Επανέρχομαι σιγά σιγά από ένα ακόμη ταξίδι στην υποσαχάρια Αφρική. Αυτήν την φορά είχα την ευκαιρία να διδάξω σε ορφανοτροφείο, να μείνω εκεί, αλλά και σε σπίτι ντόπιων. Κάθε φορά το πολιτιστικό σοκ είναι πολύ μεγάλο, δεν συνηθίζεται. Και στο πήγαινε και στο έλα. Μάλιστα στο έλα είναι ακόμη μεγαλύτερο. Πόσο θεωρούμε δεδομένα πράγματα για την επιβίωση που οι άλλοι δεν τα έχουν καθόλου.Και παρόλα αυτά γκρινιάζουμε. Και μιλάμε με αναλύσεις επί αναλύσεων για τα 'τραύματα' μας και πόσο τα τραύματα μας δικαιολογούν τους εθισμούς μας και την βία μας και την κατάθλιψη μας. Αλλά όταν πας εκεί η έννοια του τραύματος παίρνει άλλη διάσταση. Κι όμως οι άνθρωποι δεν γκρινιάζουν. Αντίθετα δείχνουν μια θετική διάθεση και λειτουργικότητα, πολύ πιο αποτελεσματικές από τις δικές μας...
Έμεινα μερικές μέρες σε ορφανοτροφείο, όπου μένουν 60 παιδάκια και τα φροντίζουν δύο μοναχές. Αυτό είναι όλο το προσωπικό. Τα 30 δεν δέχονται καμία επίσκεψη, δεν έχουν κανένα συγγενή. Κάποια έχασαν την μάνα τους στην γέννα (υπάρχει υψηλή θνησιμότητα τοκετού) και ο πατέρας δεν ήθελε, ή δεν μπορούσε να τα μεγαλώσει μόνος του. Κάποιες φορές οι πεθερές, αν δεν ήθελαν την νύφη από πριν, διώχνουν και τα παιδιά. Οι γιαγιάδες δεν μπορούν, γιατί συχνά είναι σε ηλικία που οι ίδιες ακόμη γεννούν παιδιά. Γενικά κάνουν παιδιά σε μικρή ηλικία εκεί. Άλλες φορές πέθανε ο πατέρας και η μητέρα χρειάστηκε να φύγει μακριά για να δουλέψει (μέσο ημερομίσθιο 2,5 ευρώ την ημέρα με κόστος ζωής για μια οικογένεια τουλάχιστον 200ευρω τον μήνα). Έτσι, καταλήγουν ανάμεσα στα εκατομμύρια εγκαταλελειμμένα παιδιά στους δρόμους της Αφρικής...
Κι όμως αυτό που είδα εδώ, μου έκανε πολύ μεγάλη εντύπωση. Τα ορφανά εδώ λειτουργούν σαν μια οικογένεια. Έχουν μοιράσει τις δουλειές, τα μεγαλύτερα κάνουν μπάνιο τα μικρότερα, κάποια αναλαμβανουν να πλύνουν τα παπούτσια, άλλα να γεμίσουν νερό από την γεώτρηση, άλλα να βοηθήσουν στο μαγείρεμα, άλλα στο πλύσιμο των πιάτων... Οι μοναχές τρέχουν στις πιο δύσκολες δουλειές (π.χ.ζώα, καλλιέργεια γης) κι όταν τελειώσει το δείπνο, τα βοηθούν στα σχολικά μαθήματα της αυριανής ημέρας (το σχολείο είναι ακριβώς δίπλα και φοιτούν όλα, από 4 ετών).
Λοιπόν δεν είδα ούτε ένα περιστατικό μπουλινγκ. Ούτε ένα! Ούτε στο σχολείο, ούτε στις δουλειές, ούτε στο παιχνίδι, πουθενά. Έμεινα μαζί τους και έψαχνα παρατηρητικά να δω τι γίνεται με το μπουλινγκ. Δεν υπήρχε! Είδα μόνο παιδιά που έτρεχαν να βοηθήσουν το ένα το άλλο. Όταν υπάρχει νεοεισερχόμενο παιδί, το προτελευταίο αναλαμβάνει από μόνο του να του κάνει την 'μαμά'. Είδα τρίχρονη να έχει συνέχεια από το χεράκι, να οδηγεί και να προστατεύει το δίχρονο καινούργιο που ήρθε (το ίδιο είχαν κάνει και σε εκείνη)...
Όλα τα παιδιά έχουν αναλάβει συγκεκριμένες ευθύνες. Πχ 3-4 οκτάχρονα έχουν αναλάβει να κάνουν μπάνιο καθημερινά τα νήπια. Παίρνουν δύο μεγάλους κουβάδες έξω και δώστου σαπουνάδες και νερά. Στο δυτικό πολιτισμικό πλαίσιο αυτό θα θεωρούνταν 'παραμέληση'. Ωστόσο, τα παιδιά αυτά τα είδα ιδιαίτερα χαρούμενα. Όλη η διαδικασία ήταν σαν παιχνίδι, αλλά τα ωράρια τηρούνταν αυστηρά. Δεν αντιλήφθηκα μουτρωμένο παιδί ή να δυσανασχετεί. Ούτως ή άλλως δεν υπάρχουν ενήλικες που να μπορούν να κάνουν όλες αυτές τις δουλειές. Η ηλικιακή πυραμίδα της χώρας είναι τέτοια, ο μέσος όρος γεννήσεων ανά γυναίκα 4,5 παιδιά, που δεν υπάρχουν αρκετοί ενήλικες για να καλύψουν τις ανάγκες. Ωστόσο δεν φαίνεται ότι είναι αυτό τους προκαλεί πρόβλημα. Ίσως επειδή όλα τα παιδιά έχουν από μια ευθύνη και οι δουλειές γίνονται ομαδικά (δεν στοχοποιειται κάποιος), δεν βιώνονται ως παραμέληση από τα παιδιά.Και φυσικά δεν ασκείται κανενός είδους βίας από τις μοναχές.
Είδα χαρούμενα παιδιά, πρόθυμα να μάθουν και να βοηθήσουν. Δεν εξηγείται ψυχολογικά, γιατί τα παιδιά αυτά έχουν υποστεί τεράστια τραύματα εγκατάλειψης και η ζωή εδώ είναι πολύ σκληρή. Τα παιδιά μπαίνουν στον αγώνα επιβίωσης από την πρώτη μέρα και το γνωρίζουν. Κι όμως. Ρώτησα την μοναχή πως εξηγείται και μου είπε: "Δύο πράγματα: 1)Δεν κάνουμε διακρίσεις, προσφέρουμε τα ίδια σε όλους.2)Κάθε βράδυ προσευχόμαστε και ψέλνουμε στην Παναγία, λέμε όλοι μαζί τα προβλήματα μας και της ζητάμε να μας βοηθήσει. Φτιάχνουμε ένα τραγούδι, όπου λέμε το πρόβλημα της ημέρας και το ψέλνουμε στην Παναγία. Η Παναγία βοηθά τα παιδιά να ηρεμήσουν".
Η πίστη είναι γνωστό ότι ενισχύει την ψυχική ανθεκτικότητα. Ό,τι όμως κι αν πιστεύει κανείς, εδώ υπάρχει η εξής διάσταση: η βιωμένη πίστη μέσα από το μοίρασμα σε ομαδικό επίπεδο και η δίκαιη κοινοβιακή ζωή, από πολύ μικρή ηλικία, έχουν δημιουργήσει έναν ισχυρό συνδυασμό που φαίνεατι ότι ψυχικά αντιμετωπίζει οξεία προβλήματα επιβίωσης με μεγάλη αποτελεσματικότητα (το πρόβλημα της ημέρας μπορεί να είναι 'τι θα φάω' ή 'ποιος θα με φροντίσει αν αρρωστήσω, δεν έχω κανένα συγγενή'). Και αυτός ο συνδυασμός λειτουργεί. Ήταν από τις πιο ψυχικά υγιείς κοινότητες που έχω δει...
Επιστρέφω στην Ελλάδα σε πνεύμα ταπείνωσης και με ισχυρότερες αμφιβολίες από ποτέ σχετικά με τον ρόλο της ψυχολογίας στον δυτικό κόσμο και ιδιαίτερα σε σχέση με τον πολυαναφερόμενο ρόλο του τραύματος στην γένεση της βίας. Αν το τραύμα γεννά βία, τι θα έπρεπε να κάνουν όλα αυτά τα παιδιά της Αφρικής; Μήπως η βία είναι μαθημένη συμπεριφορά και η επιτρεπικτότητα που ενθαρρύνεται από την ψυχολογική παραδοχή 'το τραύμα φέρνει βία ', είναι εκείνη που την διαιωνίζει;
Ενδιαφέρον έχει επίσης η απροθυμία των συμπολιτών μας να ακούσουν για τέτοιες εμπειρίες. Θέλουμε να είμαστε εμείς τα θύματα. Θέλουμε να είμαστε εμείς οι πιο άξιοι συμπόνοιας. Θέλουμε να διατηρήσουμε κι εμείς το δικαίωμα να γκρινιάζουμε. Κι όταν ακούμε ότι κάποιος που υποφέρει πολύ περισσότερο από εμάς, είναι πιο συγκροτημένος ψυχικά, δεν μας αρέσει. Πετάμε μια αμπελοφιλοσοφία τύπου "τους κρατάνε χαρούμενους για να μην ξεσηκωθούν '', λες και η δική μας γκρίνια βοήθησε ποτέ κανέναν να 'ξεσηκωθεί"...
Η τελευταία μέρα ήταν ίσως η πιο δύσκολη. Με φιλοξενούσαν σε ένα σπίτι ντόπιων και μετά από νεροποντή είχε διακοπή ρεύματος. Οι διακοπές ρεύματος εκεί είναι πολύ συχνές, αλλά αυτή την φορά κράτησε πάρα πολύ. Πάνω από δέκα ώρες. Πίσσα σκοτάδι σε όλη την περιοχή, δεν υπήρχαν αυτοκίνητα, (γιατί δεν υπήρχαν δρόμοι) και η οικογένεια είχαν μαζευτεί στον ξυλόφουρνο λέγοντας αστεία στην γλώσσα τους. Μετά αποτραβήχτηκαν στα δωμάτια τους. Στην αρχή, η διακοπή ρεύματος έχει ενδιαφέρον...όταν όμως οι ώρες τραβάνε, η απουσία ρεύματος για εμάς τους δυτικούς αρχίζει και γίνεται αφόρητη... Επειδή χωρίς ρεύμα δεν δούλευε η αντλία, είχε επίσης σταματήσει και το τρεχούμενο νερό και έπρεπε να βγεις έξω να πάρεις από την δεξαμενή του βρόχινου νερού. Οι συνθήκες έσφιγγαν και μόνη σε ένα σκοτεινό δωμάτιο να συνειδητοποιώ πόσο τυχεροί είμαστε εκεί στην Δύση που έχουμε την πολυτέλεια να συζητάμε για τα 'τραύματά μας', να κάνουμε συνέδρια, συναντήσεις και διατριβές, να κάνουμε διαγωνισμούς μαγειρικής, να αναρωτιόμαστε πού θα πάμε διακοπές και να αφιερώνουμε ατελείωτο χρόνο και χρήματα για την 'εικόνα του σώματος ' μας σε βραδινές εξόδους... Εκεί γέλασα λίγο, γιατί σκέφτηκα 'ποια εικόνα σώματος, για να έχεις εικόνα πρέπει να έχεις και φως...'. Άνοιξα γρήγορα τον φακό για να βεβαιωθώ ότι είχα πακετάρει όλα τα πράγματα και τον έκλεισα αμέσως για να μην τελειώσει η μπαταρία... Μετά από λίγη ώρα έπρεπε να φύγω για το αεροδρόμιο, δίνοντας παύση στα ερωτηματικά του σκοταδιού...
Πρεκατέ Βικτωρία, 26/10/24
