
Μόνο με τη βοήθεια τους μπορούμε να καταφέρουμε την συναισθηματική
χειραφέτηση που είναι και η σημαντικότερη.
Η γυναικεία
ενδυνάμωση είναι αδύνατον να επιτευχθεί συλλογικά χωρίς γυναικεία αλληλεγγύη. Η γυναικεία
αλληλεγγύη έχει θαφτεί πίσω από τον ανταγωνισμό, τη ζήλια και το εγωκεντρικό
ενδιαφέρον της κάθε ελληνίδας για τη δική της οικογένεια και μόνο. Αυτή η
νοοτροπία θα πρέπει να αλλάξει, αλλιώς θα μείνουμε για πάντα αποδυναμωμένες,
χειραγωγίσιμες, εξαρτημένες. Εμμέσως πλην σαφώς, αυτό ακριβώς προάγουν τα
γυναικεία περιοδικά, των οποίων το μοναδικό μέλημα είναι πώς η γυναίκα να
προσφέρει μεγαλύτερη ευχαρίστηση στον άνδρα. Πείθουν εμμέσως τα νεαρά κορίτσια, ότι το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή
είναι η σχέση και το σεξ, κι συνεπώς χωρίς αυτά δεν μπορούν (ή δεν έχουν λόγο!)
να ζήσουν. Πουθενά δεν αναφέρονται τα δήθεν απελευθερωμένα περιοδικά στη
γυναικεία αλληλεγγύη, στην ανάγκη για πνευματική αναζήτηση, στην επαγγελματική
και διανοητική εξέλιξη.
Κι όμως.
Εκατομμύρια χαρισματικών, έξυπνων, μορφωμένων, ευαίσθητων, καλλιεργημένων
γυναικών στο δυτικό κόσμο είναι μόνες. Περπατούν το μονοπάτι μόνες. Χρειάζεται
μόνες να βρουν το νόημα της ζωής τους, τη συντροφικότητα, την απασχόληση, την επικοινωνία,
τη δημιουργικότητα, την πλήρωση. Είναι δύσκολο το μονοπάτι, που είναι στην
ουσία ένα πνευματικό μονοπάτι γυναικείας ενδυνάμωσης, αλλά μπορεί να
περπατηθεί. Προσφέρει αμοιβές που θα ήταν αδύνατον να υπάρξουν, αν η γυναίκα
ήταν απασχολημένη με έναν σύντροφο. Ίσως υπάρχει βαθύτερος λόγος που
τόσες γυναίκες είναι σήμερα μόνες, δεν
είναι ατυχία, δεν είναι δημογραφικό πρόβλημα, δεν είναι κατά λάθος- ίσως είναι Θέλημα
Θεού! Ίσως υπάρχει σκοπός που πρέπει να εκπληρώσουν. Εκατομμύρια άνθρωποι στον
κόσμο υποφέρουν, εκατομμύρια παιδιά είναι επίσης μόνα και τις χρειάζονται. Για
να μπορέσει όμως η μοναχική γυναίκα να εκπληρώσει την αποστολή της, θα
χρειαστεί, συνειδητά ή ασυνείδητα να αντλήσει δύναμη και καθοδήγηση από το Θεό
και την Μητέρα Θεοτόκο. Υπάρχει υψηλότερη αποστολή, με πολύ μεγαλύτερη
ικανοποίηση από τη γκρίνια της μάταιης αναζήτησης συντρόφου. Αν είναι μια σωστή σχέση να έρθει, έχει καλώς. Αν όχι, κάνε άλλα πράγματα
στη ζωή σου. Άνοιξε τα φτερά σου και πέταξε. Μην ακούς τη μιζέρια, την πίεση,
το φόβο της έλλειψης. Όταν σταματήσεις να έχουν ως πρώτη προτεραιότητα να βρεις τον
κύριο Τέλειο και γίνει προτεραιότητα ο Θεός και το Θέλημά Του, τότε η ζωή ανοίγει
συναρπαστικές οδούς και ένας νέος ορίζοντας
ξεκινά, ένας ορίζοντας προ πολλού ξεχασμένος: αυτός
της συναισθηματικά ανεξάρτητης και πνευματικά ενδυναμωμένης γυναίκας.
