Γιατί 'όχι κάμερες στις τάξεις'

Το υπουργείο Παιδείας στην ΑΓΓΛΙΑ (Department for Education) σχετικά με τα διαδικτυακά μαθήματα και το livestreaming αναφέρει ξεκάθαρα ότι ' ΔΕΝ ΑΝΑΜΕΝΕΤΑΙ οι εκπαιδευτικοί να παρέχουν ζωντανή αναμετάδοση μαθημάτων (livestreaming) ή έτοιμα βίντεο μαθημάτων’ κι ότι ‘το κάθε σχολείο μπορεί να κρίνει για τις προσεγγίσεις που εξυπηρετούν καλύτερα τους μαθητές και ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ του’ (1). Αναφέρει επίσης ότι ‘η διατήρηση της ασφάλειας των ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΏΝ κατά την εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι εξίσου ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ’ (σ.σ. όπως αυτή των μαθητών) – μέριμνα που φαίνεται να απουσιάζει παντελώς από το σκεπτικό των αποφάσεων για την τηλεμετάδοση των σχολικών μαθημάτων στην Ελλάδα, καθώς στην παρ. 3β) του ΦΕΚ 1859/15-5-20 αναφέρεται ότι η κάμερα θα ΠΡΕΠΕΙ να εστιάζει συνεχώς στον εκπαιδευτικό!
Η Εθνική Ένωση Εκπαίδευσης (National Education Union, NEU) του Ηνωμένου Βασιλείου επίσης έδωσε ξεκάθαρη οδηγία στους εκπαιδευτικούς της χώρας να ΜΗΝ πραγματοποιήσουν livestreaming (2), δηλαδή ζωντανή αναμετάδοση του μαθήματος στη σχολική τάξη, καθώς υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες για τη ΔΙΑΡΡΟΗ ΕΙΚΟΝΩΝ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ. Σχετικά με το δημοτικό, αναφέρει ότι οποιαδήποτε σύγχρονη τηλε-εκπαίδευση ΔΕΝ ΣΥΝΙΣΤΑΤΑΙ, καθώς δεν είναι δυνατόν να αντικατασταθεί η συνεχής αλληλεπίδραση δασκάλου-μαθητή που είναι ζωτικό μέρος κάθε εκπαιδευτικής διαδικασίας. Για τη δευτεροβάθμια συστήνει τη χρήση σύγχρονης τηλεδιάσκεψης ΜΟΝΟ από το ΣΠΙΤΙ (όχι από σχολική τάξη ζωντανά) και ΜΟΝΟ σε εξαιρετικές περιπτώσεις (3). Στην οδηγία του NEU δίνεται ξεκάθαρα ότι ‘δεν αναμένεται από ΚΑΝΕΝΑ εκπαιδευτικό να πραγματοποιήσει διαδικτυακή διδασκαλία με την οποία δεν νιώθει άνετα ή χωρίς προσυμφωνημένα πρωτόκολλα’ (4).
Προβλήματα ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ φύσεως μπορεί επίσης να υπάρξουν. Το FBI έχει εκδώσει σχετική ανακοίνωση, καθώς σε δυο περιπτώσεις σχολικού τηλε-μαθήματος στις ΗΠΑ, χάκερς ‘ΕΣΠΑΣΑΝ’ την ΠΛΑΤΦΟΡΜΑ ΑΝΑΜΕΤΑΔΟΣΗΣ, παρεμβάλλοντας πορνογραφικό υλικό, βρίζοντας και φωνάζοντας προσωπικά δεδομένα του εκπαιδευτικού (5). Η σύσταση του μεγαλύτερου οργανισμού παιδικής προστασίας στο Ηνωμένο Βασίλειο του National Society for the Prevention of Cruelty to Children (NSPCC) συστήνει να υπάρχει ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΥΓΚΑΤΑΘΕΣΗ ΓΟΝΕΑ σε σχέση με τη χρήση διαδικτυακής διδασκαλίας, στην οποία οι γονείς κατανοούν το ΡΙΣΚΟ που εμπεριέχεται σε μια τέτοια πρακτική(6). Τέτοια έγγραφη συγκατάθεση γονέων δεν αναφέρεται πουθενά στο ΦΕΚ της υπουργικής απόφασης για το livestreaming σχολικών μαθημάτων, ούτε από τους γονείς των παιδιών που βρίσκονται στο σπίτι, ούτε από τους γονείς των παιδιών που βρίσκονται στη σχολική τάξη (μόνο έγγραφη ενημέρωση από τον διευθυντή του σχολείου).
Σοβαρά ζητήματα εγείρονται σε σχέση με τα ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ όχι μόνο των μαθητών που βρίσκονται στην τάξη, αλλά και των εκπαιδευτικών. Το ΦΕΚ αναφέρει ότι η κάμερα θα είναι προσανατολισμένη μόνο στον εκπαιδευτικό ή/και στον πίνακα. Επειδή ο πίνακας δεν γράφεται από μόνος του, όλη η ζωντανή αναμετάδοση θα είναι το πρόσωπο και η φωνή του εκπαιδευτικού. Πώς ο εκπαιδευτικός θα προστατευθεί από τυχόν κακόβουλη βιντεοσκόπηση του προσώπου του από τερματικό μαθητή στο σπίτι; Γιατί θεωρούμε δεδομένο ότι ο εκπαιδευτικός δεν έχει δικαίωμα ιδιωτικότητας (privacy) στην εικόνα του προσώπου του; Όσον αφορά στο εδάφιο ότι η ζωντανή αναμετάδοση θα αφορά μόνο το κομμάτι της ‘παράδοσης’ του μαθήματος, το συγκεκριμένο εδάφιο είναι εκτός σχολικής και παιδαγωγικής πραγματικότητας! Όλες οι σύγχρονες μέθοδοι διδασκαλίας απορρίπτουν την κλασσική ‘παράδοση’ τύπου ‘διάλεξη’ για το μάθημα, ενώ ένα τυπικό σχέδιο μαθήματος περιλαμβάνει σε όλα τα στάδια ΣΥΝΕΧΗ διάλογο με τα παιδιά, όπως:

Πρόκληση του ενδιαφέροντος, μέσω συζήτησης πάνω σε ένα έναυσμα
Ανάκληση της προηγούμενης συναφούς εμπειρίας  μέσω ομαδικής συζήτησης ή καταιγισμού ιδεών
Παρουσίαση νέας ύλης, μέσω ανακαλυπτικής/ διερευνητικής μάθησης, task-based learning, διατύπωσης υποθέσεων
Καθοδηγούμενη ή ανεξάρτητη εξάσκηση μέσω ομαδοσυνεργατικής μεθόδου ή σε ζευγάρια, project, παιχνίδι ρόλων κλπ.
Ανατροφοδότηση, αυτοαξιολόγηση, αλληλο-αξιολόγηση ή ομαδική αξιολόγηση των μαθητών,

ΟΛΑ τα παραπάνω στάδια περιλαμβάνουν στο σημαντικότερο μέρος τους ΔΙΑΛΟΓΟ με τους μαθητές. Είναι ΑΔΥΝΑΤΟΝ να απομονωθεί ΜΟΝΟ η φωνή του εκπαιδευτικού ανοιγοκλείνοντας τον ήχο, χωρίς να ΠΛΗΓΕΙ καταστροφικά η διδακτική διαδικασία, μια διαδικασία κατεξοχήν βασισμένη στο ΔΙΑΛΟΓΟ. Ακόμη και αν δεν υπάρχει εικόνα των μαθητών, η φωνή των μαθητών (η οποία δεν ακούγεται ΜΟΝΟ την ώρα της λεγόμενης ‘εξέτασης’!), όπως και το όνομά τους, είναι ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα το οποία σε συνδυασμό με τη ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ του σχολείου, που είναι γνωστά στους αποδέκτες ή πιθανούς χάκερς, καθιστούν τους μαθητές που ηχογραφούνται, ιδιαίτερα ευάλωτους για ΘΥΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ από επιτήδειους(7).

Όσον αφορά στον ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ αντίκτυπο της παρουσίας κάμερας στην τάξη, τα παιδιά γνωρίζοντας ότι μπορεί ανά πάσα στιγμή να ακουστούν σε συμμαθητές εκτός τάξης και τους συγγενείς τους, νιώθουν έλλειψη εμπιστοσύνης στην εκπαιδευτική διαδικασία, αποσύρονται, ενώ τα ντροπαλά παιδιά δεν υπάρχει περίπτωση να ξανασηκώσουν χέρι. Τα παιδιά που ΦΟΒΟΥΝΤΑΙ τους γονείς τους, θα αγωνιούν για τις συνέπειες της ομιλίας/ ή σιωπής τους στην τάξη, καθώς ο γονιός μπορεί να παρακολουθεί το μάθημα μέσω άλλου γονιού και συνεπώς να παρακολουθεί το παιδί του σε κάθε του στιγμή(8). Η ελεύθερη έκφραση ιδεών θα στραγγαλιστεί, ενώ εκείνοι οι γονείς που ήταν ούτως ή άλλως παρεμβατικοί στην εκπαιδευτική διαδικασία, τώρα θα έχουν λόγο σε όλα τα θέματα διδακτικής, διαχείρισης συμπεριφοράς, ακόμη και βαθμών των μαθητών!

Τέλος, εγείρονται πολλά ζητήματα ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ. Ο Braden Perry, αμερικανός δικηγόρος, θεωρεί ότι κανένα μέρος από την εργασία των μαθητών (ακόμη και πόστερ κολλημένα στον τοίχο ή έκφραση κάποιας ιδέας τους) δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί μέσω livestreaming, καθώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί για εμπορικούς σκοπούς (9).Η καταγραφή, παρόλο που απαγορεύεται, δεν μπορεί να αποτραπεί, και περίπλοκα ζητήματα πνευματικών δικαιωμάτων προκύπτουν επίσης σε σχέση με την πνευματική ιδιοκτησία του ΕΡΓΟΥ ΤΩΝ ΙΔΙΩΝ των εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας, αλλά και των ΠΗΓΩΝ που χρησιμοποιούν (10).
16/5/2020

(1) https://www.gov.uk/guidance/safeguarding-and-remote-education-during-coronavirus-covid-19#virtual-lessons-and-live-streaming
(2) https://www.tes.com/news/coronavirus-teachers-should-not-live-stream-lessons
(3) https://schoolsweek.co.uk/coronavirus-teachers-warned-against-live-streaming-lessons/
(4) https://neu.org.uk/advice/coronavirus-distance-teaching-and-learning-secondary-teachers
(5) https://www.fbi.gov/contact-us/field-offices/boston/news/press-releases/fbi-warns-of-teleconferencing-and-online-classroom-hijacking-during-covid-19-pandemic
(6) https://learning.nspcc.org.uk/news/2020/march/undertaking-remote-teaching-safely
(7) (3) Katz A., (2013, p.213). Making your Secondary School E-safe: Whole School Cyberbullying and E-safety Strategies for meeting Ofsted Requirements, Jessica Kingsley Publishers, London. Available at: https://books.google.gr/books…
(8) https://ohrh.law.ox.ac.uk/cctv-cameras-in-classrooms-the-conflict-between-security-and-privacy/
(9) https://www.parents.com/news/is-it-legal-for-a-teacher-to-livestream-a-classroom/
(10)http://www.albanylawjournal.org/Documents/Articles/23.1.221-Ezor.pdf

Το στρες της επανόδου...

Ακούγεται παράδοξο, αλλά  η επάνοδος στην πολυπόθητη κανονικότητα, που τόσο ονειρευόμασταν στη διάρκεια του lockdown, επιφέρει με τη σειρά της το δικό της στρες… Το άγχος σχετίζεται με τις δραστικές, απανωτές αλλαγές στην καθημερινότητα μας. Οι μικρές, συμπυκνωμένες, απότομες αλλαγές  στον καθημερινό τρόπο ζωής  μπορεί να προκαλέσουν περισσότερο στρες από ό,τι μια αφηρημένη, γενικόλογη, μελλοντική απειλή, όπως αυτή του θανάτου.  Το στρες σχετίζεται με την απώλεια ελέγχου σε διάφορους τομείς της ζωής μας, όπως  π.χ. με την εργασία, με το ποιους ανθρώπους θα μπορούμε να δούμε και πώς, πού θα μπορούμε να ταξιδεύουμε κλπ. Πολλοί άνθρωποι βιώνουν έντονο στρες με την επάνοδο στην εργασία και το ρίσκο που αυτή ενέχει στο να μολυνθούν. Καθώς η αλλαγή ήταν αρκετά απότομη από το αυστηρό lockdown στην πλήρη επαναφορά, πολλά άτομα δεν έχουν προλάβει να αφομοιώσουν τις απανωτές ανατροπές και δεν είναι ψυχολογικά έτοιμα να επιστρέψουν στο χώρο εργασίας. Τα άτομα αυτά βιώνουν έντονο στρες, ειδικά σε συνθήκες όπου η εργοδοσία δεν ενδιαφέρεται για τις συνθήκες ασφάλειάς τους. Οι άνθρωποι δεν είναι ρομπότ, που αντιδρούν αυτόματα σε κουμπιά ‘μέσα-έξω’. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε εργαζόμενος που μόλις επέστρεψε στο χώρο εργασίας του: «Δύο μήνες μας ποτίζανε φόβο… Τώρα άντε να τον βγάλεις».
Το στρες επίσης σχετίζεται με την απώλεια ελέγχου επάνω στον ίδιο τον εαυτό μας και τις αντιδράσεις του. Αρκετοί αναφέρουν: ‘Δεν το περίμενα να επηρεαστώ τόσο πολύ- θα έπρεπε να το είχα ξεπεράσει’. Ίσως δεν έχουν συνειδητοποιήσει το μέγεθος της ψυχολογικής επιβάρυνσης που δέχτηκαν μέσα από αυτή τη διαδικασία, η οποία σε αρκετούς έχει προκαλέσει σύνδρομο μετατραυματικού στρες, που δεν έχει ακόμη πλήρως εκδηλωθεί, καθώς η απειλή βρίσκεται σε εξέλιξη. Σχετίζεται με τη συνεχιζόμενη αβεβαιότητα και αβοηθητότητα, καθώς ακόμη και οι επιστήμονες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν την απειλή, δεν ξέρουν αν θα ξαναέρθει, αν δημιουργείται ανοσία και για πόσο, πόσοι έχουν μολυνθεί, ποια ακριβώς είναι η θνησιμότητα κλπ. Όλες αυτές οι ασάφειες συνεισφέρουν σε ψυχική ένταση, η οποία αθροίζεται. Σχετίζεται με την έλλειψη εμπιστοσύνης όταν βλέπουμε παλινωδίες στο χειρισμό της από τους ειδικούς… Ακούγονται  ζοφερές οικονομικές προβλέψεις, ενώ είναι ακόμη άγνωστο με ποιο τρόπο ο κάθε χώρος εργασίας  (π.χ. εστίαση, τουρισμός, αερομεταφορές), θα τροποποιηθεί μακροπρόθεσμα λόγω κορονοϊού. Τέλος, στρες υπάρχει για την μακροπρόθεσμη υγειονομική ασφάλεια ηλικιωμένων συγγενών και την απασχόληση ψυχοπιεσμένων μικρών παιδιών.
Δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις για όλες αυτές τις διαφορετικές ψυχοφορτίσεις, πέρα από τις κλασικές και καθιερωμένες στην ψυχοθεραπεία. Η συνομιλία είναι πολύ σημαντική, να μπορεί το κάθε άτομο να μιλήσει με κάποιο άτομο εμπιστοσύνης του για όλες τις ανησυχίες, απορίες, αγωνίες. Οι γραμμές στήριξης είναι καλό να χρησιμοποιούνται, ώστε με τον διάλογο να μπορεί το άτομο να ξεδιαλύνει τις σκέψεις και τα συναισθήματα, που είναι τόσο κατακλυσμικά αυτήν την περίοδο. Ακόμη κι αν δεν μπορούμε ή δεν θέλουμε να μιλήσουμε σε κάποιον ειδικό, η συζήτηση με ένα φίλο, με τον οποίο βρισκόμαστε στο ίδιο ‘μήκος κύματος’ πάντα βοηθά. Ουσιαστικά χρειαζόμαστε ένα συμπονετικό ‘αυτί’, κάποιον με τον οποίο θα μπορέσουμε να διασταυρώσουμε τις αντιλήψεις μας για την πραγματικότητα. Ακόμη κι αυτή η απλή ανταλλαγή, η -έστω μερική- ταύτιση απόψεων, η κατανόηση βοηθά στον να νιώσουμε λιγότερη αβοηθητότητα ή απώλεια ελέγχου.  Είναι πολύ πιο σημαντική η θετική επίδραση της ειλικρινούς και συμπονετικής επικοινωνίας, ας την ζητήσουμε κι ας την προσφέρουμε, όπου μπορούμε.
Βλέπω τον κόσμο να διαιρείται σε δύο κατηγορίες: εκείνοι που υποψιάζονται ότι συμβαίνει κάτι περισσότερο και βαθύτερο από μια πανδημία κι έχουν ανάγκη να μοιραστούν την δική τους αντίληψη της πραγματικότητας (όλα αυτά που μας συμβαίνουν κι ο τρόπος που τα χειρίζονται τα ΜΜΕ δοκιμάζουν πολύ την αντίληψή μας της πραγματικότητας!) και η άλλη κατηγορία είναι εκείνοι που αποδέχονται παθητικά, δουλικά και απόλυτα ό,τι τους λένε τα κανάλια και δε χρειάζεται ούτε να σκεφτούν παραπάνω, ούτε να ξεβολευτούν. Οι τελευταίοι δεν βιώνουν στρες!
Έντονο στρες υπάρχει και λόγω τριβών στις ανθρώπινες σχέσεις, ιδιαίτερα σε σχέση με  θέματα υγιεινής και μεταδοτικότητας. Θα χρειαστεί να διαχειριστούμε διαφορετικά στάνταρ υγιεινής, αλλά και διαφορετικά επίπεδα φόβου. Δεν σημαίνει ότι κάποιος που π.χ. μπαίνει με τα παπούτσια στο σπίτι, δεν μας υπολογίζει ή δεν ενδιαφέρεται αν θα κολλήσουμε. Κάποιοι είναι πιο σχολαστικοί από άλλους. Ούτε χρειάζεται να παρεξηγήσουμε κάποιον φίλο που φοβάται και αποφεύγει να βρεθούμε δια ζώσης. Το κλειδί είναι να μην παίρνουμε τέτοιες συμπεριφορές προσωπικά. Ο καθένας αντιδρά σε αυτήν την πρωτόγνωρη απειλή με το δικό του τρόπο και σε κάποιους αυτός ο τρόπος μπορεί να είναι η άρνηση ή η αποφυγή.  Χρειάζεται πολλή υπομονή, ευγένεια, χιούμορ και κατανόηση ότι ο άλλος διαχειρίζεται το στρες που ο ίδιος βιώνει με τρόπο διαφορετικό από εμάς.
Στρες βιώνουν επίσης όσοι έχουν περάσει την καραντίνα μοναχικά. Δεν είναι εύκολα αντιληπτό από τους υπόλοιπους, αλλά οι άνθρωποι που μένουν μόνοι, δεν είχαν όλον αυτό το διάστημα τη διέξοδο της δουλειάς ή της εξόδου με φίλους για να συνομιλήσουν , η μοναξιά έχει αθροιστεί και βιώνεται ακόμη πιο έντονα. Η προσπάθεια αναπροσαρμογής της κοινωνικής ζωής με δημιουργικό τρόπο και η διαδικτυακή επικοινωνία ίσως μειώσει αυτό το στρες διαφοροποίησης στην κοινωνική ζωή.
Για να διαχειριστούμε όλα αυτά, είναι σημαντικό να ξαναθυμηθούμε τις βασικές μας αξίες, τις αξίες που μας κράτησαν τόσα χρόνια που κατηύθυναν τις επιλογές μας κι ίσως νέες αξίες που προκύπτουν μετά από τον προβληματισμό στα νέα δεδομένα. Οι αξίες είναι το αόρατο αλλά πανίσχυρο οικοδόμημα που θα μας κρατήσει σταθερούς σε αυτήν τη δοκιμασία (και όσες ακολουθήσουν). Αν δεν τις είχαμε, πρέπει να τις ανακαλύψουμε… άμεσα!
Όταν καταφέρουμε λίγο να μειώσουμε το στρες, ίσως είναι χρήσιμο όταν βρούμε λίγη ησυχία να αναρωτηθούμε για την πιο θετική δράση κατά τη διάρκεια της ημέρας. Δεν είναι η πιο κατάλληλη εποχή να μπούμε στον αυτόματο πιλότο, αλλά να βλέπουμε σε καθημερινή βάση τις πιο βοηθητικές, λειτουργικές κινήσεις για την τωρινή στιγμή, προσβλέποντας σε ένα πιο αισιόδοξο μέλλον. Ας κλείσουμε τα μάτια, κι ας αναρωτηθούμε «Ποια θα ήταν  η πιο θετική ενέργεια πού θα μπορούσα να κάνω τώρα;». Μπορεί να είναι κάτι πολύ απλό, όπως μια βόλτα στο πάρκο ή κάτι πιο μακροπρόθεσμο, όπως να διαβάσω για ένα θέμα που θα προωθήσει τη δουλειά μου. Με μικρές θετικές δράσεις, συνομιλία και επιμονή στις αξίες μας, το στρες σιγά σιγά μπορεί να αρχίσει να μετριάζεται.

Πρεκατέ Βικτωρία, www.brightplanet.blogspot.gr, 12/5/2020

Υ.Γ. Ιδιαίτερα ανησυχητική είναι τώρα στην άρση των μέτρων, η τάση πολλών να λένε 'δε φοράω μάσκα, γιατί όλα είναι ένα ψέμα'.Η ακραία συνωμοσιολογία έχει αρχίσει να ξεφεύγει από τα όρια και να γίνεται επικίνδυνη. Κατ’ αρχάς, μακάρι να ήταν τόσο εύκολα τα πράγματα. Τότε θα ήταν απλά ένα ζήτημα παρακοής στα μέτρα ολοκληρωτισμού που απαιτεί το ‘ψέμα’. Είναι πολύ εύκολο να κλείσουμε το μάτι ο ένας στον άλλον και να πούμε ότι όλα είναι φτιαχτά από 'εκείνους' κι εμείς δεν έχουμε κανέναν ρόλο ατομικής ευθύνης. Δυστυχώς όμως τα πράγματα είναι πολύ πιο περίπλοκα. Ο ιός και υπάρχει και χρησιμοποιείται, για αυτό είναι διπλά επικίνδυνος. Σαφώς χρησιμοποιείται για μια άλλη παγκόσμια ατζέντα, κοινωνικο-οικονομικής φύσεως και ίσως τα νούμερα των θανάτων να είναι φουσκωμένα. Το να λέμε όμως ότι δεν υπάρχει καθόλου, κατά τη γνώμη μου αποτελεί προσβολή στη μνήμη όλων των χιλιάδων που πεθαίνουν στα γηροκομεία ή στην αναμονή για την εντατική κι αποτελεί επικίνδυνη δικαιολογία για να μην αναλάβουμε την προσωπική μας ευθύνη στην λήψη μέτρων ατομικής υγιεινής. Καθώς έχω στο άμεσο περιβάλλον μου γιατρούς που χειρίζονται περιστατικά κορονοϊού, γνωρίζω συγκεκριμένες σοκαριστικές ιστορίες, ατόμων που κατέληξαν με σχετικά ελαφρύ ιστορικό.
Από την αρχή της ιστορίας αυτής, έχω υποστηρίξει σθεναρά την υποχρεωτικότητα σε αυστηρά μέτρα προσωπικής υγιεινής και ασφάλειας, κυρίως στη χρήση μασκών. Πιστεύω ότι θα είχαμε αποφύγει το lockdown, κρατώντας τη μεταδοτικότητα σε χαμηλά επίπεδα. Όσο πιο χαλαροί είμαστε με τα ατομικά μέτρα, τόσο πιο αυστηροί γινόμαστε με τα καθολικά μέτρα, όπως ο εγκλεισμός. Για αυτό μου είναι αδιανόητο πώς εν μέσω lockdown, όταν καταστρέφονταν επιχειρήσεις, δεν ήταν υποχρεωτικές οι μάσκες στα σούπερ μάρκετ, ούτε καν για το προσωπικό! Σαφώς και τα ατομικά μέτρα υγιεινής είναι μπελάς. Θέλουν χρόνο, σχολαστικότητα κι είναι κουραστικά. Είναι επίσης και ταπείνωση: ειδικά για εμάς τις γυναίκες, το να έχεις τα μαλλιά κότσο, γυαλιά και μάσκα σαν πρησμένη μουσούδα, ε, πάει η ομορφιά περίπατο! Αλλά προτιμώ αυτό, παρά να διακινδυνέψω να μολύνω τον άλλον  ή να χάσει ο άλλος την δουλειά του λόγω lockdown…
Παρ΄ όλα αυτά, υπάρχουν  οι τύποι ξέρετε ‘εγώ δε βάζω μάσκα, γιατί δε γουστάρω!’ και μέσα στην επαναστατικότητά τους βάζουν σε κίνδυνο τους ευπαθείς γύρω τους. Χθες βράδυ πήγα για περπάτημα γύρω από το τετράγωνο με συγγενικό μου ηλικιωμένο άτομο που έχει δυσκολία στο βάδισμα. Πάντα φοράω μάσκα μαζί της για τη δική της ασφάλεια. Μετά το τετράγωνο, εγώ συνεχίζω μόνη μου για ατομικό περπάτημα, με τη μάσκα, γιατί τη βγάζω όταν γυρίσω σπίτι με ειδικό τρόπο και πάει κατευθείαν για πλύσιμο. Όταν λοιπόν περπατούσα μόνη μου με τη μάσκα, περνά ένας εξυπνάκιας με το ποδήλατο φωνάζοντας ‘Βγάλε τη μάσκα την αποκριάτικη!’…. Καταλάβατε; Μπούλινγκ από τον επαναστάτη της φακής… Κάτι τέτοιοι τύποι είναι που δίνουν πατήματα και δικαιώματα να μας κουνάνε το δάχτυλο και να μας διατάζουν μέσα- έξω!