Έχω ασχοληθεί σε πολλά άρθρα για τη σχολική βία και τη
νεανική παραβατικότητα. Όσο περνούν τα χρόνια και μέσα στη σχολική μου
εμπειρία, τείνω να μετατοπίζω το βάρος της αιτιότητας από την ενδο-οικογενειακή
βία προς τη βία ως «μαθημένη
συμπεριφορά». Έχω γράψει επίσης στο παρελθόν για το ρόλο της θέασης τηλεοπτικής
και διαδικτυακής βίας στην υιοθέτηση επιθετικών συμπεριφορών από τα παιδιά, μια
σχέση αιτιότητας, που σύμφωνα με το διάσημο Αμερικανό ερευνητή James Garbarino έχει
αποδειχθεί πέρα πάσης αμφισβητήσεως με
χιλιάδες έρευνες. Είναι η δεύτερη πιο ισχυρή σχέση συσχετισμού στις κοινωνικές
και ιατρικές επιστήμες, μετά από τη συσχέτιση μεταξύ καπνίσματος-καρκίνου του
πνεύματος.
Κι ενώ η βία μεταξύ τηλεθέασης βίαιων θεαμάτων έχει
ενοχοποιηθεί πέραν αμφισβήτησης, υπάρχει δυστυχώς το αμέσως επόμενο στάδιο, αυτό
των βιντεοπαιχνιδιών, που εμπλέκει το παιδί σε πιο συμμετοχικό κι ενεργό ρόλο
στη βία μέσα από προσομοιώσεις βίαιων καταστάσεων. Η απλή λογική λέει ότι
αν η παθητική τηλεθέαση αυξάνει την επιθετικότητα, τότε η ενεργητική τηλεθέαση θα
πρέπει να την αυξάνει ακόμη περισσότερο. Τα βιντεοπαιχνίδια τελευταίας γενιάς
έχουν εξελιχθεί ραγδαία, όχι μόνο στα γραφικά εφέ και στις πολλαπλές επιλογές
του παίκτη στη διάδραση, αλλά και στην ένταση, το είδος και τον κυνισμό της βίας, την
οποία διδάσκουν πλέον στα παιδιά με έναν «βιωματικό» τρόπο και της οποίας τις
μακροπρόθεσμες συνέπειες είναι πολύ νωρίς να κατανοήσουμε.
Βέβαια οι υποστηρικτές αυτής της κερδοφόρας επιχείρησης παρελαύνουν με το δήθεν θριαμβευτικό
επιχείρημα «Δεν υπάρχουν επιστημονικές αποδείξεις ότι το συγκεκριμένο παιχνίδι
αυξάνει τη βία στα παιδιά». Και δυστυχώς, βρίσκονται «ερευνητές» που
παρουσιάζουν «έρευνες», όπου λένε ότι «δεν βρέθηκε απόδειξη συσχέτισης ή
αιτιότητας». Όπως έχει συμβεί και με
κάθε υψηλά κερδοφόρα ανακάλυψη, τουλάχιστον στην αρχή της π.χ. κινητά τηλέφωνα,
κάπνισμα, γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα κλπ, λένε "δεν έχει αποδειχθεί ότι κάνει κακό" . Από την άλλη όμως δεν μπορούν να
αποδείξουν ότι ΔΕΝ κάνει κακό. Όσον αφορά στην πρόληψη, το μόνο ‘ημίμετρο’ που έχει υπάρξει
είναι η προειδοποιητική σήμανση στο κάλυμμα των βιντεοπαιχνιδιών, ανάλογα
με την ηλικιακή καταλληλότητα των θεαμάτων. Για παράδειγμα, η σήμανση PEGI 3+ θεωρεί το παιχνίδι κατάλληλο για παιδιά. Η σήμανση PEGI 7+ περιέχει βία «μη
ρεαλιστική» (και συνεπώς λιγότερο πιστευτή από τα παιδιά). Η σήμανση PEGI 12+ περιέχει σκηνές βίας
προς ανθρώπινους χαρακτήρες, αλλά σχετικά μη ρεαλιστικές, δηλαδή τα σώματα
εξαφανίζονται όταν σκοτώνονται και δεν βγαίνουν αίματα μετά τα χτυπήματα. Η σήμανση
PEGI 16+ περιέχει βία προς ανθρώπινους χαρακτήρες, που αντιδρούν
στα χτυπήματα όπως και στην πραγματική ζωή (δηλαδή με αίμα και τα σώματα
παραμένουν. Η σήμανση PEGI
18+ περιλαμβάνει σκηνές ρεαλιστικής βίας που προκαλούν φρίκη, όπως
ακρωτηριασμούς με αλυσοπρίονα, βιασμούς και μαζικές εκτελέσεις.
Κατά πόσον αποτελεί ‘παιχνίδι’ να κλικάρει ο ανήλικος
μαζικές εκτελέσεις και ακρωτηριασμούς με αλυσοπρίονα είναι ένα άλλο θέμα, αλλά κανείς δεν διερωτάται «γιατί» να
βγαίνουν μαζικά στο εμπόριο και να προωθούνται από ξένους και ντόπιους έμπορους
τέτοια παιχνίδια. Φυσικά και θα πρέπει οι γονείς να προσέχουν πάρα πολύ τα
παιχνίδια με τα οποία ασχολούνται τα παιδιά τους, αλλά πόσοι γονείς μπορούν
στην πράξη να το κάνουν; Πολλοί γονείς δεν γνωρίζουν τίποτα για βιντεοπαιχνίδια.
Ακόμη κι αν γνωρίζουν, ακόμη κι αν τα απαγορέψουν, τα παιδιά θα τα βρουν αλλού:
στο Ίντερνετ καφέ, μέσα από φίλους, στο διαδίκτυο. Πολλοί γονείς δεν έχουν το
χρόνο, ούτε τη γνώση να περιπολούν τις βιντεοπεριπέτειες των παιδιών τους. Και πολλά
παιδιά απλά δεν έχουν παρόντες γονείς (ή καθόλου γονείς!) Το ερώτημα είναι:
γιατί τόσο απροκάλυπτα βίαια θεάματα επιτρέπονται τόσο εύκολα, γιατί διατίθενται
τόσο απλόχερα και γιατί είναι προσβάσιμα τόσο άμεσα; Εδώ φυσικά θα παρελαύνει
αμέσως το άλλο κολοσσιαίο επιχείρημα της δήθεν «ελευθερίας του λόγου», όμως –συγνώμη- αυτή
είναι μια πολύ μονομερής ελευθερία του λόγου. Στην πραγματικότητα, ζούμε μια
διαρκή λογοκρισία, αλλά μόνο ως προς τα θετικά! Γιατί δεν υπάρχει ούτε ένα βιντεοπαιχνίδι
που να προάγει τις θετικές συμπεριφορές, τη συνεργασία, την αλληλεγγύη, τη
βοήθεια; Ούτε ένα. Αυτό δεν είναι λογοκρισία;
Ένα απόλυτα σοκαριστικό άρθρο είναι αυτό
νεαρού συγγραφέα Tom Bisell,
ο ίδιος ακραία εθισμένου στα βιντεοπαιχνίδια, εξιστορεί με ανατριχιαστική
ειλικρίνεια τον εθισμό του, αλλά και τις «επιδόσεις», ειδικά στο παιχνίδι Grand Theft Auto: καθημερινά από το πρωί
μέχρι το βράδι η μόνη του ασχολία ήταν να παίζει με τις ώρες, ενώ όταν βγήκε η
τελευταία έκδοση του παιχνιδιού, έπαιζε 30 ώρες ασταμάτητα. Το παιχνίδι
εκτυλίσσεται ως προσομοίωση ενός ανθρώπινου χαρακτήρα σε μια πόλη που μοιάζει
πολύ με τη Νέα Υόρκη και σου επιτρέπει
(με έπαινο εικονικά χρήματα) να κάνεις ακραία βίαιες πράξεις, όπως: να
σκοτώνεις οδηγούς ταξί, να σκοτώνεις μαγαζάτορες, να σκοτώνεις αστυνομικούς, να
σκοτώνεις περαστικούς (από τους οποίους ενίοτε πέφτουν λεφτά-οι δημιουργοί του
παιχνιδιού γνωρίζουν πολύ καλά ότι η μερική κι απρόβλεπτη επιβράβευση είναι πιο
εθιστική από την συνεχή και προβλέψιμη). Αλλά επειδή βέβαια αυτοί είναι 'βαρετοί σκοτωμοί', το παιχνίδι φρόντισε να το κάνει ακόμη πιο ενδιαφέρον: μπορείς να πηγαίνεις με μια πόρνη, την οποία
μετά μπορείς να σκοτώσεις και να της πάρεις τα λεφτά, αλλά μπορείς επίσης και να
πουλάς τα πτώματα αυτών που σκότωσες σε διεφθαρμένους γιατρούς στη μαύρη αγορά
εμπορίου οργάνων. Αν αυτό το βιντεοπαιχνίδι δεν είναι η πιο άρτια κι επιστημονικά
μελετημένη διαδραστική εκπαίδευση στην εγκληματική δραστηριότητα, δεν ξέρω τι
θα μπορούσε να είναι!
Άλλα βιντεοπαιχνίδια, όπως το Call of Duty, εκπαιδεύει τον
παίκτη στον χειρισμό όπλων, που είναι επακριβή αντίγραφα προηγμένων όπλων που
κυκλοφορούν είτε στην αμερικανική αγορά είτε στον αμερικανικό στρατό. Αν λοιπόν
πέσουν πραγματικά όπλα στα χέρια τους, τα παιδιά θα είναι έτοιμα! Αυτό εξάλλου έχει ήδη συμβεί
σύμφωνα με τον J. Garbarino, καθώς σε μαζικές
εκτελέσεις σε αμερικανικά σχολεία, (π.χ. Columbine, Sandy Hook)
βρέθηκε ότι οι δράστες ήταν μανιακοί παίκτες τέτοιων παιχνιδιών. Γνωρίζουμε ότι
σε κάθε εθισμό υπάρχει και το φαινόμενο της ανοχής: δηλαδή από κάποιο σημείο και
μετά δεν αρκεί ο ίδιος αριθμός ή τύπος ‘φόνων’ για να παράγει το ίδιο ποσό
αδρεναλίνης στον παίκτη, αλλά χρειάζεται κάτι ακόμη πιο δραστικό. Δεν αποκλείεται
λοιπόν οι δράστες να αναζήτησαν πραγματικό αίμα αντί για εικονικό, στο κενό
παιχνίδι που είχε γίνει η ζωή τους.
Γνωρίζουμε ότι το αντίκτυπο τέτοιων διαδραστικών θεαμάτων
είναι πιο έντονο, όταν τα παιδιά εκτίθενται από μικρές ηλικίες, ιδιαίτερα κάτω
από τα 7, όπου η διάκριση μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας είναι πιο
νεφελώδης. Η ενεργός συμμετοχή και επιβράβευση (μέσω πόντων ή εικονικών
χρημάτων) του παιδιού στις εικονικές βίαιες επιθέσεις τα καθιστά αναμφισβήτητα
πιο επικίνδυνα από την παθητική τηλεθέαση. Η έκθεση του BBFC’s 2007 “Video Games Report”
αναφέρει ειδικά ότι η συνεχής ανάγκη του παίκτη για ανάληψη δράσης κατά τη
διάρκεια του παιχνιδιού μπλοκάρει τη δυσπιστία και την αμφισβήτηση των βίαιων θεαμάτων.
Έτσι, υπό τη συνθήκη αδρεναλίνης για κέρδος πόντων, οι ανθρώπινες φιγούρες που βγάζουν αίματα, δεν
είναι παρά εμπόδια που πρέπει να φύγουν από τη μέση, Ο παίκτης δεν θα κάτσει να
σκεφτεί ούτε τι κάνει, ούτε το νόημα αυτού που κάνει, ούτε τι αντίκτυπο έχει
στον ίδιο. Το μόνο ζητούμενο είναι οι
πόντοι. Όσο πιο πολλά πτώματα, τόσοι πιο πολλοί πόντοι. Αυτή είναι η
διασκέδαση.
Μια μεγάλη παράλειψη στην όποια ακαδημαϊκή συζήτηση για το
αν τα βιντεοπαιχνίδια κάνουν τα παιδιά πιο βίαια ή όχι, είναι ότι πειράματα
έχουν διεξαχθεί μόνο σε ανεπτυγμένες χώρες, σε περιόδους ειρήνης, σχετικής
ευημερίας και τήρησης της δημόσιας τάξης. Τι θα συνέβαινε αλήθεια, αν μέσω
κάποιας ξαφνικής κρίσης (λόγω περιβαλλοντικών ή άλλων παράγοντων), όλα αυτά
ξαφνικά καταλυθούν; Ο εθισμένος νεαρός στο Grand Theft Auto ανέφερε ότι η πιο διεστραμμένη όψη στο παιχνίδι ήταν ‘αυτά
που σου επέτρεπε να κάνεις’. Τι θα συνέβαινε λοιπόν αν ξαφνικά όλοι εκείνοι που
έχουν εκπαιδευτεί για χρόνια στο Grand Theft Auto είχαν
το ελεύθερο να κάνουν όλα αυτά που έκαναν στο παιχνίδι χωρίς συνέπειες; Μήπως,
με την άρση του πέπλου της νομιμοφάνειας και κανονικότητας θα βλέπαμε μια
νεολαία βαρβάρων να κάνει πράγματα που θα τρίβαμε τα μάτια μας; Θυμάται κανείς
τι έχει γίνει πριν κάποια καλοκαίρια στις ταραχές στο Λονδίνο; Έκπληκτοι οι κάτοικοι παρακολουθούσαν μια
απρόσμενη φρενίτιδα, αγριότητα και παραλογισμό από τη νεολαία σε μια από τις πιο
πολιτισμένες πόλεις του κόσμου… Είναι πολύ απλό. Πίσω από τον φαινομενικό
πολιτισμό, αυτά είναι τα μηνύματα στα οποία εκπαιδεύονται για πολλές ώρες
καθημερινά η πλειοψηφία της νεολαίας σήμερα. Το Grand Theft Auto ήταν
πρώτο σε πωλήσεις την προηγούμενη χρονιά, με κοντά 50 εκατομμύρια αντίτυπα. Κάποιοι
έχουν φροντίσει για το είδος των ανθρώπων που θέλουν να δημιουργήσουν.
Τέλος, μιας και μιλάμε ξανά για το bullying, να αναφέρουμε ότι σύμφωνα με
τα δημοσιεύματα
ετοιμάζεται νέο, ειδικό βιντεοπαιχνίδι, το Bully, όπου ο παίκτης παίρνει πόντους ανάλογα με το είδος και ποσό
των μαρτυρίων που προτίθεται να επιβάλλει στο θύμα του σε ένα εικονικό σχολείο.
Και μετά, θα μαζευόμαστε όλοι εμείς οι εκπαιδευτικοί και οι ψυχολόγοι και θα
φιλοσοφούμε… ‘μα γιατί άραγε να έχει αυξηθεί το bullying στις
μέρες μας...’
Βεβαίως χρειάζεται άμεσα εκπαίδευση των ίδιων των παιδιών και
απαξίωση αυτών των θεαμάτων από τους γονείς
κι εκπαιδευτικούς. Αν το παιδί γνωρίζει ότι αυτό που προσπαθούν να του κάνουν
είναι να τον μετατρέψουν σε βίαιο πολίτη κι ότι υπάρχει πρόθεση σε όλα αυτά τα διαστρεβλωμένα μηνύματα,
είναι πιο πιθανό να αντισταθεί με τις νοητικές του άμυνες, έστω κι αν συνεχίζει
να παίζει. Θα πρέπει να τα έχει απαξιώσει τουλάχιστον μέσα του. Αλλά να μπει επίσης
κι ένας φραγμός μέσα από την πολιτεία στην διακίνηση αυτών των απαράδεκτων θεαμάτων,
π.χ. μέσα από προειδοποιητικές σημάνσεις, ακριβώς όπως στα τσιγάρα. Αυτά τα
άθλια θεάματα, να μην μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερα παρά μόνο με επισημάνσεις
αυτό-απαξίωσης, που θα προειδοποιούν τα παιδιά για τις συνέπειές τους. Από εκεί
και πέρα, μόνο η συνεχής προσοχή κι ενδιαφέρον προς το παιδί, και η διδασκαλία θετικών
αξιών μέσα από το ζωντανό μας παράδειγμα, μπορεί να το προστατεύσει. Το ελπιδοφόρο
όμως είναι ότι το μήνυμα που έρχεται από έναν ενήλικο με αγάπη (που είναι
ζωντανός κι όχι εικονικός!) είναι εκατομμύρια φορές πιο ισχυρό από τα χιλιάδες διαστρεβλωμένα μηνύματα που μοναχικά κι
αποπροσανατολισμένα παιδιά εισπράττουν μέσα από τις ατελείωτες ώρες του εικονικού εθισμού
τους.
Πρεκατέ Βικτωρία, www.brightplanet.blogspot.gr, 18/4/2015
Πηγές
