Παρακολουθώντας από τα διαδικτυακά μέσα, όλα αυτά τα απίστευτα που
συμβαίνουν στη χώρα μας, (πυροβολισμός αλλοδαπών εργατών, κακοποίηση
κρατουμένων, κατατρεγμός
αστέγων, άθλιες συνθήκες φυλάκισης σε
αστυνομικά κέντρα, και
στρατόπεδα μαζικής κράτησης, σοκαριστικές
αποκαλύψεις στο εξωτερικό για ακραία απρόκλητη βία εναντίον ανηλίκων αλλοδαπών,
σχεδιασμός
για ακόμη περισσότερα στρατόπεδα κράτησης,
ακόμη και για οφειλέτες του Δημοσίου, απρόκλητες
επιθέσεις εναντίον αντιρατσιστών αφισοκολλητών, αλλά και ανησυχητικές διαπιστώσεις σχετικάμε την ελευθερία του τύπου), αναρωτιέμαι ακόμη περισσότερο από τα μηνύματα που λαμβάνω στην καθημερινή
ζωή από μορφωμένους, και κατά τα άλλα, καθ’ όλα αξιοπρεπείς συμπολίτες μας, που ξαφνικά
εκστομίζουν απίστευτες απόψεις: περί ανώτερου ελληνικού DNA, περί διακριτικής θετικής μεταχείρισης
των αλλοδαπών από το κράτος εις βάρος των
Ελλήνων ή περί του ανθρώπινου δικαιώματος να είσαι ρατσιστής και να το
λες και να το περηφανεύεσαι και να το δείχνεις με όλους τους θεμιτούς κι αθέμιτους τρόπους. Όπως δεν μπορώ να πιστέψω ότι ο ελληνικός λαός είναι
μαζικά ανεπρόκοπος και τεμπέλης, έτσι δεν μπορώ να πιστέψω ότι ξαφνικά ο
ελληνικός λαός έγινε ο πιο ένθερμος υποστηρικτής του ρατσισμού στην Ευρώπη. Κι όμως γίνονται και
λέγονται πράγματα απίστευτα-λες και έχει μια μαζική μέθη, λες και οι άνθρωποι μιλούν χωρίς να σκέφτονται. Όταν
περάσει η επήρεια της μέθης, θα σταματήσουν να λένε και να κάνουν αυτά τα
απίστευτα, με την ίδια ευκολία που τα ξεκίνησαν. Τι συμβαίνει στο μεταξύ λοιπόν;
Ποια είναι αυτή η μέθη και τι οδηγεί τους ανθρώπους να συμπεριφέρονται έτσι;
Υπάρχει μια μερίδα, κατά τα άλλα φιλήσυχη, μορφωμένη
κι αξιοπρεπής, που φαίνεται να πείθεται,
να υιοθετεί τα μηνύματα εκφασισμού και ρατσισμού. Γιατί; Τι συμβαίνει;
Συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα αυτό ή και σε άλλες χώρες που υφίστανται κρίση; Τα ευρήματα της ψυχολογίας σε
σχέση με το ατομικό τραύμα είναι πολύ χρήσιμα για να ερμηνεύσουμε τις
αντιδράσεις στο μαζικό τραύμα. Οι αντιδράσεις στοχοποίησης, εκφασισμού, μίσους,
δεν είναι άσχετες με το μαζικό τραύμα και τρόμο (σε πολλά επίπεδα), που
υφίσταται ο λαός μας αυτή τη στιγμή. Μεταβίβαση
της κακοποίησης είναι ίσως μια πιο ακριβής έκφραση. Ο λαός κακοποιείται και
τρομοκρατείται (π.χ. οι τελευταίες ρυθμίσεις περί
διαθεσιμότητας δημοσίων υπαλλήλων έχουν ενεργοποιήσει κύματα ρίγους σε
χιλιάδες). Ανάλογα με τις ψυχικές αντοχές του καθενός άλλος αντιδρά,
άλλος υπομένει αλλά με πλήρη επίγνωση, άλλος όμως εσωτερικεύει το τραύμα… Εκεί
είναι το πρόβλημα… Από τη στιγμή που εσωτερικεύει το τραύμα και επιτρέπει στον
τρόμο να διαστρεβλώσει την επίγνωσή του και την αυταξία του, θα αδυνατεί να
βλέπει την πραγματική αιτία του προβλήματος, αλλά θα στραφεί εναντίον του
εαυτού του (αυτοκτονικότητα), εναντίον άλλων κοινωνικών ομάδων (εκφασισμός) ή
εναντίον κοντινών ευάλωτων ατόμων (ενδο-οικογενειακή βία). Είναι όπως οι νεαρές
γυναίκες- θύματα δουλεμπορίας: με την επαναλαμβανόμενη θυματοποίηση από τους
προαγωγούς τους και την απελπισία από τις επαναλαμβανόμενες αποτυχημένες
προσπάθειες διαφυγής, σταματούν να κατηγορούν πια τους προαγωγούς τους και αντ’
αυτού, στρέφονται η μία εναντίον της
άλλης. Το άλλο θύμα της θυμίζει το δικό της πόνο και θέλει να την εξαφανίσει, ώστε
να μη βλέπει πια αυτόν τον πόνο.
Οι άμεσοι μηχανισμοί άμυνας του θύματος κακοποίησης είναι οι
εξής τρεις: α) «παλεύω», β) «φεύγω», γ) «παγώνω» (fight-flight-freeze).
Αυτοί είναι οι τρεις μηχανισμοί επιβίωσης του ατόμου σε ακραίες συνθήκες, όπου
νιώθει ότι απειλείται η ίδια του η ζωή. Αντίστοιχες αντιδράσεις βλέπουμε και σε
ολόκληρο λαό, όταν νιώθει ότι απειλείται η ζωή του και η ακεραιότητά του-σε
πολλά επίπεδα. Η αντίδραση της πάλης έχει γίνει ήδη από μεγάλο μέρος του
πληθυσμού και συνεχίζεται. Για ένα άλλο όμως τμήμα, υιοθετείται το β) ‘φεύγω’. Όταν δεν μπορεί να φύγει σωματικά,
φεύγει νοητικά και ψυχικά-διασχίζεται. Η μνήμη του τραύματος απωθείται, ενώ το
άτομο, επικεντρώνει όλη την ενέργεια και την προσοχή του σε άσχετες
λεπτομέρειες του περιβάλλοντός του. Ο σκοπός είναι να πιστέψει εν μέρει ότι
«αυτό δεν συμβαίνει, δεν είναι δυνατόν, είναι απλά ένα όνειρο». Για αυτό το
λόγο, πολλοί άνθρωποι σήμερα συζητούν και σκέφτονται μόνο περί ανέμων και
υδάτων. Για αυτό το λόγο πολλοί αντιμετωπίζουν σήμερα την πραγματικότητα σαν να
μην είναι πραγματική, σαν να είναι ένα κόμικ, μια ιστορία, ένα σενάριο. Οι
άνθρωποι που σαπίζουν από δερματικές ασθένειες στις φυλακές και τα στρατόπεδα
κράτησης γίνονται απλά ένα σύγχρονο λογοτεχνικό μυθιστόρημα. Χάνουν την
ανθρώπινη υπόστασή τους και γίνονται απλά μια πληροφορία, ένας αριθμός ή μια
αφορμή για μια ακόμη (έλεος!) θεωρητική συζήτηση περί μετανάστευσης. Επειδή ο
τραυματισμένος νους δεν αντέχει να διανοηθεί ότι όλα αυτά είναι πραγματικότητα,
και αφορούν πραγματικούς ανθρώπους, με σάρκα και οστά, βολικά τους πετάει το μαγικό πέπλο της
μη-πραγματικότητας . Γι’ αυτό και μπορεί να περνά δίπλα από εξαθλιωμένους
άστεγους και δεν νιώθει τίποτα. Γι’ αυτό ανοίγει πυρ εναντίον άοπλων
μεταναστών- οι άνθρωποι απέναντί του γίνονται απλές φιγούρες σε πολύχρωμο κόμικ
με τίτλο «οι μετανάστες μας παίρνουν τις δουλειές και σαν πολύ τους ανεχτήκαμε»
. Στο καρτούν που τρέχει στο μυαλό του, το επόμενο πλάνο λέει «πυροβολάω». Κι έτσι
κάνει, γιατί γύρω του όλα είναι μια οθόνη και στην οθόνη, γίνονται τα πάντα. Όσο
όμως τα συμβάντα πολλαπλασιάζονται, έρχονται πιο κοντά,
θα είναι όλο και πιο δύσκολο στον τραυματισμένο νου, να διατηρήσει την
άμυνα της μη-πραγματικότητας, χωρίς να βάλει σε κίνδυνο την ίδια την νοητική και
ψυχική του ισορροπία.
Η άλλη όψη του μηχανισμού άμυνας «φεύγω» είναι η ταύτιση του θύματος της κακοποίησης με
το θύτη. Τη στιγμή της κακοποίησης, το θύμα δεν αντέχει να μείνει με τα δικά
του συναισθήματα, το δικό του βίωμα και τις δικές του σκέψεις, πολλές φορές
διασχίζεται και από τις σωματικές αισθήσεις. Επειδή λοιπόν κάτι πρέπει να κάνει με την ενέργειά του, αυτή
είτε θα απορροφηθεί εκείνη τη στιγμή σε κάποια λεπτομέρεια του περίγυρου, είτε
ταυτίζεται με το θύτη-κατά κάποιο παράδοξο τρόπο έτσι νιώθει πιο ασφαλής. Σε
αυτήν την περίπτωση, είναι μόνο θέμα χρόνου, να γίνει κι εκείνος με τη σειρά
του θύτης, σε κάποιον άλλο, πιο ευάλωτο. Σε επίπεδο λαού, αυτό μεταφράζεται σε
σταδιακό εκφασισμό. Ο αδύναμος νους που δεν μπορεί να αναλογιστεί, πολύ
περισσότερο να αντιταχθεί στον δράστη της κακοποίησης, γίνεται σαν εκείνον: ένας μικρότερος «δικτάτορας»,
που θα κακοποιεί τους πιο ευάλωτους, αλλά θα τηρεί απόλυτη υποταγή στον ανώτερο
της ιεραρχίας. Κατά αυτήν την έννοια, δεν αποτελεί έκπληξη η αύξηση ποσοστών
ενδο-οικογενειακής βίας σε καταπιεστικά καθεστώτα: είναι η διάχυση, η
μεταβίβαση της κακοποίησης από το μέρος εκείνο του πληθυσμού που δεν έχει την
αντοχή να διαχειριστεί την ενέργεια. Είναι μια πιθανή ερμηνεία για την έκφραση
βίας, σωματικής ή λεκτικής, από συμπολίτες μας, που δεν θα το περίμενε κανείς.
Επίσης, υπάρχει ο άλλος μηχανισμός επιβίωσης, «παγώνω». Και
αυτός παρατηρείται σε μεγάλο τμήμα του πληθυσμού: παράλυση, ακινητοποίηση,
πάγωμα. Σαν τον τραυματία πολέμου, που επιβιώνει ξαπλωμένος και ακίνητος, υποκρινόμενος
τον νεκρό, μέχρι να φύγει ο εχθρός. Για αυτό πολλοί άνθρωποι σήμερα, όχι μόνο
αυτοφιμώνονται, αλλά έχουν ακινητοποιηθεί και σε άλλα επίπεδα, ακόμη και σε
επίπεδο σκέψης. «Δεν θα σκέφτομαι, να μην τα ανακατεύω, απλά θα κάνω τα απολύτως
απαραίτητα για να επιβιώσω, μέχρι να περάσει η μπόρα». Η σιωπή δεν είναι μόνο
εξωτερική. Σε αρκετούς είναι και εσωτερική-και προκύπτει από το φόβο και το
τραύμα. Ο άλλος μηχανισμός είναι το τρίγωνο γνωστικής ασυμφωνίας του Festinger: Όταν υπάρχουν τρεις πεποιθήσεις-καταστάσεις,
σε γνωστική ασυμφωνία-σύγκρουση, μία από αυτές θα πρέπει να αλλάξει, ακόμη και αν
είναι η βασική μου πεποίθηση. Π.χ. στο τρίγωνο θέσεων: 1)Δεν μου αρέσει ο
ρατσισμός (εσωτερική πεποίθηση), 2)Η κοινωνία και η πολιτεία προωθεί το
ρατσισμό (διαπίστωση) 3)Η κοινωνία και η πολιτεία μπορεί να μου κάνει κακό αν
διαφωνήσω με τις θέσεις της (φόβος). Τότε, το άτομο, αντί να δοκιμάσει να αλλάξει
το 2) ή το 3), αλλάζει το 1), ώστε να βρίσκεται το τρίγωνο σε συμφωνία. Πιστεύω
ότι το τρίγωνο του Festinger
εξηγεί, όχι εκείνους που αυτοφιμώνονται
υποκρινόμενοι συνειδητά, αλλά εκείνους που πείθουν τον εαυτό τους,
ότι «μπορεί τελικά οι ρατσιστές να έχουν
και λίγο δίκιο», ακριβώς επειδή οι περιρρέουσες συνθήκες φόβου είναι τόσο
πιεστικές (αν δεν φοβόντουσαν, θα επέλεγαν διαφορετικές
πεποιθήσεις).
Πώς αντιμετωπίζεται η παράλυση και η διάσχιση; Πώς αντιμετωπίζεται
το κλίμα της απελπισίας και του φόβου που ζώνει καθημερινά μεγάλο τμήμα του
πληθυσμού; Το δικό μου βίωμα ως Χριστιανή Ορθόδοξη είναι: Πίστη, Πίστη, Πίστη. Το
κάλεσμα αυτής της ενέργειας, του Θεού, είναι απαραίτητο για τη διάλυση του πέπλου του
φόβου. Δεν έρχεται από μόνη της, αλλά μετά από τη δική μας προσευχή, το δικό μας
κάλεσμα. Είναι η ενέργεια αυτή που γαληνεύει το σώμα και διώχνει το φόβο, ενώ
ταυτόχρονα προσφέρει προστασία από τις πολλές άλλες αρνητικές ενέργειες που μας
περιβάλλουν. Η ενέργεια του Θεού δεν μπορεί να νικηθεί από κανέναν, για
αυτό είναι τόσο σημαντική η επίκλησή της σήμερα. Μπορεί να ακούγεται θεωρητικό,
το αποτέλεσμά της είναι όμως πολύ πρακτικό και απτό, συχνά πολύ πιο απτό από τα
ψυχοφάρμακα ή τις ψυχοθεραπείες. Προσφέρει καθαρότητα στη σκέψη και στο νου, ώστε να έχουμε το
σθένος και τη διάκριση να δούμε τι συμβαίνει, να δούμε το επόμενο δικό μας βήμα. Τι να κάνουμε, τι να πούμε,
πού, πότε, σε ποιον. Δεν ωφελεί να ξεσπούμε και να φωνάζουμε γενικώς κι
αορίστως-σπαταλούμε χρόνο και δυνάμεις.
Εκείνος γνωρίζει το Σχέδιό Του και τι πρέπει να κάνει ο καθένας από εμάς στο
κάθε του βήμα. Έχω παρατηρήσει ότι όταν κάνουμε έστω και το παραμικρό βήμα κατά Θεόν, τότε νιώθουμε αμέσως πολύ πιο ισχυροί και σαν να προχωρά, όχι μόνο η
δική μας ζωή, αλλά και η κατάσταση γύρω μας. Οι άλλοι άνθρωποι μπορεί να
βλέπουν το δικό μας βήμα σαν αμελητέο , ο Θεός
όμως όχι.
Η ενέργεια του Θεού μας δίνει την αγάπη, την έμπνευση να συνεχίσουμε να
ζούμε. Είναι ισχυρότερη και ανώτερη από
την πηγή του συστημικού τραύματος που βιώνουμε σήμερα. Νοιάζεται, και ως
δημιουργός των δικών μας ψυχών, μας ξαναφέρνει σε επαφή με την πραγματικότητα,
το πνεύμα το δικό μας και των άλλων ανθρώπων-αυτή είναι η πραγματικότητα, που την
ξεχνούμε, αλλοιωμένη στην cartoon ψευδαίσθηση του φόβου. Η αγάπη του Θεού
είναι σαν το διαλυτικό, που τρυπάει την κρούστα της παράλυσης και του τρόμου, ξεδιαλύνει
τη σύγχυση και ταυτόχρονα θρέφει μόνο αυτό που είναι ζωντανό και αληθινό, αρκεί να το ζητήσουμε το Θεό μέσα από την
προσευχή μας. Είναι ο μοναδικός τρόπος να ξεπεραστεί αυτό που ζούμε-όλοι οι άλλοι
τρόποι είναι επιφανειακοί. Η καθημερινή, όσο πιο συχνή, προσευχή κι
σιωπηρή επαφή με το Θεό, η προσευχή για τον εαυτό μας, για την πατρίδα μας, για
όσους ταλαιπωρούνται, αλλά και για όλους τους συμπατριώτες μας που, παρά το
φόβο, συνεχίζονται να αγωνίζονται και να παλεύουν.
Πρεκατέ Βικτωρία, 20/4/2013, www.brightplanet.blogspot.gr
