Αυτοδιαχείριση και κρίση: πόσο προετοιμασμένοι είμαστε;

Με συμπόνια (και σοκ) παρακολούθησα το χθεσινό ρεπορτάζ των «Νέων Φακέλων» του ΣΚΑΙ για την ανεργία. Με θάρρος και παραδειγματική ειλικρίνεια μίλησαν, συμπολίτες μας, άνθρωποι όπως εσείς κι εγώ, από καθ’ όλα «καλές» οικογένειες, με σπουδές και πτυχία, οι οποίοι βρέθηκαν ξαφνικά στο δρόμο. Άκουσα την αγωνία ενός ανώνυμου καλούντα σε τηλεφωνική γραμμή, απελπισμένος να βρει δουλειά, καθώς οι ατελείωτες κενές μέρες, μπροστά στην τηλεόραση, του έγιναν αβάσταχτες…

Συνειδητοποίησα για ακόμη μια φορά πόσο ριζικά και πόσο ραγδαία, αλλάζουν πολλά κοινωνικά δεδομένα και στάσεις-νοοτροπίες στη χώρα μας- μαζί με τις οικονομικές αλλαγές…Θαύμασα το θάρρος των ανθρώπων, που βγήκαν το πρόσωπο με φανερό να μιλήσουν, θρυμματίζοντας το ταμπού, το στίγμα και το φόβο, γύρω από αυτό που τείνει να θεωρείται ως «αποτυχία», ως «καταστροφή». Αναρωτήθηκα κατά πόσον το θάρρος αυτών των ανθρώπων θα κινητοποιήσει τη συμπόνια, που πιστεύω ότι έχουμε αρκετή σαν λαός… Κατά πόσον η συμπόνια μας θα ξεπεράσει το φόβο, την υποκρισία και την ειδωλολατρεία, που για χρόνια, στα χρόνια της εύκολης αφθονίας, μηρυκάζαμε, κοκορευόμενοι στους φίλους μας ποιος έχει το μεγαλύτερο 4Χ4 για να κυκλοφορεί στο κέντρο της Αθήνας και ποιος βγάζει την κοπέλα του στα πιο καλά μαγαζιά…
Πάνε αυτά.
Πιστεύω ότι η συμπόνια μας είναι αρκετή για να γίνουμε, μέσα από την κρίση, νέοι άνθρωποι, γιατί θα γίνουμε νέοι συν-άνθρωποι…Η κρίση δεν αλλάζει μόνο εκείνους που χάνουν τη δουλειά τους και μένουν στο δρόμο. Αλλάζει κι όλους εμάς τους υπολοίπους, Οι οποίοι βλέπουμε και λέμε «Αρκετά. Ο συνάνθρωπος είναι πιο σημαντικός από το φόβο μου».

Ακούγοντας τα λεγόμενά τους, επίσης προβληματίστηκα για την έλλειψη προετοιμασίας που έχουμε όλοι, μικροί, μεγάλοι για να αντιμετωπίσουμε μια προσωπική κρίση-είτε αυτό σημαίνει απώλεια εργασίας, διαζύγιο, ή κάποια άλλη μεγάλη αλλαγή… Η οικονομική κρίση οδηγεί με τη σειρά της πολλούς ανθρώπους να περάσουν βαθύτατες προσωπικές, υπαρξιακές, ψυχολογικές ή και πνευματικές δοκιμασίες- κρίσεις σε κάθε επίπεδο της ύπαρξής τους. Αν τις διαχειριστούν σωστά, τα οφέλη μπορεί να είναι εκπληκτικά και μοναδικά, αν και η διαδικασία μετάβασης ιδιαίτερα επώδυνη. Αναφέρεται πολλές φορές πώς στη σημερινή κοινωνία εκείνος που χάνει τη δουλειά του, νιώθει ότι χάνει την ταυτότητά του, το σκοπό ύπαρξής του, τη ρουτίνα του, τις επαφές του, το κοινωνικό του στάτους, τους «φίλους» και συχνά και την οικογένειά του. Δεν είναι λίγοι οι γάμοι οι διαλύονται μετά από ανεργία του συζύγου, ή επειδή η σχέση δεν ήταν ιδιαίτερα ανιδιοτελής και αυθεντική ευθύς εξαρχής. Ειδικά το ανδρικό φύλο, πιέζεται πάρα πολύ από το κοινωνικό (και άδικο) στερεότυπο ότι η μόνη αξία του άνδρα είναι να παράγει τα προς το ζην. Η κρίση μπορεί να τους επηρεάσει ανελέητα και οι άνδρες, που υποφέρουν από την ανεργία, είναι πολύ πιο ευάλωτοι. Πολλοί άνδρες, όταν απολυθούν, συνεχίζουν και φεύγουν κάθε πρωί από το σπίτι, την ίδια ώρα, χωρίς να πουν τίποτα στη γυναίκα τους, τίποτα για το γεγονός ότι δεν έχουν δουλειά πια… Τι μας λέει αυτό για την ειλικρίνεια στις σχέσεις μας, για την ιδιοτέλεια, για τις προσδοκίες;

Στη φάση ανεργίας, όλα τα ψυχικά αποθέματα που έχει χτίσει το άτομο στη ζωή του χρειάζονται άμεσα. Εκεί, η αυτό-εκτίμηση, που έχει χτίσει το άτομο από την πρώτη του ηλικία, θα παίξει καταλυτικό ρόλο. Υπάρχει όμως; Πόσοι άνθρωποι έχουν πραγματικά και συνειδητά χτίσει («χτίσει» είναι η πιο κατάλληλη λέξη) την αυτό-εκτίμησή τους; Ή μήπως, σε αυτές τις ευάλωτες στιγμές, όπου όλα τα θαμμένα τραύματα, τα απωθημένα μηνύματα του παρελθόντος, αναδύονται στην επιφάνεια, το άτομο θα παραλύσει ολοκληρωτικά, επειδή μια ζωή ο δάσκαλος του έλεγε ότι «είσαι ανεπρόκοπος» ή ο πατέρας του υπενθύμιζε «είσαι άχρηστος, κανείς δε θα γυρίσει να σε κοιτάξει έτσι όπως είσαι»… Πώς θα πλοηγήσει ο άνεργος τη ζωή του τώρα; Θα έχει τη δύναμη και τη διάκριση να διαγράψει και να αλλάξει τυχόν τέτοια μηνύματα; Ή μήπως η πεποίθηση που αυτά έχουν βαθιά ριζώσει, θα του κάνουν ανεπανόρθωτη ζημιά; Έχουμε επίγνωση εμείς οι εκπαιδευτικοί, στα απρόβλεπτα χρόνια που θα ακολουθήσουν για τα παιδιά μας, τι ζημιά μπορεί να κάνουμε με τέτοια απαξιωτικά μηνύματα; Ή, αντιθέτως, τι ισχυρά όπλα μπορούμε να τους δώσουμε χτίζοντας την αυτοπεποίθησή τους; Το παιδάκι που διδάσκουμε, δεν έχει τόση σημασία αν θα πάρει τώρα 12 ή 17 στο τρίμηνο. Αν όμως, το παιδάκι, μετά από 20 χρόνια, βρεθεί ξαφνικά άνεργος, και καταφέρει να πάρει θάρρος, επειδή η δασκάλα του είχε πει μια μέρα με θέρμη και πίστη, κοιτώντας το στα μάτια:
«Εσένα σε εμπιστεύομαι. Ό,τι κι αν γίνει, θα τα καταφέρεις!»
τότε… τι μεγαλύτερο έργο θα μπορούσαμε ποτέ να προσφέρουμε ως εκπαιδευτικοί….

Τα λεγόμενα στις συνεντεύξεις των ανέργων με έβαλαν και σε άλλες σκέψεις. Πόσο έχουμε διδάξει στα παιδιά μας την ενδυνάμωση, την αυτό-διαχείριση, την ψυχική αυτάρκεια, που θα χρειαστούν απαραίτητα σε μια περίοδο κρίσης. Ή περιμένουμε να έρθει πρώτα η κρίση (απώλεια εργασίας, μετανάστευση, απώλεια οικογένειας) για να μάθουμε; Αναφέρθηκε πως το μυαλό των ανθρώπων λειτουργεί πιο οργανωμένα όταν έχει κάποια ρουτίνα. Όσο βαρετή και αν είναι αυτή μερικές φορές, βοηθά πολλούς ανθρώπους να οργανώνουν την ημέρα τους με ένα προβλέψιμο τρόπο. Όταν χάνεται αυτή ρουτίνα, π.χ. δεν υπάρχει η δουλειά για να πηγαίνουν κάθε πρωί, δεν υπάρχει ο σύντροφος για να συζητούν τα βράδια, δεν υπάρχουν οι φίλοι για να κανονίζουν τα Σαββατόβραδα, τότε ξαφνικά, το άτομο βρίσκεται εντελώς μόνο, με τον εαυτό του, με όλον αυτόν τον αχανή κενό χρόνο, που δεν ξέρει τι να τον κάνει και πότε θα τελειώσει. Αυτό είναι ένα πολύ δύσκολο κομμάτι για όλους τους ανθρώπους. Ακόμη και οι μοναχοί, όλων των θρησκειών, δουλεύουν πάρα πολύ σκληρά με τον εαυτό τους, και βέβαια με την πίστη τους, για να μπορούν να είναι σε γαλήνη με τον εαυτό τους πολλές κενές ώρες για συνεχόμενες ημέρες. Οι άνθρωποι της Δύσης από την άλλη μεριά, εθισμένοι σε έναν ξέφρενο τρόπο ζωής, δεν το έχουμε μάθει καθόλου. Για όσους βρίσκονται ξαφνικά κι απροετοίμαστοι σε αυτή τη θέση, μπορεί να είναι εξαιρετικά επώδυνο.

Έχουμε λοιπόν διδάξει στα παιδιά μας την αυτοδιαχείριση; Την έχουμε μάθει εμείς οι ίδιοι; Έχουμε μάθει πώς να έχουμε το ημερολόγιο με μια λίστα από τις δραστηριότητες που μας ευχαριστούν, ώστε όταν νιώσουμε άσχημα να καταφεύγουμε σε αυτές; Έχουμε μάθει πώς να δημιουργούμε ευχάριστες για εμάς δραστηριότητες και να οργανώνουμε το χρόνο μας με τρόπο που μας βοηθά ή στηριζόμαστε πάντα στο σύντροφο και στους φίλους για να γεμίσουν τις ελεύθερες ώρες μας; Έχουμε μάθει να διακρίνουμε και να τρέφουμε αληθινές φιλίες, ή ‘σκοτώναμε’ χρόνο με ατελείωτα άσκοπα κουτσομπολιά στις καφετέριες; Έχουμε χτίσει φιλίες αληθινής επικοινωνίας, όχι εκείνες, που με φόβο, θα μας εγκαταλείψουν σε μια δύσκολη στιγμή; Έχουμε μάθει να είμαστε άνετα με τον εαυτό μας, όταν περνούμε πολλές ώρες μόνοι με τον εαυτό μας ή αγωνιούμε να ξεφύγουμε από τον εαυτό μας με το να παίρνουμε άσκοπα τηλέφωνα, να χαζεύουμε τηλεόραση, ή να χρησιμοποιούμε ουσίες (αλκοόλ ή οτιδήποτε άλλο), απλά και μόνο γιατί δεν αντέχουμε τη δική μας μοναχική παρέα… Έχουμε μάθει να στηρίζουμε τον εαυτό μας, να επιμείνουμε «όχι, αξίζω!» , όταν τα μηνύματα του περιβάλλοντος είναι αντίθετα, κι όταν ο πειρασμός να αυτοχαρακτηριστούμε «αποτυχημένοι» πλανάται σα σιωπηλός κι αόρατος ιός… Έχουμε μάθει να μη καταδικάζουμε τον εαυτό μας, αλλά να λέμε «κάθε εμπόδιο για καλό», έχουμε μάθει να δίνουμε στον εαυτό μας ελπίδα; Έχουμε μάθει να βρίσκουμε νόημα και δικαίωση στη ζωή μας, πέρα από την όποια εργασία ή το να έχουμε σύντροφο και παιδιά.. Όλα αυτά μπορεί να είναι παροδικά.. Η εργασία μπορεί να χαθεί, ο σύντροφος μπορεί να βρει άλλη γυναίκα, τα παιδιά κάποια στιγμή θα φύγουν από το σπίτι… Έχουμε μάθει πραγματικά να στεκόμαστε στα πόδια μας, όταν όλα γύρω γύρω πέφτουν;
Όσοι από εμάς πιστεύουμε στο Θεό, έχουμε μάθει να καλλιεργούμε τη σχέση μαζί του, να Του μιλάμε, να προσευχόμαστε, να ζητούμε βοήθεια και να έχουμε πίστη; Ή Τον θυμόμαστε κάθε Πάσχα στις 23.45; Όσοι δεν πιστεύουμε, έχουμε βρει τη δική μας πηγή γαλήνης και αλήθειας; Ή περιμένουμε μια κρίση για να την αναζητήσουμε;
Έχουμε μάθει να κλείνουμε την τηλεόραση στην τρομολαγνεία που μεταδίδει, καθώς και να κλείνουμε τα αυτιά μας σε όσους θέλουν να μας φοβίζουν; Έχουμε μάθει να δημιουργούμε τη δική μας πραγματικότητα με τη δική μας θετική διάθεση, αισιοδοξία κι αγάπη για ζωή-ό,τι κι αν γίνεται εκεί έξω; Έχουμε μάθει να φροντίζουμε και να χαλαρώνουμε το σώμα μας, με άσκηση, σωστή διατροφή, καλή αναπνοή, επαφή με τη φύση, αθλητισμό, κι αποφυγή κατάχρηση ουσιών; Αν δεν γνωρίζουμε τώρα πώς να χαλαρώνουμε και να δημιουργούμε ευεξία στο σώμα μας, πώς θα το καταφέρουμε αυτό κατά τη διάρκεια μιας κρίσης; Έχουμε μάθει ότι ο εαυτός μας είναι χρήσιμος ανεξάρτητα από το ποια δουλειά κάνουμε ή δεν κάνουμε; Έχουμε θρέψει τις δημιουργικές μας ικανότητες και διεξόδους (π.χ. καλλιτεχνική δραστηριότητα, εθελοντισμός, ενασχόληση με τα ζώα, άθλημα κοντά στη φύση), ώστε να μην είναι μόνο η τηλεόραση το αποκούμπι μας ή η «παρηγοριά» μας… Έχουμε μάθει να αγαπούμε τον εαυτό μας, όταν όλα φαίνονται να γκρεμίζονται, όταν φαίνεται να έχουμε «αποτύχει»σε όλα; Έχουμε μάθει να αγαπούμε τον εαυτό μας αρκετά; Αν δεν το έχουμε μάθει αυτό για τον εαυτό μας, τότε πώς μπορούμε να το διδάξουμε στα παιδιά μας;


Αυτή η περίοδος είναι κρίσιμη για πολλούς συμπολίτες μας. Η κοινωνία μας έχει συγκλονισθεί- μέσα σε λιγότερο από ένα χρόνο 20% των μικρών επιχειρήσεων έκλεισαν. Πράγματι, η Ελλάδα έχει περάσει και χειρότερα…πολέμους, κατοχή, πείνα.. Η διαφορά όμως τώρα είναι ότι, μετά από τα τελευταία 30 χρόνια άκρατου εγωκεντρικού υλισμού, ο κοινωνικός ιστός, συμπεριλαμβανομένης και της παραδοσιακά υποστηρικτικής ελληνικής οικογένειας, έχει διαρραγεί σοβαρά... Ταυτόχρονα, για πολλούς ανθρώπους δεν υπάρχει το αξιακό σύστημα που θα τους στηρίξει και θα τους δώσει αληθινό νόημα και δύναμη. Οποιαδήποτε δυσκολία μπορεί να αντιμετωπισθεί πολύ πιο εύκολα αν: α)έχουμε ανθρώπους δίπλα μας και β) πιστεύουμε σε κάποιο ιδανικό. Σήμερα, πολλοί άνθρωποι δεν έχουν ούτε το ένα, ούτε το άλλο. Τότε, και η παραμικρή δυσκολία τσακίζει. Ας αρνηθούμε να μεταδώσουμε άλλο το φόβο, την υποτίμηση, και την αυτό-υποτίμηση (είτε για τον εαυτό μας προσωπικά, είτε για τον εαυτό μας ως έθνος). Ας σταθούμε, με δύναμη κι αισιοδοξία, δίπλα σε όσους, με τον δικό τους ανεπαίσθητο τρόπο, μας δείχνουν ότι θα ήθελαν λίγη απλή ανθρώπινη συμπαράσταση. Χωρίς φόβο. Αυτή κρίση δεν αλλάζει μόνο εκείνους. Αλλάζει κι εμάς. Μπορούμε να γίνουμε πιο άνθρωποι.
Πρεκατέ Βικτωρία, 23/11/2010