Ζητιανιά, ελεημοσύνη κι υπευθυνότητα στο Σύνταγμα

Σχετικά με την πρόσφατη δημοσίευση δωρεάς τροφίμων στο Σύνταγμα και της 'μάχης΄ που ακολούθησε...

Η αρπαγή γίνεται αυτό-σκοπός. Ο φόβος της έλλειψης που διαφημίζεται από τα ΜΜΕ, εντείνει την ανάγκη ‘αρπαγής’ . Και εκεί βρίσκεται το επικίνδυνο.

Δεν λέω ότι δεν θα πρέπει να προσφερθεί βοήθεια σε εκείνον που έχει ανάγκη. Για κάποιον που έχει εμπειρία όμως στην αρωγή ευπαθών ομάδων, θα παρατηρούσε ότι αυτοί που έχουν πραγματική ανάγκη είναι συνήθως οι πιο ντροπαλοί και συνεσταλμένοι. Δύσκολα θα έρθουν να σπρώξουν, να απαιτήσουν. Οι αποδυναμωμένοι άνθρωποι χρειάζεται εσύ να τους βρεις και να τους ενθαρρύνεις. Στοιχηματίζω ότι η πλειονότητα των πραγματικά ευάλωτων ατόμων στην Αθήνα, δεν ήξερε ΚΑΝ για το τσάμπα πράμα στο Σύνταγμα. Πού να το ξέρει; Πρέπει να έχει τηλεόραση ή ραδιόφωνο να το ακούσει, οι πραγματικά φτωχοί δεν έχουν! Οποιαδήποτε προσφορά πρέπει να γίνεται μελετημένα, στοχευμένα και πάντα με την παρουσία συμβούλου, ο οποίος θα γνωρίσει τους ωφελούμενους και θα τους βοηθήσει να ενδυναμωθούν με κατάλληλο τρόπο. Η υλική βοήθεια δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά ένα προσωρινό υποστηρικτικό βήμα σε μια διαδικασία ανεξαρτητοποίησης και αυτό-αποτελεσματικότητας.

Θυμάμαι χαρακτηριστικά, πριν αρκετό καιρό, στα χρόνια των παχιών αγελάδων, ένας δήμος προσέφερε δωρεάν φασολάδα την Καθαρά Δευτέρα στις 11 το πρωί. Οι δημότες είχαν έρθει στο βουνό με τα τζιπ κι αντί να πετάξουν αετό με τα παιδιά τους, στήθηκαν στην ουρά με άγχος, τσακώνονταν ποιος θα πρωτοπάρει φασολάδα και μάλιστα να πάρει μερίδες και στο σπίτι! Ήταν μια πολύ άσχημη εικόνα, οι άνθρωποι αυτοί μόνο πεινασμένοι δεν ήταν κι εν πάση περιπτώσει, ο μέσος Έλληνας ΔΕΝ συνηθίζει να τον πιάνει ξαφνική λιγούρα για φασολάδα στις 11 το πρωί! Στις 2 το μεσημέρι ίσως, αλλά στις 11 το πρωί όχι!

Κι όμως τσακώνονταν. Τι μας δείχνει αυτό; Και τι θα γίνει σε περιόδους πραγματικής έλλειψης;

Αυτές οι συμπεριφορές δείχνουν βαθιά ριζωμένες νοοτροπίες έλλειψης, φόβου κι εγωκεντρισμού. Υπάρχουν διάφορες συζητήσεις για την προέλευσή τους, αιώνες τουρκοκρατίας, κατοχική και μεταπολεμική πείνα, όμως έχει περάσει αρκετός καιρός από τότε. Αν έχουμε αυτήν την επείγουσα απληστία για αρπαγή, ακόμη κι όταν δεν υπάρχει αληθινή ανάγκη, τότε τι θα γίνει σε μια πραγματική έλλειψη; Καθώς μια ιδέα δεν εγκαταλείπει την πηγή της, όσο συμπεριφερόμαστε αρπακτικά κι εγωιστικά, αλλά τόσο πιο πεινασμένοι και φοβισμένοι νιώθουμε. Ο φόβος κι ενοχή μας θα μας οδηγήσουν σε όλες τις λάθος επιλογές, που θα μας φέρουν ακόμη πιο πολλή φτώχεια. Για αυτό και η δική μου τοποθέτηση είναι να ΜΗΝ παίρνουμε κάτι τσάμπα, ακόμη και αν μας προσφέρεται, παρά μόνο αν το έχουμε πραγματικά ανάγκη. Ας κάνουμε πίσω διακριτικά κι σκεφτούμε ότι θα πάει σε κάποιον που το χρειάζεται περισσότερο. 

Ας μιλήσουμε τώρα λίγο για το θέμα ‘βοήθεια’ και ‘αρωγή’. Από την εμπειρία μου στο χώρο και προηγούμενες συνεργασίες με οργανώσεις στο εξωτερικό, γνωρίζω ότι είναι απόλυτη προτεραιότητα να ενδυναμώσουμε τα άτομα να βοηθήσουν τον εαυτό τους, όχι να τους δίνουμε ελεημοσύνες. Θυμάμαι χαρακτηριστικά τη συζήτηση με ένα πολύ έμπειρο aid worker, που είχε εργαστεί στις πιο φτωχές χώρες της Αφρικής και Ασίας. Η στάση του ήταν ξεκάθαρη: «Δεν τους δίνουμε έτσι απλά. Με το να τους δίνουμε ελεημοσύνες, βρήκαμε ότι σύντομα μετατρέπονται σε ‘ανάπηρους’, που αδυνατούν να βοηθήσουν τον εαυτό τους. Δεν τους βοηθούμε έτσι, τους κάνουμε κακό». Όταν λοιπόν δούλευε με τους ντόπιους στις πιο φτωχές χώρες του κόσμου, πάντα τους κινητοποιούσε να δώσουν κάτι πίσω στην κοινότητα. Έτσι, έδινε υποτροφία σε μια έφηβη, για να σπουδάσει, υπό τον όρο ότι θα επισκέπτεται δυο φορές την εβδομάδα το τοπικό ορφανοτροφείο και θα παίζει και θα αγκαλιάζει τα πολύ παραμελημένα ορφανά βρέφη.  Μαθαίνουν να δίνουν κάτι στους άλλους, σε εκείνους που έχουν περισσότερη ανάγκη. Μαθαίνουν την ανταλλαγή και μαθαίνουν την εργασία. Όλη η κοινότητα ωφελείται. Άλλο παράδειγμα: προσέφερε κατσίκες στην τοπική φύλαρχο για άρμεγμα, υπό τον όρο ότι θα εκπαιδεύσει τις γυναίκες της κοινότητας πώς θα αρμέγουν και θα φτιάχνουν τυρί και γιαούρτι από τις κατσίκες τους. Πάντα υπάρχουν τρόποι ανταλλαγής, ώστε οι ωφελούμενοι να γίνονται μέτοχοι της βοήθειας που τους δίνεται και να ενθαρρύνονται στην ανεξαρτησία και την αυτοβοήθεια. Η εικόνα στο Σύναγμα με το ποδοπάτημα για τα εντελώς τσάμπα λαχανικά είναι ακριβώς το αντίθετο.


Αυτό που έχουν ανάγκη οι άνθρωποι είναι να ενδυναμωθούν ώστε να σταθούν στα πόδια τους. Να χρησιμοποιούν τις δικές τους δυνάμεις για να επιβιώσουν. Η αυτοεκτίμηση αυξάνεται όταν κάνουμε χρήσιμα πράγματα και μειώνεται όταν μπορούμε να τα κάνουμε και δεν τα κάνουμε! Καθώς οι καιροί θα στενέψουν κι άλλο οικονομικά, θα χρειαστεί οι φορείς να είναι προσεκτικοί πού δίνουν τη βοήθεια, γιατί θα υπάρχει ο κίνδυνος να τη στερηθούν εκείνοι που την έχουν πραγματικά ανάγκη. Υπάρχει βεβαίως το ζήτημα με τα συσσίτια, πώς θα αποκλείσεις ή θα κρίνεις ποιος χρειάζεται και ποιος όχι; Πράγματι είναι δύσκολο, και δεν μπορείς να απορρίψεις κάποιον, ο οποίος απλά δεν φαίνεται φτωχός. Για αυτό πιστεύω ότι είναι απαραίτητη η συμβουλευτική σε αυτούς τους χώρους. Συμβουλευτική κι ενημέρωση για την αυτό-ενδυνάμωση. Σίγουρα πολλοί άνθρωποι έχουν άμεση ανάγκη, άλλοι όμως, που έρχονται στο συσσίτιο, καλοντυμένοι, μιλώντας στο κινητό με τον κολλητό τους, εγείρουν ερωτηματικά. Σε αυτούς, πιστεύω, ότι το ‘τσάμπα’ τους κάνει κακό. Δεν θέλουμε να μετατρέψουμε τους ανθρώπους σε ζητιάνους, ούτε να ενθαρρύνουμε τη νοοτροπία ότι δικαιούνται να παίρνουν χωρίς να δίνουν τίποτα (‘entitlement’).

Επίσης, να προτείνουμε τρόπους για το πώς μπορούν να γίνουν μέτοχοι της βοήθειας, π.χ. βοηθώντας στο καθάρισμα της κουζίνας του συσσιτίου μετά, βοηθώντας σε εργασίες του ξενώνα κλπ. Σε ξενώνες αστέγων στο εξωτερικό, τους δίνονται αρκετές ευθύνες σχετικά με τη φροντίδα του χώρου διαβίωσης. Αυτό είναι σημαντικό για τους ίδιους, καθώς όταν τους τα κάνουν όλα οι άλλοι, νιώθουν άχρηστοι κι ευνουχισμένοι. Η συμβουλευτική μπορεί επίσης να βοηθήσει εκείνους που δεν έχουν την υλική ανάγκη, αλλά χρειάζεται να αναγνωρίσουν τα βαθύτερα αίτια για τη συμπεριφορά του αρπάγματος και ζητιανιάς (μήπως προσπαθεί να καλύψει άλλες ψυχικές ανάγκες;).Πώς να ξεφύγουν από το δυσλειτουργικό φόβο της έλλειψης και της συσσώρευσης (hoarding). Εκείνος που μαζεύει δεκάδες παπούτσια που δεν θα χρειαστεί ποτέ στην αποθήκες του, σίγουρα δεν μπορεί να είναι ευτυχισμένος, ούτε να απολαμβάνει υγιή κι ασφαλή αυτοεκτίμηση. Και εκείνοι χρειάζονται βοήθεια, ψυχική, όχι υλική.

Από την άλλη πλευρά, είναι υποκρισία από τη μεριά της πολιτείας και κάποιων ΜΜΕ, να αγιοποιούν τους εαυτούς τους, υποστηρίζοντας την ελεημοσύνη, ενώ ταυτόχρονα υποστηρίζουν πολιτικές, που οδηγούν αξιοπρεπείς ανθρώπους στην εξαθλίωση και την εξάρτηση, μειώνοντας ταυτόχρονα τις δαπάνες κοινωνικής πρόνοιας, που θα μπορούσαν να στηρίξουν αυτούς τους ανθρώπους να ορθοποδήσουν ανεξάρτητοι. Αν ο στόχος είναι να γίνουμε όλοι ζητιάνοι, με ένα κύπελλο στο χέρι, νιώθοντας αποδυναμωμένοι, ανίκανοι κι άχρηστοι, θεωρώντας σωτήρες εκείνους που μας δίνουν τη μπουκιά, τότε οι πολιτικές αυτές προς αυτή την κατεύθυνση οδεύουν. Και βέβαια για εκείνους που υποστηρίζουν πολιτικές εξαθλίωσης, φόβου, αποδυνάμωσης κι ελέγχου, εικόνες τύπου Συντάγματος, όπου κόσμος σπρώχνεται και να τσακώνεται για ένα ψίχουλο ελεημοσύνης, είναι η απώτερη δικαίωση.

Πρεκατέ Βικτωρία, www.brightplanet.blogspot.com, 28/1/2012