Κρίση μέσης ηλικίας (- και ευκαιρία...)

Η γνωστή ‘κρίση μέσης ηλικίας’ εμφανίζεται σε λιγότερο ή εντονότερο βαθμό σε άνδρες και γυναίκες συνήθως στις ηλικίες μεταξύ 45-55, ανάλογα με τις συνθήκες ζωής του καθενός. Μπορεί να επέλθει σταδιακά ή απότομα. Η αφορμή μπορεί να είναι κάποιο γεγονός, όπως εμμηνόπαυση, αποχώρηση παιδιού από το σπίτι, μια μακροχρόνια σχέση που τελειώνει, μια ασθένεια, μια αλλαγή στην εργασία ή ο θάνατος ενός γονιού. Μπορεί όμως να μην υπάρχει συγκεκριμένη αφορμή,  απλά ή σταδιακή αναγνώριση ότι το σώμα (και συχνά και το πνεύμα) γερνάει, ότι δεν μπορούμε να κάνουμε με την ίδια ευκολία όσα κάναμε πριν κι ότι δεν έχουμε άπειρο χρόνο μπροστά μας.

Ανάλογα με τον τρόπο εμφάνισης και την προηγούμενη ετοιμότητα του ατόμου, η κρίση της μέσης ηλικίας μπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο σοκαριστική. Σε κάθε περίπτωση είναι μια διαδικασία που χρειάζεται φροντίδα, επεξεργασία, απαντήσεις, δεν είναι κάτι που, αγνοώντας το, θα λυθεί από μόνο του. Αν τη διαχειριστούμε σωστά, μπορεί να είναι το εφαλτήριο για μια νέα ζωή, γεμάτη εσωτερικό νόημα και ικανοποίηση, πρωτόγνωρη για το άτομο. Αν όχι, μπορεί να αποτελέσει την αφορμή για αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, ή για συμπεριφορές άρνησης, οι οποίες ενίοτε ίσως προκαλέσουν μειδίαμα στους γύρω. Η άρνηση μπορεί να οδηγήσει επίσης στην κατάχρηση ουσιών, ιδιαίτερα όταν προϋπάρχει το υπόβαθρο.

Ποιες είναι οι βασικές όψεις στην κρίση μέσης ηλικίας;

1)Η σχέση με το σώμα και τον ερωτισμό. Ο άνδρας, και κυρίως η γυναίκα- ιδιαίτερα στην ηλικία της εμμηνόπαυσης- αντιλαμβάνονται ότι το σώμα αλλάζει. Οι πρώτες ρυτίδες. οι λευκές τρίχες, οι μύες που χαλαρώνουν, η τάση να κερδίζονται τα κιλά πιο εύκολα από ότι χάνονται, οι κύκλοι κάτω από τα μάτια, όλα αυτά θυμίζουν (πιθανώς επώδυνα) στο άτομο ότι μια μη αναστρέψιμη πορεία για το βιολογικό σώμα έχει ξεκινήσει. Η ωραία εμφάνιση και το σεξ-απήλ βαίνουν προς σταδιακή μείωση, λιγότερα άτομα πλέον τους κοιτούν, ενώ νεότερα άτομα του άλλου φύλου ίσως εμφανίζονται ως επικίνδυνοι ανταγωνιστές. Η σταδιακή απώλεια της ελκυστικής εμφάνισης μπορεί να προκαλέσει πανικό, ειδικά σε άτομα που νιώθουν ότι δεν εκπληρώθηκαν οι επιθυμίες ή οι ανάγκες τους στον ερωτικό τομέα. Τότε μπορεί να εφαρμόσουν με εμμονή ακραίες απόπειρες ‘αντιστροφής’ του χρόνου, όπως αλλεπάλληλες πλαστικές και μπότοξ, αναβολικά δημιουργίας ‘όγκου και μυών’ στα γυμναστήρια, υπερ-χρήση αφροδισιακών, εφηβικό ντύσιμο που δεν αρμόζει στην ηλικία και φλερτ με νεότερα άτομα σε έναν αγώνα δρόμου με το χρόνο. Σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να καταλήξουν σε υπερβολική ‘κατανάλωση’ αγοραίου έρωτα ή ακόμη και αλλαγή σεξουαλικών προτιμήσεων, σε μια προσπάθεια να καλύψουν το εσωτερικό κενό. Οι αξίες της κοινωνίας μας που χρόνια τώρα θεοποιούν το σεξ ως πρωταρχικό σκοπό της ανθρώπινης ύπαρξης δε βοηθούν καθόλου, ειδικά αυτή τη γενιά.

Πώς μπορεί να αντιμετωπισθεί αυτή η αλλαγή; Πάντα οι απαντήσεις θα πρέπει να είναι εσωτερικές. Δεν μπορεί κανένα μπότοξ και κανένα φλερτ να καθησυχάσει το εσωτερικό κενό παρά μόνο οι εσωτερικές απαντήσεις. Πρώτα από όλα το άτομο θα πρέπει να αποδεχτεί το πεπερασμένο του ανθρώπινου σώματος, συμπεριλαμβανομένου των δυνατοτήτων και της εμφάνισης. Να εκτιμήσει και να αγαπήσει το σώμα του για αυτό που είναι τώρα. Αντί να το εχθρεύεται που δεν συνεχίζει να του προσφέρει αυτά που θέλει, να το ευχαριστήσει για την υπηρεσία που το προσέφερε μέχρι τώρα. Για την καλή υγεία, για την ικανότητα να κινείται, να ταξιδεύει, να αυτοεξυπηρετείται, να εργάζεται, να επικοινωνεί. Όλα αυτά που θεωρούμε δεδομένα σχετικά με το σώμα, το κλειδί είναι να μην τα θεωρήσουμε δεδομένα, αλλά να ευχαριστούμε το σώμα καθημερινά για τις πάμπολλες υπηρεσίες που μας προσφέρει.

Αντί να κακοποιούμε το σώμα για να αντιστρέψουμε το πέρασμα του χρόνου από πάνω του, μπορούμε να το φροντίσουμε. Να το φροντίσουμε με υγιεινή ισορροπημένη διατροφή, με συστηματική άσκηση μέσω κάποιου σπορ που μας δίνει ευχαρίστηση και να το ντύσουμε με απλό ευχάριστο τρόπο, χωρίς υπερβολές. Ένα τέτοιο σώμα, όχι μόνο θα μας ανταμείψει με ευχαρίστηση, αλλά θα είναι και ελκυστικό με ένα φυσικό, μη επιτηδευμένο τρόπο. Γυμναστική που περιλαμβάνει εργασία με την ενέργεια του σώματος, όπως τάι τσι, γιόγκα, πολεμικές τέχνες, βοηθούν ακόμη περισσότερο. Επίσης το κολύμπι, η πεζοπορία  και γενικά η σωματική άθληση στη φύση δίνουν μια νέα διάσταση χαράς και πλήρωσης που πολλές φορές μπορεί να κατευνάσει την αντιλαμβανόμενη αίσθηση της έλλειψης από τη σεξουαλική δραστηριότητα. Δεν την αντικαθιστά φυσικά, αλλά την κατευνάζει, και λειτουργεί προστατευτικά ώστε να μην καταφύγει το άτομο σε ψευδο-ικανοποιήσεις μέσω αλκοόλ ή χασίς, αγοραίου έρωτα που θυματοποιεί άλλους ή εθισμό στην πορνογραφία.

Η φυσική φροντίδα και άσκηση βοηθά επίσης στην πρόληψη της εξασθένησης του σώματος, αλλά και των ασθενειών. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να ταυτίζουμε το γήρας με πόνο, εξαθλίωση και ακινησία. Εκατοντάδες ηλικιωμένοι οργώνουν τα ελληνικά βουνά κάθε Σαββατοκύριακο ή βουτούν στα παγωμένα νερά του χειμώνα. Χαίρεται κανείς να βλέπει την ευρωστία και τη δύναμή τους και η χαρά που βιώνουν πολλοί από αυτούς, απλά και μόνο επειδή υπάρχουν, τους κάνει ίσως πιο ελκυστικούς από τους νέους/νέες με την τέλεια γράμμωση/ντύσιμο, που κατά τα άλλα είναι γεμάτοι ανασφάλειες, εγωκεντρική απορρόφηση και  άγχος απόρριψης. Συνεπώς, η ηλικία δεν είναι αυτό που έχουμε ως προκατάληψη στο νου μας, αλλά αυτό που εμείς δημιουργούμε. Όσον αφορά στις ερωτικές σχέσεις, η μέση ηλικία είναι ο κατάλληλος χρόνος για να καταλάβουμε ότι οι ερωτικές σχέσεις δεν είναι το παν, κι ότι αν δεν γίνουν σε ένα πλαίσιο σεβασμού κι αλληλοεκτίμησης, θα είναι καταστροφικές. Πενηντάρηδες κι εξηντάρηδες που αντέδρασαν στην κρίση μέσης ηλικίας με σεξουαλική εκμετάλλευση νεότερων ατόμων (π.χ. διαγενεακό σεξ), ή με προδοσία της συντροφικής τους σχέσης, όχι μόνο δεν βοηθήθηκαν, αλλά δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για μια έξοδο από τη ζωή γεμάτη ενοχές και τρόμο.

2)Στην κρίση μέσης ηλικίας, συχνά έρχεται το άτομο για πρώτη φορά, ίσως ξαφνικά κι απρόσμενα πολλές φορές, αντιμέτωπο με το φαινόμενο του θανάτου ως υπαρκτή πιθανότητα (κι όχι ως αφηρημένη έννοια),όπως επίσης και με το πεπερασμένο της ανθρώπινης ζωής. Ξαφνικά συνειδητοποιεί ότι δεν έχει άπειρο χρόνο μπροστά του κι ότι πολύ πιθανόν έχει διανύσει περισσότερο από το μισό που του έχει δοθεί. Σε κάποιους αυτή η συνειδητοποίηση μπορεί να έρθει σταδιακά, ενώ σε άλλους ξαφνικά, είτε μετά από κάποιο θάνατο συγγενικού προσώπου,  ή αλλαγές στην προσωπική του ζωή, ή ακόμη και απλές μεταβάσεις όπως τα 50α γενέθλια. Κάποιες φορές το σοκ μπορεί να είναι πολύ έντονο, και το οικογενειακό περιβάλλον να μη το κατανοεί. Είναι χρήσιμο τότε, το άτομο να αποτανθεί για συμβουλευτική σε κάποιον έμπιστο κι έμπειρο θεραπευτή, ώστε να επεξεργαστεί την αλλαγή μέσα του με δημιουργικό τρόπο.

Ελαχιστοποιήσεις τύπου, ‘δε βαριέσαι, μέρος της ζωής είναι, όλοι το περνούν, θα σου περάσει’ όχι μόνο δε βοηθούν, αλλά θολώνουν μια πολύτιμη ευκαιρία για να ανακαλύψει το άτομο ουσιαστικές πηγές νοήματος στη ζωή του. Πολλές φορές είναι οι μη πρακτικές, μη καθημερινές ερωτήσεις κι απορίες που συνεχώς μας τραβούν από το μανίκι, οι οποίες θα οδηγήσουν σε μια κατεύθυνση με σκοπό και νόημα. Η συνειδητοποίηση του πεπερασμένου χρόνου μπορεί να δημιουργήσει άγχος, σχεδόν πανικό στο άτομο, όμως από την άλλη μεριά, είναι μια εκπληκτική ευκαιρία να αναπτύξει μια εξολοκλήρου διαφορετική σχέση με το χρόνο. Ο χρόνος δεν μετριέται σε ποσότητα, αλλά σε ποιότητα. Ανάλογα με το πόσο συγκεντρωμένοι και ήρεμοι είμαστε σε αυτό που έχει σημασία, σε αυτό που μας ευχαριστεί, το ένα λεπτό επεκτείνεται στην θετική εμπειρία και είναι σαν να αναλογεί σε ημέρες. Αντίστροφα, όταν ο νους αποσπάται σε συγκρούσεις, γκρίνιες, κουτσομπολιά, μπορεί να περάσουν ώρες ολόκληρες σαν το νεράκι, αφήνοντας ένα αίσθημα κενού και πραγματικά χασίματος χρόνου. Ο χρόνος επεκτείνεται ή συρρικνώνεται ανάλογα με την κατάσταση του νου μας, σε υπερβολικό βαθμό μάλιστα. Συνεπώς δεν υπάρχει κανένας λόγος ανησυχίας για το θέμα χρόνου. Ο αριθμός των ετών στα γενέθλια μπορεί απλά να χρησιμοποιηθεί ως το καμπανάκι για να εξασκήσουμε το νου μας σε καλύτερη χρήση του: στην ηρεμία και στην συγκέντρωση στα θετικά πράγματα. Αυτό από μόνο του, αν το εξασκήσουμε συστηματικά, είναι πολύ ισχυρό, με εντυπωσιακά αποτελέσματα στην καθημερινή μας ζωή.

3)Η κρίση μέσης ηλικίας συχνά (αλλά όχι πάντα) σχετίζεται χρονικά με το γήρας ή την αποδημία των γονιών. Το άτομο έρχεται αντιμέτωπο, όχι μόνο με το δικό του ανθρώπινο περιορισμό, αλλά άμεσα, με την ορατή γήρανση ή θάνατο των γονιών του. Και αυτή η καμπή όμως είναι μια πολύτιμη ευκαιρία να θεραπεύσει πληγές ή αποστασιοποιήσεις του παρελθόντος, να αφιερώσει ποιοτικό χρόνο με τους γονείς του, να συγχωρέσει παλιές συγκρούσεις και να συμφιλιωθεί μαζί τους. Δεν χρειάζεται άπειρος χρόνος, εκτός και αν υπάρχει ανάγκη για φροντίδα, χρειάζεται όμως ποιοτικός χρόνος. Πολλοί άνθρωποι στην ελληνική κοινωνία, δυσκολευόμαστε να χρησιμοποιήσουμε συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις, όμως δεν χρειάζονται απαραίτητα. Το ενδιαφέρον, η ευγένεια, οι επισκέψεις, το τηλέφωνο έχουν όλα σημασία. Οι γονείς είναι από τα πιο σημαντικά άτομα στη ζωή μας και η μέση ηλικία είναι μια κατάλληλη στιγμή να θεραπευτεί αυτή η σχέση- αυτό μπορεί να γίνει από απόσταση ή ακόμη κι αν έχουν πεθάνει. Μια χρήσιμη άσκηση για αυτό θα ήταν να γράψουμε ένα γράμμα, απευθυνόμενο στον κάθε γονιό (δεν χρειάζεται να το δώσουμε!) και να εκμυστηρευτούμε πώς θα θέλαμε να είναι η σχέση μας από εδώ και στο εξής στον περιορισμένο χρόνο ζωής που έχει απομείνει και στους δυο μας. Αυτό το γράμμα μπορεί να είναι πηγή ανακούφισης, αλλά να ξεκαθαρίσει επίσης πολλά πράγματα στο μυαλό μας.

4)Το άλλο σοκ συνειδητοποίησης της κρίσης μέσης ηλικίας έρχεται μαζί τα ερωτήματα: «αυτό ήταν όλο; έτσι θα είναι από εδώ και πέρα; θα συνεχίσω όπως τώρα, περιμένοντας το τέλος μου; είναι πολύ αργά για αλλαγή; έχασα το τραίνο; και τα ανεκπλήρωτα όνειρά μου;” Η ανάλυση των ανεκπλήρωτων ονείρων είναι από τις πιο σημαντικές διαδικασίες στην κρίσιμη αυτή καμπή. Πρώτα από όλα είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι έχουμε όνειρα- μάλιστα ότι έχουμε ακόμη όνειρα. Σήμερα δυσκολεύεται να βρει κανείς ακόμη και νέους να έχουν όνειρα... Αν ανακαλύψουμε ότι δεν έχουμε όνειρα, τότε θα πρέπει να τα δημιουργήσουμε. Δεν θα πω «παρά την ηλικία», θα πω «ειδικά σε αυτήν την ηλικία». Έλλειψη ονείρων δε σημαίνει απαραίτητα ικανοποίηση από τη ζωή -μπορεί κάλλιστα να σημαίνει παραίτηση από τη ζωή. Επίσης τα όνειρά μας δεν μπορεί να είναι σχετικά με τη ζωή των παιδιών μας: αυτό αποτελεί υπεκφυγή και φορτώνει το σκοπό της ζωής μας σε κάποιον άλλο. Θα πρέπει να αναλάβουμε την ευθύνη της ζωής μας, στην μέση ηλικία περισσότερο από ποτέ.

Αν έχουμε ανεκπλήρωτα όνειρα, υπάρχουν κάποια ουσιαστικά βήματα: Α)απενοχοποίηση. Η μέση ηλικία είναι αρκετά δύσκολη από μόνη της ως μετάβαση, δε χρειαζόμαστε  το αυτό-μαστίγωμα για όσα κάναμε λάθος ή δεν καταφέραμε. Η αναγνώριση των λαθών και η αποφασιστικότητα να μην τα επαναλάβουμε, θα πρέπει να τερματίσει την ενοχή, ώστε να έχουμε την ώθηση να διεκδικήσουμε τα όνειρά μας στο μέλλον. Θα πρέπει να έχουμε κατανόηση με τον εαυτό μας, από πού ξεκινήσαμε, ότι κάναμε το καλύτερο που μπορούσαμε, ότι  δεν είναι τα πάντα σε αυτή τη ζωή υπό τον έλεγχό μας και πολλές φορές βρισκόμαστε αντιμέτωποι με απρόσμενα μαθήματα. Θα κάνουμε το καλύτερο που μπορούμε στις παρούσες περιστάσεις. Β) Δεν είναι ποτέ αργά. Ο δυτικός πολιτισμός κυριαρχείται από την αποθέωση της νεαρής ηλικίας και τον τρόμο των γηρατειών. Δεν αφήνουμε κανένα διψήφιο αριθμό να καθορίσει τι μπορούμε να κάνουμε ή πώς νιώθουμε για τον εαυτό μας. Υπάρχουν πάμπολλα παραδείγματα ατόμων που άρχισαν να ζουν μια ζωή γεμάτη νόημα, προσωπική κι επαγγελματική πρόοδο σε μεγαλύτερη ηλικία, επειδή ακριβώς είχαν την εμπειρία να εκτιμήσουν τα πράγματα διαφορετικά. Γ) Θα πρέπει να ανακαλύψουμε την ουσία του ονείρου: ποια είναι η ουσία αυτού που θέλουμε να πετύχουμε; Πολλές φορές περιοριζόμαστε στην συγκεκριμένη μορφή, π.χ. επαγγέλματος, που μπορεί να είναι αρκετά επιφανειακή. Όταν δεν πετυχαίνουμε τη συγκεκριμένη μορφή, γεμίζουμε ενοχές, θυμό, πικρία και πιθανώς, ζήλεια για όσους την έχουν. Η μορφή όμως από μόνη της δεν μπορεί να μας ικανοποιήσει, ακόμη κι αν την είχαμε. Θα πρέπει να βρούμε την ουσία που αναζητούμε μέσα από τη μορφή. Π.χ. επιθυμώ να έχω τη δική μου πετυχημένη επιχείρηση για ποιο λόγο: χρήματα; αναγνώριση; να κάνω αυτό που αρέσει; Μήπως υπάρχει εναλλακτικός τρόπος για την ουσία που μπορώ να επιδιώξω τώρα; Ανάλογα με τις συνθήκες ζωής του καθενός, οι πρακτικές εναλλακτικές μπορεί να είναι περισσότερες ή λιγότερες. (πάντα όμως περισσότερες από όσο νομίζουμε). Η ουσία όμως μπορεί να επιτευχθεί σχεδόν ανεξαρτήτως συνθηκών. Ίσως είναι καλό να ξεφύγουμε λίγο από τα κουτάκια και τους κανόνες στους οποίους έχουμε αυτοπεριοριστεί και να αναζητήσουμε αυτό που πραγματικά έχει νόημα για εμάς τώρα. Θα μπορούσαμε να γράψουμε ένα γράμμα-όραμα για το πώς θα επιθυμούσαμε τη ζωή μας από εδώ και στο εξής.  Χωρίς πολλές λεπτομέρειες για τα επιμέρους ζητήματα, αλλά σε ποια κατεύθυνση θα θέλαμε να κινηθούμε για να νιώσουμε ότι είμαστε ικανοποιημένοι. Μετά αφιερώνουμε το γράμμα στο Θεό για να μας δείξει τον τρόπο, είναι όμως πολύ σημαντικό να ξεκινήσουμε τουλάχιστον ένα όραμα για το υπόλοιπο της ζωής μας. Αν δεν έχουμε το όραμα στο μυαλό μας, δεν πρόκειται να δημιουργήσουμε τίποτα. Απλά θα γκρινιάζουμε με πικρία. (Και μιας και μιλάμε για όραμα, ίσως θα ήταν χρήσιμο να γράψουμε κι ένα γράμμα με το όραμα για την Ελλάδα μας,  που είναι κι εκείνη σε μια δική της κρίσιμη καμπή).

5)Τέλος, η κρίση της μέσης ηλικίας δεν μπορεί παρά να μας φέρει αντιμέτωπους με την υπαρξιακή κρίση, με την αντιμετώπιση του εσωτερικού κενού ή νοήματος. Το ζήτημα για κάποιους μπορεί να είναι καθαρά φιλοσοφικό, αν και σύμφωνα με την εμπειρία μου, μόνο πνευματικά μπορεί να λυθεί πραγματικά. Ίσως αυτή η κρίση αποτελέσει απαρχή για την πνευματική μας αναζήτηση, με ένα τρόπο που να σέβεται τη δική μας προσωπικότητα και διαίσθηση. Η ανάγνωση μπορεί να είναι το πρώτο βήμα σε εκείνον που είναι επιφυλακτικός. Ανάγνωση ποικίλων βιβλίων πνευματικότητας και επιλογή όσων ο αναγνώστης νιώθει ότι τον βοηθούν και είναι αληθινά. Οποιαδήποτε προσπάθεια ‘κηρύγματος’ ή δαιμονοποίησης της διαφωνίας και της διαφοροποίησης είναι αναχρονιστικός και διώχνει, παρά έλκει, τους ανθρώπους στον πνευματικό δρόμο. Στην τελική ανάλυση  μόνο το άμεσο βίωμα του Θεού στη ζωή του καθενός από εμάς μπορεί να μας πείσει. Αυτό θα πρέπει να αναζητήσουμε, ο καθένας με τον τρόπο του, αν θέλουμε να απαλύνουμε την υπαρξιακή αγωνία που συχνά συνοδεύει την ηλικία αυτή- τουλάχιστον σε κάθε ευαίσθητο και σκεπτόμενο άνθρωπο!

Πρεκατέ Βικτωρία, www.brightplanet.blogspot.gr, 7/6/2015