Τα διδάγματα της Φουκουσίμα

Η κρίση στους πυρηνικούς σταθμούς φαίνεται ότι θα διαρκέσει περισσότερο από όσο μπορεί κανείς να υπολογίσει, ακόμη και αν κάποια στιγμή υπαναχωρήσει από τα πρώτα φώτα της δημοσιότητας. Τα διδάγματα που εξακολουθούμε να λαμβάνουμε, αν έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά, είναι πολλά.
Μας διδάσκει σχετικά με την υπερβολική αυτοπεποίθηση της ανθρωπότητας στις ικανότητές της, τεχνολογικές και διαχειριστικές. Δεν είναι τυχαίο, που έγινε στην Ιαπωνία, το υψηλότερα τεχνολογικά ανεπτυγμένο κράτος στον κόσμο, σε πυρηνική και αντισεισμική τεχνολογία και ταυτόχρονα, σε επαγγελματισμό, εργατικότητα και συνέπεια. Και παρόλα αυτά, παρόλα τα μοντέλα, τις προσομοιώσεις, τους υπολογισμούς, είδαμε την αμηχανία, είδαμε τους Ιάπωνες και άλλους διεθνείς ατομικούς επιστήμονες, να πειραματίζονται. Να μην ξέρουν τι να κάνουν.Η εταιρία που διαχειρίζεται τον πυρηνικό σταθμό είναι ιδιωτική και είχαν προειδοποιηθεί επανειλημμένα ότι οι συγκεκριμένοι αντιδραστήρες σε αυτό το σημείο είναι επισφαλείς. Το αγνόησαν. Αν όμως το έκαναν αυτό οι Ιάπωνες, πώς θα έπραττε οποιοσδήποτε άλλος λαός;

Ένα δίδαγμα είναι αυτό της αυτογνωσίας. Των ορίων μας. Τι μπορούμε και τι δεν μπορούμε. Δεν μπορούμε να τα βάλουμε με τις δυνάμεις της φύσης. Με αυτές τις δυνάμεις της φύσης και με αυτόν τον τρόπο. Υπάρχει ένα όριο σεβασμού, ένα όριο ταπεινοφροσύνης, που θα πρέπει να τηρήσει ο άνθρωπος. Παραδόξως, τα καρκινικά κύτταρα που αναπτύσσονται στον άνθρωπο, μετά από την υπερβολική έκθεση στη ραδιενέργεια, δείχνουν ακριβώς την ίδια υπεροψία. Ξεχνούν ότι έχουν ημερομηνία λήξης, ότι πρέπει να φύγουν, αφήνοντας χώρο στους άλλους, και πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα, φιλοδοξώντας να κατακτήσουν όλα το σώμα.

Αυτογνωσία των ορίων μας. Στον Ίκαρο, έλιωσαν τα φτερά, γιατί πήγε πολύ κοντά στον Ήλιο. Τουλάχιστον ο Ίκαρος έσφαλε από τον υπερβολικό ενθουσιασμό. Εδώ ο λόγος είναι άλλος. Η απληστία. Ο άνθρωπος γνωρίζει πώς να εξοικονομήσει ενέργεια και γνωρίζει πώς να την παράγει με τρόπους που να μην προσβάλλουν κανέναν. Όμως ήθελε πολλή ενέργεια και γρήγορα. Όμως οι ενέργειες που περικλείονται μόνο μέσα στον πυρήνα του ατόμου είναι σε συχνότητες μη συμβατές με τη ζωή στη Γη. Μπορεί αυτές οι συχνότητες να είναι απόλυτα κατάλληλες για το εσωτερικό ενός άστρου, δεν είναι όμως συμβατές με τη ζωή στον πλανήτη μας, για αυτό και η επιφάνειά του προστατεύεται σε μεγάλο βαθμό από αυτές. Ο άνθρωπος, πειράζοντας τον πυρήνα του ατόμου, ανοίγει και πειραματίζεται με περιοχές συχνοτήτων, πολύ ισχυρές και ξένες. Ανοίγει το κουτί της Πανδώρας. Η πυρηνική σχάση που επιτυγχάνεται μέσα στον αντιδραστήρα είναι σαν μια ελεγχόμενη ατομική βόμβα. Ο άνθρωπος πιστεύει ότι μπορεί να ελέγξει μια ‘ελεγχόμενη’ ατομική βόμβα, ώστε να αποκομίσει την ενέργεια με το ρυθμό που εκείνος θέλει. Η Φουκουσίμα μας δείχνει ότι δεν μπορεί. Έχοντας επίσης την ιδιότητα της φυσικού, έχει ενδιαφέρον για μένα να παρατηρώ τις στάσεις των μαθητών μου. «Μα, κυρία, δεν μπορούν απλά να το κλείσουν;» ήταν η εύλογη απορία ενός μαθητή. Όχι δεν μπορούν. Από τη στιγμή, που έχεις ενεργοποιήσει ραδιενεργά υλικά, δεν μπορείς να τα σταματήσεις από το να παράγουν ραδιενέργεια. Δεν μπορείς απλά να το "κλείσεις".


Η πυρηνική ενέργεια, με τους 439 σταθμούς που λειτουργούν στη Γη σήμερα, δεν ήταν ποτέ ασφαλής. Οι 100 από αυτούς είναι κτισμένοι σε σεισμογενή ρήγματα, αλλά μικρής έκτασης ατυχήματα και διαρροές συμβαίνουν συχνά κατά καιρούς, ακόμη και αν δεν φτάνουν στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων. Υπάρχουν λάθη που ίσως δεν θα μάθουμε ποτέ. Αλλά και χωρίς τα ατυχήματα, η έκλυση ραδιενέργειας είναι υπαρκτή, ακόμη κι όταν δεν είναι μετρήσιμη. Ο άνθρωπος γνωρίζει μόνο για το 25% της ύλης κι ενέργειας που υπάρχει στο Σύμπαν. Για το υπόλοιπο 75% δεν γνωρίζει απολύτως τίποτα. Δεν γνωρίζει ποιοι νόμοι της φυσικής το διέπουν. Δεν γνωρίζει ποια στοιχειώδη σωματίδια το αποτελούν, ούτε ποιες μορφές ενέργειας περιλαμβάνει. Είναι κάτι παντελώς άγνωστο. Πώς είναι λοιπόν ο άνθρωπος τόσο υπεροπτικά σίγουρος ότι αυτό που παράγεται όταν σπάει ο πυρήνας του ατόμου, είναι κάτι που μπορεί να το μετρήσει, με τα μικρά του εξαρτήματα; Δεν μπορεί να είναι σίγουρος, επειδή ακριβώς μετράει σύμφωνα μόνο με αυτά που ήδη γνωρίζει.

Αλλά ακόμη και σύμφωνα με αυτά που ήδη γνωρίζει, τα ραδιενεργά απόβλητα συνεχίζουν να εκλύουν ραδιενέργεια για χιλιάδες χρόνια. Υπάρχουν τόνοι ραδιενεργών αποβλήτων ανά τον κόσμο και βέβαια το πρόβλημα είναι ότι κάτι πρέπει να γίνουν με αυτά. Στην πραγματικότητα, σε διάστημα πολλών ετών, κανένα μέρος στη Γη δεν είναι απόλυτα ασφαλές για να θαφτούν και να μην ενοχλήσουν ξανά. Η Γη αλλάζει συνέχεια. Είναι σαν να έχουμε ένα δηλητήριο στο σώμα μας, σε κάποιο σημείο, και να πιστεύουμε ότι το υπόλοιπο σώμα δεν θα επηρεαστεί. Αργά ή γρήγορα όμως, το ίδιο το σώμα θα κυκλοφορήσει το δηλητήριο παντού. Δεν μπορεί να βρεθεί αυτή απόλυτα ασφαλής κρυψώνα. Διαρροές, διάβρωση, πλημμύρες, σεισμοί μπορούν ανά πάσα στιγμή να ανοίξουν τις κρυψώνες των αποβλήτων, όπως εξάλλου έγινε και στη Φουκουσίμα.

Η άλλη όψη της ανθρώπινης υπεροψίας είναι ότι οι μετρήσεις ραδιενέργειας: Απασχολούν μόνο στο πώς θα επηρεαστεί ο άνθρωπος και η τροφική του αλυσίδα. Η φύση; Το έδαφος; Τα χορτάρια που πεθαίνουν; Τα ζώα και τα ψάρια; Στο Τσερνομπίλ, 25 χρόνια μετά, το έδαφος είναι ακόμη μολυσμένο. Ραδιενεργά κατάλοιπα έχουν καθίσει στον πάτο μιας τοπικής λίμνης, η οποία τροφοδοτείται το καλοκαίρι με νερό, μη τυχόν κι εξατμιστεί και εκτεθούν τα κατάλοιπα στον αέρα. Δεν είμαστε μόνοι εμείς που κατοικούμε τον πλανήτη. Κανένα έμβιο ον δεν οφείλει στον άνθρωπο να υποφέρει. Το έδαφος, το νερό, ο αέρας, η φύση "νιώθουν" πολύ έντονα τη ‘φάλτσα’ ραδιενέργεια. Παρατηρώντας τις αναφορές στα ΜΜΕ, μετά το ατύχημα, βλέπω ότι το μόνο μέλημα είναι πώς η ραδιενέργεια θα επηρεάσει τον άνθρωπο. Σαν να μην μετράει η φύση ή τα άλλα πλάσματα, σαν να μην έχουν τη δική τους αξία και δικαίωμα να υπάρχουν. Υπεροψία.

Η μόλυνση του νερού ήρθε κάποιες εβδομάδες μετά το ατύχημα. Παρότι αρκετοί ηγέτες κρατών άρχισαν να το ξανασκέφτονται και να το ξανασυζητούν για τα πυρηνικά εργοστάσια, αρκετοί άλλοι φάνηκαν ακάθεκτοι. Προκλητικά άρθρα αναρτήθηκαν σε κεντρικά κανάλια της παγκόσμιας ενημέρωσης για το πώς η πυρηνική ενέργεια είναι ασφαλής και θα έπρεπε μάλιστα τα επιτρεπτά όρια να γίνουν πιο ελαστικά. «Ειδήμονες» δημοσίευσαν ότι στο Τσέρνομπιλ πέθαναν μόνο 31 άνθρωποι, χωρίς να υπολογίζουν τους θανάτους από καρκίνο που οφείλονταν στο ατύχημα και το οποίο ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολογίζει στους 4.000 και η Greenpeace στους 200.000. Στην πραγματικότητα, μπορεί να είναι περισσότεροι, καθώς ο καρκίνος είναι δύσκολο να αποδοθεί ερευνητικά σε μια συγκεκριμένη αιτία. Πριν ακόμη η κρίση της Φουκουσίμα τελειώσει, βρέθηκαν οι υπερασπιστές της πυρηνικής ενέργειας, στις πρώτες γραμμές της δημοσιότητας. Άλλοι ηγέτες δήλωναν αποφασισμένοι να πάρουν το ρίσκο, δηλώνοντας ότι ‘αν είναι να πεθάνεις, θα πεθάνεις’. Προκαλούμε τη μοίρα μας. Όσο το συνεχίζουμε, θα έρχονται κι άλλες υπενθυμίσεις από τα στοιχεία της φύσης για ταπεινότητα. Κάποιοι θα σκεφτούν ότι « η φύση εκδικείται». Η φύση είναι ζωντανός οργανισμός, όμως δεν είναι εκδικητική. Αν ήταν, θα είχε καταπνίξει τον άνθρωπο εδώ και καιρό. Παρ’ όλα αυτά την έχουμε στρεσάρει σε υπερβολικό βαθμό, και η ένταση δεν γνωρίζουμε πώς θα την οδηγήσει να συμπεριφερθεί. Ίσως είναι ο μόνος τρόπος για να μάθει τελικά ο άνθρωπος.


Ένα ψευδο-επιχείρημα, που χρησιμοποιείται τελευταία, ακόμη και σε περιβαλλοντολογικούς κύκλους είναι ότι η πυρηνική ενέργεια δεν εκπέμπει αέρια του θερμοκηπίου, κι άρα είναι καλύτερη λύση για την κλιματική αλλαγή. Δηλαδή πολεμούμε το ένα κακό με ένα άλλο, πιθανώς χειρότερο. Προστασία του περιβάλλοντος και πυρηνική ενέργεια δεν μπορούν να συνυπάρχουν, καθώς είναι δυο αντι-διαμετρικά αντίθετες φιλοσοφίες. Αυτή η παράδοξη διχογνωμία σε περιβαλλοντικούς κύκλους αντανακλά τη σύγχυση της ανθρωπότητας σχετικά με τις προτεραιότητές της. Που θα δοθούν τα χρήματα; Για νέους πυρηνικούς αντιδραστήρες οι οποίοι είναι εξαιρετικά δαπανηροί, παίρνουν πολύ καιρό να χτιστούν κι είναι επικίνδυνοι; Σύμφωνα με υπολογισμούς, ακόμη και χτίζονται δύο νέοι πυρηνικοί σταθμοί την εβδομάδα, τα αέρια του θερμοκηπίου, δεν θα μειωθούν πάνω από 6%. Ή θα δοθούν χρήματα άμεσα σε μικρο-ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως φωτο-βολταϊκά στις στέγες, σε συνδυασμό με συντήρηση ενέργειας και μια λιτότερη ζωή; Είναι εντελώς διαφορετικές φιλοσοφίες. Χρειάζεται άμεσα αλλαγή του τρόπου ζωής ώστε να σπαταλάμε λιγότερο, να ζούμε απλούστερα και να είμαστε ενεργειακά αυτάρκεις, σε μικρές μονάδες, όπως οι οικίες. Οι μικρο-ανανεώσιμες είναι η πιο γρήγορη κι αποτελεσματική επένδυση, που μπορεί να γίνει τα επόμενα 10 χρόνια, καθώς δεν έχουμε την πολυτέλεια να περιμένουμε περισσότερο. Εξάλλου, αν χρησιμοποιούμε το ουράνιο όπως σήμερα, ακόμη και χωρίς νέους πυρηνικούς σταθμούς, θα εξαντληθεί σε 50 χρόνια, οπότε το ενεργειακό πρόβλημα δε λύνεται. Τέλος, σε μια πολιτικά ασταθή περίοδο, οι πυρηνικοί σταθμοί και χώροι διάθεσης πυρηνικών αποβλήτων μπορούν να αποτελέσουν πόλο έλξης για τρομοκρατικά χτύπηματα.


Η επιρροή της ραδιενέργειας στο οικοσύστημα είναι κάτι που κανείς δεν κατανοεί πλήρως. Οι σχέσεις των φυσικών στοιχειών είναι περίπλοκες και απρόβλεπτες και για αυτό δεν μπορούμε να παρεμβαίνουμε στη φύση με τόσο καταλυτικό τρόπο, γιατί δεν την ελέγχουμε. Το νερό, το έδαφος, ο αέρας δεν έχουν σύνορα. Τα στοιχεία της Γης νιώθουν την καταστροφή παντού. 

Πρεκατέ Βικτωρία, 12/4/11