Εθισμός στην Οθόνη: Οδηγίες για παιδιά και γονείς

Οι πηγές

Παρά την χρησιμότητα των μέσων της οθόνης, τα παιδιά σήμερα βομβαρδίζονται καθημερινά με πολλαπλούς τρόπους από τα αρνητικά μηνύματα της:

·       Ταινίες-θρίλερ στην τηλεόραση ή σε DVD, που εθίζουν τα παιδιά στην αδρεναλίνη της παρακολούθησης βίας και θανάτου.

·       Bιντεοκλιπ τραγουδιών με υπερβολική προβολή της σεξουαλικής ελευθεριότητας, συχνά διαφημίζοντας παραφιλικές συμπεριφορές.

·       «Παιδικά» κινούμενα σχέδια, τα οποία μέσα από δήθεν αθώα αστεία, εξοικειώνουν τα μικρά παιδιά σε μηνύματα λεκτικής και σωματικής βίας.

·       Ιστοσελίδες και μέσα κοινωνικής δικτύωσης στο Διαδίκτυο: πέρα από τον εθιστικό χαρακτήρα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπου το παιδί έχει μια ψευδαίσθηση δημοτικότητας και «φιλίας», η ανωνυμία δίνει το περιθώριο σε κάποιους να εκφράσουν όλο το μίσος τους μέσα από σχόλια, ή ακόμη και σελίδες που προωθούν την νευρική ανορεξία, την αυτοκτονία και τον αυτοτραυματισμό.

·       Διαφημίσεις για δήθεν παιδικά παιχνίδια, τα οποία, μέσω ανθρωποειδών μορφών, προάγουν επίσης τη βία, τον αρνητισμό, την αυτοκαταστροφή.

·       Show και reality προγράμματα στην τηλεόραση, που βασίζονται στην ειρωνεία, το σαρκασμό, το κουτσομπολιό και την «ηδονοβλεψία» της καθημερινότητας των άλλων.

·      Βιντεοπαιχνίδια, που είναι από τους πιο συστηματικούς τρόπους χειραγώγησης στη βία.

Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι τα μηνύματα αυτά δεν περιορίζονται μόνο στην εικονική πραγματικότητα, αλλά πολλές φορές προωθούνται και μέσα από βιβλία, τα οποία διαφημίζονται υπέρμετρα ως προϊόντα μαζικής κατανάλωσης, με στόχο να περάσουν τα ίδια μηνύματα μέσα από έναν πιο «ποιοτικό» τρόπο.

Τα στοιχεία

Η συσχέτιση μεταξύ έκθεσης σε τηλεοπτική βία και επιθετικότητας στα παιδιά και τους νέους έχει πολλάκις επιβεβαιωθεί εδώ και 40 χρόνια σε περισσότερες από 3.000 έρευνες (Johnson-Reid Mellissa, 1998). Σύμφωνα με τον Huseman (2007), η συσχέτιση αυτή είναι η δεύτερη πιο ισχυρή συσχέτιση σε ολόκληρο το χώρο της ιατρικής και κοινωνικής επιστήμης μετά τη συσχέτιση καπνίσματος και καρκίνου των πνευμόνων. Το γεγονός αυτό οδηγεί τους ερευνητές να αναφέρονται στην έκθεση παιδιών στην τηλεοπτική βία ως «κίνδυνο για τη δημόσια υγεία». Οι Centerwall et all. (1989) βρήκαν ότι η εισαγωγή της τηλεόρασης σε Αμερικανικές κοινότητες οδήγησε σε διπλασιασμό των δολοφονιών, ενώ ή Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρία (1993) ποσοτικοποίησε το φαινόμενο, συμπεραίνοντας ότι η τηλεόραση είναι υπεύθυνη για το 15% της επιθετικής συμπεριφοράς των εφήβων στην Αμερική. Οι Calvert and Tan (1996) βρήκαν ότι ο εθισμός των εφήβων σε βιντεοπαιχνίδια αυξάνει τη βίαιη συμπεριφορά, ιδιαίτερα όταν έχει ξεκινήσει σε ηλικία μικρότερη των 8 ετών, όπου η διάκριση μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας είναι πιο ασαφής. Ο Platoni K. (1999), αναφέρει χαρακτηριστικά πως στις στρατιωτικές εκπαιδεύσεις χρησιμοποιούνται βίαια βιντεοπαιχνίδια (σαν αυτά που παίζουν τα παιδιά), για να εκπαιδεύσουν τους στρατιώτες στη χρήση βίας και να μειώσουν τη συμπόνια για τα θύματά τους. Ο Kirsh Steven (2006) περιγράφει το μηχανισμό της άρσης αναστολών (disinhibition), όπου η συστηματική θέαση βίαιων σκηνών σε βιντεοπαιχνίδια, καρτούν ή ταινίες, αφαιρεί από τους νέους τις αναστολές που θα είχαν να ασκήσουν βία. Ο Husemann L. (2007) περιγράφει τα καταστροφικά αποτελέσματα της θέασης βίας στα παιδιά (μέσω των διαδικασιών διέγερσης, μίμησης, παρατηρησιακής μάθησης, αναισθητοποίησης) συμπεραίνοντας ότι ‘διαδικασίες κοινωνικής σύγκρισης οδηγούν τα παιδιά να αποζητούν στην πραγματική ζωή ανθρώπους με αντίστοιχα βίαιους τρόπους’. Από τις πιο δραματικές εκδηλώσεις της μαθημένης βίας είναι η περίπτωση μαζικών πυροβολισμών στο σχολείο Columbine το 1999: Οι δύο νεαροί δράστες είχαν εμμονή με ένα βίαιο βιντεοπαιχνίδι όπου κέρδιζε εκείνος που «σκότωνε» περισσότερους. Έπαιζαν φανατικά και ανταγωνιστικά μεταξύ τους κάθε απόγευμα για μεγάλο χρονικό διάστημα (Glick & Keene-Osborn, 1999) μέχρι που αποφάσισαν να ανταγωνιστούν και στην πραγματικότητα.

Για τους γονείς

Δεν μπορούμε να απομονώσουμε τα παιδιά από την πραγματικότητα, ούτε να τα περιορίσουμε σε μια αποστειρωμένη γυάλα. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, τα παιδιά θα εκτεθούν σε αυτά τα μηνύματα (αν όχι στο σπίτι, τότε με κάποιον συμμαθητή, στο Διαδίκτυο κλπ.). Οπότε, το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να κάνουμε θα είναι να τα ενημερώσουμε, να σχολιάσουμε το περιεχόμενο των θεαμάτων και να απαξιώσουμε τα αρνητικά μηνύματα μπροστά στα παιδιά. Το λεκτικό μήνυμα του γονέα και του εκπαιδευτικού είναι πολύ ισχυρό κι έτσι το παιδί θα μάθει να απαξιώνει τα μηνύματα αρνητικότητας και να μην τα υιοθετεί, ακόμη κι αν εκτίθεται σε αυτά. Μακροπρόθεσμα, ο στόχος μας είναι να μπορεί το ίδιο το παιδί να διακρίνει και να απορρίπτει όσα «σκουπίδια» που του παρουσιάζουν.

·       Θα πρέπει να έχουμε τον έλεγχο στον υπολογιστή, μέσα από φίλτρα γονεϊκού ελέγχου και ο υπολογιστής να είναι σε κοινό χώρο (όχι στο δωμάτιο).

·       Θα πρέπει να μπορούμε να ελέγχουμε τους λογαριασμούς του παιδιού και στο διαδίκτυο και στο κινητό (αφού εξηγήσουμε στο παιδί τους λόγους).

·       Θα πρέπει να γνωρίζουμε τις αξιολογήσεις των βιντεοπαιχνιδιών, ανάλογα με την καταλληλότητα της ηλικίας. Για παράδειγμα, η σήμανση PEGI 3+ θεωρεί το παιχνίδι κατάλληλο για παιδιά. Η σήμανση PEGI 7+ σημαίνει βία «μη ρεαλιστική» (και συνεπώς λιγότερο πιστευτή από τα παιδιά). Η σήμανση PEGI 12+ περιέχει σκηνές βίας προς ανθρώπινους χαρακτήρες, αλλά σχετικά μη ρεαλιστικές, δηλαδή τα σώματα εξαφανίζονται όταν σκοτώνονται και δεν βγαίνουν αίματα μετά τα χτυπήματα. Η σήμανση PEGI 16+  περιέχει βία προς ανθρώπινους χαρακτήρες, που αντιδρούν στα χτυπήματα όπως και στην πραγματική ζωή (δηλαδή με αίμα και τα σώματα παραμένουν). Η σήμανση PEGI 18+ περιλαμβάνει σκηνές ρεαλιστικής βίας που προκαλούν φρίκη, όπως ακρωτηριασμούς με αλυσοπρίονα, βιασμούς και μαζικές εκτελέσεις.

·       Δεν μπορούμε όμως να απομονώσουμε τα παιδιά εντελώς από τα βιντεοπαιχνίδια, για αυτό το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε, αφού εξηγήσουμε στο παιδί την επιλογή ενός παιχνιδιού, να παίξουμε μαζί του και να σχολιάσουμε οτιδήποτε αρνητικό ή θετικό προκύπτει σε ένα παιχνίδι. Η τυφλή, χωρίς εξηγήσεις, απαγόρευση δεν ενδείκνυται, καθώς η περιέργεια για το απαγορευμένο θα οδηγήσει το παιδί να το αναζητήσει αλλού, με μεγαλύτερο ζήλο.

·       Θα πρέπει επίσης να εξηγήσουμε στα παιδιά τους κινδύνους από τον εθισμό στα βιντεοπαιχνίδια και το διαδίκτυο γενικά (π.χ. έχουν βρεθεί αλλαγές στις συνάψεις νευρώνων στους εθισμένους από μικρή ηλικία παίκτες, ενώ εθισμένοι ενήλικες παίκτες συχνά καταστρέφουν την προσωπική, κοινωνική κι επαγγελματική τους ζωή εξαιτίας της εξάρτησής τους). Δεν είναι ασυνήθιστο για βαριά εθισμένους παίκτες να περνούν 30 ώρες συνεχόμενα στον υπολογιστή με όλες τις συνέπειες που μπορεί αυτό να έχει για την υγεία τους, σωματική και ψυχική.

·       Δώστε συγκεκριμένα όρια χρόνου, μέσα στα οποία μπορεί το παιδί να μείνει στον υπολογιστή ή στην τηλεόραση και μην επιτρέπετε να τα υπερβεί (έστω κι αν το ‘παρκάρισμα’ στην οθόνη «εξυπηρετεί» τον κατάκοπο γονιό).

·       Φροντίστε να περνάτε ποιοτικό χρόνο με τα παιδιά σας και να τους κινείτε το ενδιαφέρον με δημιουργικές, ευχάριστες δραστηριότητες. Είναι δύσκολο για ένα παιδί να συγκινηθεί από την καθημερινότητα, όταν τη συγκρίνει την αδρεναλίνη που του προσφέρει ένα βιντεοπαιχνίδι, όμως η καθημερινότητα είναι η πραγματική ζωή, όχι το βιντεοπαιχνίδι… Καλλιτεχνικές, αθλητικές δραστηριότητες, όπως επίσης και η φυσιολατρία μπορούν να προσφέρουν πολύ μεγάλη ευχαρίστηση, ταυτόχρονα με την κοινωνικοποίηση και την παρέα άλλων ανθρώπων, που είναι απολύτως απαραίτητη για την ψυχική εκπλήρωση και ικανοποίηση του ανθρώπου. Μην ξεχνάτε ότι μια από τις πιο σοβαρές συνέπειες του εθισμού στην οθόνη (τηλεόραση, διαδίκτυο, βίντεο, κινητό) είναι η κοινωνική απομόνωση, η έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων και η μοναξιά σε ένα φαύλο, αλλητροφοδοτούμενο κύκλο με τον εθισμό. Μελέτες έχουν δείξει ότι μετά από συμμετοχή σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης οι συμμετέχοντες ένιωθαν πιο μόνοι, παρά τη φαινομενική ‘επικοινωνία’.

·       Να είστε ο ίδιος ένα θετικό πρότυπο μίμησης για τα παιδιά. Τα παιδιά μαθαίνουν αυτά που κάνουμε, όχι αυτά που λέμε, οπότε φροντίστε να αντιμετωπίσετε τους δικούς σας εθισμούς και τη δική σας ποιότητα ζωής. Ένας υγιής, χαρούμενος ενήλικας με λειτουργικές κοινωνικές σχέσεις, ο οποίος νιώθει καλά με τον εαυτό του είναι το πιο ισχυρό πρότυποι για ένα παιδί.

·       Διδάξτε στο παιδί μια ουσιώδη αισθητική: πολλά από τα θεάματα, παιχνίδια, καρικατούρες στα οποία εκτίθενται είναι απλώς αποκρουστικά και σκοτεινά. Είναι αυτή η μορφή κάτι όμορφο να βλέπει; Προσπαθήστε να εισάγετε στα παιδιά την έννοια της πραγματικής ομορφιάς και ζούμε σε μια χώρα που έφτασε την έννοια της ωραιότητας και της αισθητικής στο απόγειό της.

·       Μιλήστε στα παιδιά, ανάλογα με την ηλικία, με κατάλληλο τρόπο, για την υγιή σεξουαλικότητα και τις σχέσεις. Τα παιδιά αργά ή γρήγορα θα αναρωτηθούν. Αν δεν τα μάθουν από μια υγιή πηγή, θα τα μάθουν από το Διαδίκτυο, τους συμμαθητές, ή την πορνογραφία. Πολλά από τα μηνύματα στα παραπάνω μέσα διδάσκουν μια διαστρεβλωμένη έννοια της σεξουαλικότητας, με συχνή την έλλειψη σεβασμού ανάμεσα στα δύο φύλα και τη χρήση τους ενός από τον άλλο ως αντικείμενο. Ο υπέρμετρος πουριτανισμός και η αποφυγή συζήτησης είναι πιθανόν να στρέψουν τα παιδιά σε μη υγιείς πηγές πληροφόρησης και σε μη υγιή πρότυπα. Η αγωγή υγιών διαφυλικών σχέσεων θα έπρεπε να είναι στο υποχρεωτικό πρόγραμμα σπουδών και να βοηθούσε να προληφθεί ένα σημαντικό ποσοστό κακοποίησης, θυματοποίησης, αλλά και ψυχικού πόνου στις διαφυλικές σχέσεις.

·      Όταν το παιδί επιμένει ότι «θέλω αυτό το παιχνίδι, γιατί το έχει ο φίλος μου», διαπραγματευτείτε μαζί του. Αν το παιχνίδι είναι ακατάλληλο, δώστε εναλλακτικές λύσεις. Μην υποχωρείτε σε όλες τις απαιτήσεις των παιδιών και προπαντός ενημερωθείτε για το περιεχόμενό τους.

Για παιδιά

Θυμήσου:

·       Αυτά που λέγονται και γράφονται στο Διαδίκτυο μπορεί να είναι ή και να μην είναι αλήθεια. Μη θεωρείς δεδομένο ότι το κάθε τι λαμβάνει δημοσιότητα είναι αληθινό ή καλοπροαίρετο. Συχνά συμβαίνει το αντίθετο-χρησιμοποίησε την κρίση σου.

·       Ο βομβαρδισμός από μηνύματα αρνητισμού, βίας, αγένειας και σεξουαλικής εξαθλίωσης στα ΜΜΕ, στο Διαδίκτυο, στα βιντεοπαιχνίδια, ακόμη και στα κινούμενα σχέδια, δεν μπορεί να είναι τυχαίος. Αναλογίσου για το πλαίσιο αξιών που προσπαθούν να εδραιώσουν και σκέψου κατά πόσον θες εσύ θες να υιοθετήσεις το πλαίσιο αυτό. Δεν είσαι υποχρεωμένος να αποδέχεσαι τα μηνύματα κανενός, όσο κι αν οι άλλοι τα ακολουθούν.

·       Βάλε ο ίδιος όρια στον εαυτό σου, πόσο χρόνο θες να αφιερώσεις στα βιντεοπαιχνίδια, στην τηλεόραση ή στο Διαδίκτυο και φρόντισε να τον τηρήσεις, ακόμη και όταν μπαίνεις στον πειρασμό να τον υπερβείς. Θυμήσου ότι η αυτό-εκτίμηση ενισχύεται όταν υπάρχει αυτό-έλεγχος κι αυτό-οριοθέτηση. Είναι μια δεξιότητα ζωής, που αν την καλλιεργήσεις σωστά, θα σε βοηθήσει να νιώσεις ασφαλής κι άνετα με τον εαυτό σου.

·       Θυμήσου ότι οι πραγματικοί φίλοι βρίσκονται σε πραγματικό χρόνο και τόπο, στην πραγματική ζωή-με σάρκα και οστά. Πολλές φορές, οι συνομιλίες μέσω διαδικτύου δίνουν μια ψευδαίσθηση σχέσης, όμως υπάρχει μεγάλη διαφορά με την άμεση επικοινωνία. Όταν μπορείς να δεις τους φίλους σου δια ζώσης, προτίμησέ το.

·       Η πραγματική διασκέδαση βρίσκεται επίσης στον πραγματικό κόσμο-όχι στον εικονικό. Βρες τρόπους να διασκεδάζεις, χωρίς να ξεφεύγεις από την πραγματικότητα μέσω μιας οθόνης.

·       Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, πολλά παιδιά συχνά αναρτούν προσωπικές πληροφορίες και φωτογραφίες νομίζοντας ότι οι μόνοι που τις βλέπουν είναι οι καλοπροαίρετοι «φίλοι». Θυμήσου πως ό,τι αναρτάς στο διαδίκτυο αφήνει ίχνη και μπορεί να ανασυρθεί, ακόμη κι αν το σβήσεις. Μπορεί να επηρεάσει ακόμη και τη μελλοντική σου επαγγελματική πορεία, ενώ οι φωτογραφίες παιδιών μπορούν να χρησιμοποιηθούν από οποιονδήποτε προς παραποίηση και παράνομη χρήση. Θυμήσου επίσης πως, παρά τη μόδα της εποχής να βιντεοσκοπούμε τα πάντα, κάποιες φορές τα πολύτιμα πράγματα παραμένουν πολύτιμα όταν παραμένουν ιδιωτικά.

·       Σε κάθε μήνυμα της τηλεόρασης/διαδικτύου κλπ. αναρωτήσου: Τι πιστεύω εγώ για το θέμα; Τι μου λέει η διαίσθησή μου; Είναι αλήθεια ή όχι; Με βοηθά ή μου κάνει κακό; Απέρριψε τα μηνύματα όταν ‘κάτι δεν σου πάει καλά’ και μην καταπίνεις ότι σου παρουσιάζεται, ακόμη κι αν αυτός που το λέει είναι διάσημος ή μορφωμένος. Εμπιστεύσου την κρίση σου και μην τρως αμάσητη τροφή. Μη ξεχνάς ότι στο Διαδίκτυο υπάρχουν όλων των ειδών οι κακεντρεχείς σχολιαστές που με έντεχνο τρόπο, φτάνουν σε σημείο να θυματοποιούν παιδιά σεξουαλικά, ή ακόμη και να τα ενθαρρύνου να κάνουν κακό στον εαυτό τους. Επίσης αναρωτήσου ποιος ο σκοπός να αναδημοσιεύονται όλα αυτά τα βίντεο στο Διαδίκτυο αρνητικών περιστατικών, όπως ατυχήματα, εγκλήματα, κακοποιήσεις παιδιών, ζώων κλπ. Η παρακολούθησή τους δεν συμβάλλει στην ενημέρωση, συμβάλλει όμως στην εξοικείωση- σε σημείο αναισθητοποίησης- με τον πόνο των άλλων. Μην τα παρακολουθείς και μην τα αναδημοσιεύεις- η θέαση του πόνου των άλλων δεν μπορεί να είναι αντικείμενο περιέργειας ή αργόσχολης 'ψυχαγωγίας'.

·       Διάλεξε μια πιο πρωτότυπη και πιο θετική αισθητική. Τα συνήθη γκράφιτι και οι μορφές σε πολλά κινούμενα σχέδια και βιντεοπαιχνίδια εκφράζουν αρνητισμό, δυσμορφία, μίσος και σκοτεινότητα. Δεν είναι ούτε ‘cool’, ούτε πρωτοποριακά και στην τελική ανάλυση, αναρωτήσου αν είναι ευχάριστο να τα βλέπεις. Επέλεξε τη δική σου αισθητική-μην ακολουθείς τυφλά ότι προτάσσει η κάθε μόδα.

·       Θυμήσου πως η ανωνυμία στις συνομιλίες στο Διαδίκτυο επιτρέπει στον κάθε θρασύδειλο (ή επιτήδειο) να εκφράσει όλη την κρυμμένη επιθετικότητα, τον χειρότερο εαυτό του, χωρίς να αναλαμβάνει ευθύνες. Όταν βλέπεις ότι η συνομιλία ολισθαίνει σε τέτοιο επίπεδο, σταμάτησέ την. Θέλεις να εισπράττεις ή να συμμετέχεις σε κάτι τέτοιο;

·       Τα βιντεοπαιχνίδια και οι γνωριμίες με αγνώστους μέσω διαδικτύου έχει γίνει ο νέος τρόπος διέγερσης και παραγωγής αδρεναλίνης. Ο πραγματικός ενθουσιασμός όμως μπορεί να έρθει μόνο από την πραγματική ζωή. Σύμφωνα με τον αμερικανό καθηγητή ψυχολογίας Philip Zimbardo οι σημερινοί νέοι προσπαθούν να αποδείξουν την αξία τους νικώντας στα βιντεοπαιχνίδια. Έξω στην πραγματική ζωή νιώθουν ντροπαλοί και ανύπαρκτοι. Στην οθόνη όμως μπορούν να νικήσουν τον πιο τρομερό εχθρό. Τελειοποιούν την επιδεξιότητα στις κινήσεις των δακτύλων, όμως οι κοινωνικές τους δεξιότητες χειροτερεύουν με την ατελείωτη απομόνωση πάνω από μια οθόνη. Αυτό τους κάνει ακόμη πιο ντροπαλούς, με συνέπεια  να καταφεύγουν ακόμη περισσότερη ώρα στον υπολογιστή. Είναι αυτός ο τρόπος ζωής που επιθυμείς;

·      Η γενιά σου βομβαρδίζεται από μηνύματα που σε ωθούν (είτε είσαι αγόρι ή κορίτσι) να ξεκινήσεις σεξουαλική δραστηριότητα όσο νωρίτερα γίνεται, όσο πιο ακραία γίνεται, και με όσο λιγότερο συναίσθημα κι αξιοπρέπεια γίνεται. Τα νεανικά περιοδικά βρίθουν από δημοσιεύματα που δίνουν συμβουλές πώς να χειριστείς, να εκμεταλλευτείς το άλλο άτομο σαν να ήταν αντικείμενο. Διδάσκουν τον κυνισμό, και τον εγωκεντρισμό στις σχέσεις, και μετά οι νέοι απορούν γιατί στις σχέσεις νιώθουν κενοί. Αν θες να βρεις αξία στις συντροφικές σχέσεις, πρέπει να τους δώσεις αξία. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν ξεκινήσεις τη σεξουαλική δραστηριότητα όταν εσύ νιώσεις σωματικά και ψυχικά έτοιμος με ένα άτομο που εμπιστεύεσαι, αγαπάς, και σέβεσαι. Ο ευτελισμός της εμπειρίας σύμφωνα με τις επιταγές των ΜΜΕ, θα ευτελίσει τη σχέση, το σύντροφο και τον εαυτό σου. Αξίζεις κάτι τέτοιο;

Πρεκατέ Βικτωρία, www.brightplanet.blogspot.gr