Προσκόληση στα βρέφη κι αίσθηση του εαυτού

Η βρεφική ηλικία είναι κρίσιμης σημασίας για το πώς θα νιώθει ένα άτομο για τον εαυτό του στο μέλλον, για το πόσο θα φροντίσει τον εαυτό του, καθώς και για το είδος των σχέσεων που θα αναπτύξει με τους άλλους. Η ασφαλής προσκόληση στο σημαντικό πρόσωπο-παροχό-τροφό (συνήθως τη μητέρα) βοηθά το βρέφος να αναπτύξει μια ασφαλή αίσθηση του εαυτού, ως υπαρκτό πρόσωπο. Βρέφη που αγνοούνται από τους ενήλικες, αναρωτιούνται σε ασυνείδητο επίπεδο κατά πόσον υπάρχουν, κατά πόσο είναι ορατά προς τους άλλους. Αυτή η αίσθηση μπορεί να ακολουθεί το άτομο σε όλη του τη ζωή. Βρέφη που παραμελούνται αδυνατούν να νιώσουν ότι έχουν αρκετή αξία, ώστε να φροντίσουν τον εαυτό τους αργότερα. Αυτό μπορεί να είναι τόσο έντονο, σε σημείο που να παραμελούν τον εαυτό τους στην ενήλικη ζωή, να ζουν εντελώς απομονωμένοι, άπλυτοι, αφρόντιστοι κλπ. Βρέφη που απορρίπτονται ως ανεπιθύμητα, ακόμη κι όταν η απόρριψη δεν είναι έκδηλη με λόγια, είναι εύκολο να απορρίπτουν τον εαυτό τους ως ανεπιθύμητα στη ζωή. Είναι πιθανόν να βιώνουν αλλεπάλληλες απορρίψεις στις σχέσεις τους, οι οποίες τους είναι ιδιαίτερα επώδυνες, σε σημείο να σκέφτονται την αυτοκτονία. Βρέφη που αντιμετωπίζονται ως βάρος, με τις ανάγκες και τις απαιτήσεις τους, είναι πολύ πιθανόν να μεγαλώσουν νιώθοντας ενοχή και ντροπή που έχουν ανάγκες, νιώθοντας ανάξια να ζητήσουν από τη ζωή αυτά που για τους περισσότερους ανθρώπους είναι δεδομένα. Βρέφη που κακοποιούνται μπορεί να βιώσουν όλα τα παραπάνω, μαζί με το θυμό, που σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να τείνει να εκραγεί εναντίον του εαυτού ή εναντίον άλλων.

Για τις σκέψεις αυτές, αφορμή ήταν οι παρατηρήσεις μου σε ανθρώπους παραμελημένους, άστεγους, μοναχικούς. Ακόμη κι όταν έχουν σπίτι, πανεπιστημιακή μόρφωση, γνωριμίες, ιστορικό επαγγελματικής σταθερότητας, κάποιοι άνθρωποι αδυνατούν να φροντίσουν τον εαυτό τους. Μπορεί να είχαν ολόκληρη τη ζωή τους δουλειά, ακόμη κι οικογένεια, όμως στο τέλος καταλήγουν μόνοι, χωρίς καμιά επαφή με τα παιδιά τους ή τους συγγενείς, ατημέλητοι, άπλυτοι, χωρίς να προσέχουν την υγεία τους. Η τρυφερότητα, η στοργή και η φροντίδα με την οποία αντιμετωπίζει ο άνθρωπος τον εαυτό του σε δύσκολες στιγμές ή στα χρόνια ασθένειας ή γήρατος, δεν θα εξαρτηθεί από την πανεπιστημιακή του μόρφωση. Δεν θα εξαρτηθεί από τις συμβουλές που του δίνει το περιβάλλον «κάνε αυτό, κάνε εκείνο». Δεν θα εξαρτηθεί από τις γνώμες των ειδικών στη τηλεόραση. Θα εξαρτηθεί από την τρυφερότητα, την στοργή και τη φροντίδα, που έχει εισπράξει το παιδί στη μικρή ηλικία κι ιδιαίτερα στην βρεφική ηλικία. Αν δεν έχει βιώσει το βρέφος την εμπειρία της αξίας που δίνει η γεμάτη στοργή κι ενδιαφέρον φροντίδα του σημαντικού ενήλικα, οι συμβουλές «φάε, πλύσου, πάρε τα φάρμακά σου» δεν έχουν κανένα αποτέλεσμα Απεναντίας ορισμένοι ηλικιωμένοι, κατά την παλινδρόμηση σε βρεφικές ανάγκες, αρνούνται να συνεργαστούν, σε μια προσπάθεια ίσως να «εκδικηθούν» για τις απώλειες της βρεφικής ηλικίας και να προκαλέσουν την προσοχή, καλύπτοντας τις ανικανοποίητες από παλιά ναρκισιστικές τους ανάγκες.

Αν το άτομο δεν έχει εισπράξει κατά τη βρεφική ηλικία την επικύρωση και τη φροντίδα, είναι πολύ σημαντικό να θεραπευτεί μαθαίνοντας να φροντίζει και να αγαπά τον εαυτό του στην πράξη κατά την ενήλικη ζωή. Το να διαβάζει βιβλία αυτοβοήθειας ή να ακούει θεωρητικές συμβουλές δεν αρκεί. Οφείλει να μάθει πρακτικά τι σημαίνει φροντίζω την υγεία μου, το σπίτι μου, τα οικονομικά μου, την εμφάνισή μου, τις φιλίες μου κλπ. Για πολλούς ανθρώπους είναι αυτόματο κι αυτονόητο, για πολλούς άλλους όμως θέλει δουλειά και μπορεί αν είναι μια επίπονη εργασία, καθώς δεν έχουν μάθει να την κάνουν. Αξίζει όμως τον κόπο να γίνει η φροντίδα του εαυτού συνήθεια. Είναι μια συνήθεια που θα ακολουθεί το άτομο σε όλη του τη ζωή κι ιδιαίτερα στα χρόνια του γήρατος.

Τι μπορούμε να κάνουμε οι υπόλοιποι για να βοηθήσουμε άτομα γύρω μας, που ίσως έχουν παραμεληθεί?

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε πάντα ότι οι άνθρωποι έχουν σημασία για αυτό που είναι. Όχι για αυτό που κάνουν, ούτε για την ταυτότητα που έχουν αποκτήσει στην μεταβλητή διαρκώς κοινωνία μας. Η σημασία των ανθρώπων δεν έχει σχέση με την εργασία που κάνουν, με την οικογενειακή κατάσταση, με τα ενδιαφέροντά τους, με τον πλούτο, ή με τις γνωριμίες. Παρατηρεί κανείς στη σημερινή οικονομική κρίση ανθρώπους να χάνουν ξαφνικά τα πάντα: εργασία, σύντροφο, οικογένεια, χρήματα, χόμπι, σπίτι. Ποια είναι η ταυτότητα του ατόμου μετά? Είναι δύσκολο το ίδιο το άτομο να τη δει και θα πρέπει πραγματικά να έχει πολύ ισχυρά ψυχικά αποθέματα για να το καταφέρει.Πώς ξεκινά κανείς από το μηδέν, όταν νιώθει ότι έχει ξαφνικά χάσει τα πάντα κι όταν οι γύρω του τον απορρίπτουν επειδή ακριβώς τους τρομάζει η απώλεια όλων αυτών που η κοινωνία μας θεωρεί ότι δίνουν αξία και σημασία σε ένα άτομο?

Κάποιοι άνθρωποι μπορούν να εκτιμούν την ουσία των άλλων καλύτερα και πιο αυθόρμητα από άλλους. Είναι εκείνοι που έχουν διατηρήσει την παιδική τους ευαισθησία κι αθωότητα σε μεγάλο βαθμό. Πότε εκτιμούμε την ουσία του άλλου κι όχι τις λεπτομέρειες της προσωπικότητας? Μπορούμε να το καταλάβουμε από το συναίσθημα που έχουμε, έστω και στιγμιαία, όταν κάποιος πεθαίνει…Τότε νιώθουμε εκείνη τη θλίψη, γιατί στην οριστική απώλεια θυμόμαστε, νιώθουμε την ουσία της ψυχής του-πέρα από τις κατακρίσεις που μας έχει γεμίσει ο ανθρώπινος νους, πέρα από τα λάθη και τις αδυναμίες του ατόμου. Γιατί όμως χρειάζεται να πεθάνει κάποιος για να άρουμε τις κατακρίσεις και να δούμε αυτό που πραγματικά είναι?

Δίνουμε στους ανθρώπους σημασία με τη στάση μας…Με το χαμόγελο, με το βλέμμα, με την ακρόαση, με το να βλέπουμε το καλό σε αυτούς…Δε χρειάζεται κάτι ακραίο ή υπερβολικό. Όταν βλέπουμε το καλό στους άλλους, αυτό που είναι μοναδικό στον καθένα και δεν αφήνουμε το νου μας να παρασυρθεί από τα φαινόμενα, τους βοηθούμε να δουν κι εκείνοι το καλό στον εαυτό τους. Συνήθως δεν βλέπουμε το καλό στους άλλους είτε γιατί δεν το βλέπουμε στον εαυτό μας, είτε γιατί είμαστε πολύ απασχολημένοι με τις δικές μας σκέψεις, απορροφημένοι, η προσοχή μας αποσπάται, κουρασμένοι…και βλέπουμε τους άλλους ανθρώπους, όπως βλέπουμε ένα αντικείμενο στο δρόμο…δε σημαίνουν τίποτα….

Είναι σημαντικό να βλέπουμε το καλό στους άλλους, ειδικά όταν εκείνοι είναι λιγότερο ελκυστικοί…Είναι εύκολο να κανακέψουμε ένα παιδί ή έναν ενήλικα που έχει αυτοπεποίθηση ή φαίνεται να ξέρει που πηγαίνει και νιώθει καλά με τον εαυτό του…. Εκείνος όμως που το έχει περισσότερο ανάγκη είναι εκείνος που φαίνεται κλεισμένος στον εαυτό του, φοβισμένος, επιθετικός, αδύναμος, βαρετός, οτιδήποτε τον κάνει μη ελκυστικό…Εκείνα τα παιδιά το έχουν περισσότερο ανάγκη. Αν πούμε τον καλό λόγο, αν δώσουμε την αγκαλιά σε αυτά ακριβώς τα παιδιά, είμαστε οι καταλύτες για να αλλάξουν, να νιώσουν καλά και να γίνουν ελκυστικά. Θα πρέπει να είμαστε εμείς που θα κάνουμε το πρώτο βήμα. Όλες οι συναντήσεις με τους ανθρώπους, όσο καθημερινές ή τετριμμένες κι αν είναι έχουν σημασία: όχι σε τι θα καταλήξουν, όχι το πάρουμε, αλλά πώς θα νιώσουμε με τους ανθρώπους και πώς θα τους κάνουμε να νιώσουν. Το να βοηθήσουμε ο ένας τον άλλον να νιώσει καλά, είναι εύκολο… δε χρειάζεται χρήματα, ούτε υπερβολική προσπάθεια…χρειάζεται απλά καλή διάθεση….

Πρεκατέ Βικτωρία, 8/3/2011