Για κάποιους ανθρώπους η
αναζήτηση του νοήματος πίσω από μία δυσκολία (ή μια τραγωδία) βοηθά κατά πολύ
στην αντιμετώπισή της. Για κάποιους άλλους, ίσως δεν κάνει καμία διαφορά.
Προσωπικά, νομίζω ότι η εύρεση νοήματος καθησυχάζει. Καθησυχάζει γιατί παρά τον πόνο και τις δυσκολίες που προκαλεί,
υπάρχει η αίσθηση ότι το Σύμπαν αυτό διέπεται από μια λογική. Ότι θα υπάρξει
ένα τέλος στη δυσκολία, όταν εκπληρωθεί ο σκοπός ή το νόημα για το οποίο παρουσιάζεται.
Κι ότι μέσα από τη δική μου θετική διάθεση να συνεργαστώ με αυτό το νόημα, σε
μια μακροπρόθεσμη οπτική (κι ίσως είναι πολύ πιο μακροπρόθεσμη από όσο θα
νιώθαμε άνετα στην ανθρώπινη κλίμακα χρόνου), η ανάγκη για πόνο θα εκλείψει
εφόσον τα μαθήματα θα έχουν ολοκληρωθεί.
Δεν λέω ότι είναι πανάκεια, όμως ποια είναι η εναλλακτική; Να χτυπώ τα πόδια
στο πάτωμα και να βρίζω τους πάντες για αυτό που μου συνέβη; Ίσως μια προσπάθεια κατανόησης, ίσως μια
προσπάθεια συνεργασίας, ακόμη και με το πιο ακατανόητο, με το πιο απαράδεκτο,
ίσως προσφέρει μια χαραμάδα φωτός.
O Victor Frankl είναι πολύ γνωστός για το δραματικό τρόπο με τον οποίο αφηγήθηκε την
αναγκαιότητα ύπαρξης νοήματος (‘λόγου’) στην υπέρβαση των δυσκολιών μέσα από την
ακραία εμπειρία του στρατοπέδου συγκέντρωσης. Διαβάζοντας ξανά τις σημειώσεις
του, έρχονται στη μνήμη τα εξής σημαντικά σημεία:
α) Η ικανότητα να
προβάλλουμε με το νου μας ένα επιτυχές μέλλον, όπου θα κοιτούμε πίσω στην
σημερινή δυσκολία, όταν αυτή θα έχει τελειώσει και θα είμαστε περήφανοι για τον
τρόπο που την αντιμετωπίσαμε και τα μαθήματα που μάθαμε.
β)H ικανότητα να διδάξουμε και να ωφελήσουμε άλλους μέσα από τη δυσκολία μας,
έστω και να είναι τα άτομα του άμεσου περιβάλλοντός μας. Η πρόταση αυτή φέρνει
μειδιάματα κυνισμού (‘εδώ δεν μπορώ καλά καλά να βοηθήσω τον εαυτό μου, θα
βοηθήσω άλλους;’). Δεν μπορείς να βοηθήσεις τον εαυτό σου τώρα. Αργότερα
μπορεί να είναι διαφορετικά. Και, καλώς ή κακώς, συνήθως μόνο εκείνοι που έχουν
οι ίδιοι βιώσει μια μεγάλη δυσκολία μπορούν να πραγματικά να καταλάβουν και να
βοηθήσουν άλλους.
Γ) Η ικανότητα να διατηρείται η πίστη και η
ελπίδα, παρά όλες τις ενδείξεις για το αντίθετο. Κάποιες φορές το νόημα μπορεί
να περιλαμβάνει τόσους πολλούς παράγοντες από τόσες διαφορετικές χρονικές
στιγμές και περιοχές στο σύμπαν που είναι ανθρωπίνως αδύνατον να το συλλάβουμε.
Εκεί είναι που χρειάζεται πίστη, εμπιστοσύνη κι ελπίδα. Ο Φράνκλ αναφέρει πως όταν οι έγκλειστοι έχαναν την ελπίδα,
πέθαιναν και μάλιστα άμεσα.
Δ) Οποιαδήποτε δυσκολία
μπορεί να είναι διαχειρίσιμη, αρκεί το άτομο να έχει κάποιον γενικότερο και ισχυρό
σκοπό στη ζωή του (θα προσέθετα που να μην εξαρτάται από συγκεκριμένους
ανθρώπινους παράγοντες). Αυτή είναι ίσως
και η μεγαλύτερη παγίδα σήμερα, γιατί στους ανθρώπους δίνεται η αίσθηση ότι δεν
υπάρχει κανένας σκοπός για τον οποίο υπάρχουν, παρά να καταναλώνουν. Νομίζω θα
έπρεπε να είναι στο βασικό πρόγραμμα εκπαίδευσης να βοηθιούνται τα παιδιά από
μικρή ηλικία να βρίσκουν σκοπούς και αξίες, όσους περισσότερους και όσο
υψηλότερους γίνεται. Αυτοί θα τους κρατήσουν στην υπόλοιπη ζωή τους. Και είναι
κάτι που θα πρέπει κι εμείς να επαναπροσδιορίζουμε και να θρέφουμε διαρκώς.
Ε) Σύμφωνα με τον Φρανκλ,
ένα βασικό νόημα είναι να απαντάμε στις ερωτήσεις που μας θέτει η ζωή, με το
σωστό τρόπο. Αντί λοιπόν να καταριόμαστε τη δυσκολία και να απελπιζόμαστε γιατί
η δυσκολία μας αφαίρεσε το νόημα στη ζωή, ίσως θα έπρεπε να αναρωτηθούμε αν
μέρος του νοήματος της ζωής είναι ακριβώς η απάντησή μας σε αυτή τη δυσκολία. Αυτό
θα πει ‘συνεργασία με τη δυσκολία’ κι όχι άγονη άρνηση. Αν μπόρεσε να το κάνει
ο Φρανκλ στις συνθήκες που ζούσε, τι μπορούμε να πούμε οι υπόλοιποι….
Στ) Ακόμη κι όταν δεν ελπίδα
για το μέλλον, μπορούμε να βρούμε νόημα διατηρώντας ζωντανές τις θετικές
εμπειρίες του παρελθόντος. Ας το δούμε ότι η ζωή είναι σαν ένας σύντροφος: όταν
είναι καλά και μας προσφέρει, τότε τον αγαπάμε. Όταν αρρωστήσει και γίνεται
δύσκολος, τι κάνουμε; τον παρατάμε και σταματάμε να ασχολούμαστε μαζί του; Σταματάμε
τη φροντίδα και την ελπίδα;
Ζ)Ο Φρανκλ αναφέρει με
ιδιαίτερα συγκινητικό τρόπο την υποχρέωση που έχουμε όλοι μας όταν υποφέρουμε,
να υποφέρουμε με όση μεγαλύτερη αξιοπρέπεια γίνεται, να μην απογοητεύσουμε
κανένα, αλλά να είμαστε φωτεινό παράδειγμα για άλλους που ίσως υποφέρουν
αντίστοιχα στο μέλλον.
Πέρα από τη γενικότερη
εύρεση νοήματος, θα ήθελα να προσθέσω τη χρησιμότητα που έχω βρει στην
νοηματοδότηση των δυσκολιών μέσα από την κατανόηση της ζωής ως μια αέναη
συνέχεια και ιδιαίτερα μέσα από την αναγνώριση των προηγούμενων ζωών. Είναι μια
ιδέα που δεν δέχεται η θρησκεία μας (χωρίς να αποδεικνύει ότι δεν ισχύει) η
οποία όμως θεωρώ ότι είναι εξαιρετικά βοηθητική για τους εξής λόγους:
1)Δίνει μια ευρύτερη
οπτική στο στόχο της ζωής στη Γη. Η ζωή δεν ξεκινά με τη γέννηση και δεν τελειώνει
με το θάνατο. Η ζωή στη Γη είναι ένα σχολείο, όπου η ψυχή, που υπάρχει
αδιάλειπτα εκπαιδεύεται μέσα από δυσκολίες και
μαθήματα προς την τελειοποίησή της. Όπως ένας συμπονετικός δάσκαλος δίνει ξανά και
ξανά ευκαιρίες στο παιδί να μάθει, έτσι κι ένας συμπονετικός Θεός δίνει ξανά και
ξανά ευκαιρίες στα παιδιά του να βελτιωθούν. Δεν μπορώ να πιστέψω ότι τους δίνει
μόνο μια ευκαιρία, μια ζωή, στην οποία αν αποτύχουν τους περιμένει η αιώνια
κόλαση. Δεν πιστεύω ότι ένας συμπονετικός Θεός της αγάπης θα έλεγε κάτι τέτοιο,
μου ακούγεται περισσότερο σαν κατακριτική ανθρώπινη επινόηση.
2)Το πλήθος των μαθημάτων
στη ζωή στη Γη είναι τόσο μεγάλο που αναρωτιέμαι αν προλαβαίνουν οι περισσότεροι
από εμάς να εμβαθύνουν τα μαθήματα της αγάπης μόνο σε μια ζωή. Από όσα έχω
διαβάσει μου ακούγεται λογικό ότι όταν
τελειοποιηθεί η ψυχή και εκπληρώσει τα μαθήματα της αποστολής της, δεν
χρειάζεται πια να ενσαρκώνεται, αλλά ίσως συνεχίζει το ταξίδι της, ίσως αλλού
ίσως με άλλο τρόπο. Ένα αέναο ταξίδι μάθησης και προσφοράς, μου φαίνεται πολύ
πιο λογική ιδέα από ότι η αιώνια κόλαση ή ο αιώνιος παράδεισος.
3)Η ιδέα της αρνητικής ή
θετικής χρέωσης, ανάλογα με τις πράξεις μας, επίσης μου φαίνεται πολύ λογική.
Ό,τι δίνεις, θα σου επιστραφεί, καλό ή κακό, μόνο που αυτό εκπληρώνεται σε μια
πολύ μεγαλύτερη κλίμακα από ότι η μία ανθρώπινη ζωή. Όταν κάποιος θυμάται τι
είχε κάνει σε προηγούμενη ζωή ώστε να έλξει τη σημερινή του δυσκολία, η
αναγνώριση δημιουργεί τεράστια ανακούφιση, καθώς όλα εξηγούνται, όλα μπαίνουν
σε μια λογική και μάλιστα ενισχύεται το κίνητρο να μην επαναλάβει αρνητικές
πράξεις, καθώς βλέπει πρακτικά τις συνέπειές τους. Αυτή η ιδέα του ‘κάρμα’ είναι πολύ πιο
χρήσιμη στην ηθική εκπαίδευση και για την αποτροπή των μη ηθικών πράξεων. Το
επιχείρημα που χρησιμοποιείται συχνά εναντίον της ιδέας της μετενσάρκωσης είναι
ότι οι άνθρωποι θα ‘τεμπελιάσουν’ και δεν θα φροντίσουν να βελτιώσουν τον εαυτό
τους. Αυτό είναι μονόπλευρη οπτική. Όταν ξέρεις ότι αυτό που κάνεις θα
έρθει ακριβώς να σε βρει στο μέλλον σαν μπούμεραγκ, τότε θα το σκεφτείς διπλά.
Π.χ. ο νεαρός που δικαιολογείς τον εαυτό του ότι ‘δεν πειράζει αν εγκαταλείψω
την κοπέλα μου, στο κάτω κάτω, της έχω πει ότι δεν δεσμεύομαι σε τίποτα’ θα το
σκεφτεί διπλά όταν γνωρίζει ότι θα βρεθεί στην ίδια ακριβώς θέση να
εγκαταλειφθεί ο ίδιος. Όταν του λες απλά ότι είναι αμαρτία κι ότι θα πας στην
αιώνια κόλαση, τότε κι αυτός απλά σταματά να ακούει, κατεβάζει ρολά και κάνει
ό,τι θέλει ούτως ή άλλως. Η ιδέα της αιώνιας κόλασης δεν έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα
αποτρεπτική- απεναντίας πιστεύω ότι οδηγεί πολλούς ανθρώπους να απορρίψουν
ολοκληρωτικά τη θρησκεία- κι αυτό είναι κρίμα.
Η ιδέα του κάρμα μπορεί επίσης
να εξηγήσει πολλές τραγωδίες κι ίσως να βοηθήσει σε κάποια ανείπωτα δράματα. Όμως
πιστεύω ότι μπορεί να έχει πιο βοηθητικό αποτέλεσμα όταν πραγματικά έχει
κάποιος έστω και αχνές μνήμες, οπότε η κατανόηση γίνεται σε βαθύτερο βιωματικό επίπεδο.
Αλλιώς είναι απλώς λόγια, λόγια, όπως τα περί αιωνίου κολάσεως ή αιωνίου
παραδείσου. Όλο και περισσότεροι
άνθρωποι έχουν σήμερα τέτοιες μνήμες και μάλιστα με εντυπωσιακό τρόπο (π.χ.
θυμούνται ιστορικές λεπτομέρειες που βοηθούν επιστήμονες- ο Roger Woogler έχει κάνει συστηματική δουλειά με τις προηγούμενες
ζωές). Το να τις βαφτίσουμε όλες γενικώς κι αορίστως ως ‘δαιμονικές πλάνες’ ή φαντασιοπληξίες, μου ακούγεται
στενόμυαλο και κάπως υπεροπτικό.
4)Τέλος το πιο βοηθητικό
κομμάτι στην αναγνώριση των προηγούμενων ζωών αφορά στην επανένωση των
αγαπημένων ανθρώπων. Οι άνθρωποι που αγαπιούνται θα συναντηθούν ξανά και ξανά. Όλες
οι εκκρεμότητες θα επανέλθουν ώστε να επιλυθούν. Αυτό είναι το πιο παρηγορητικό
από όλα, ιδιαίτερα για τους ανθρώπους που έχουν χάσει κάποιο αγαπημένο πρόσωπο :
ο θάνατος δεν μπορεί να χωρίσει. Θα ξανασυναντηθούμε με το αγαπημένο πρόσωπο σε
άλλο σώμα, όμως πόσες φορές δεν έχουμε την αναγνώριση ότι κάποιον τον
γνωρίζουμε από παλιά, από πολύ παλιά…. Αυτή η ιδέα μου φαίνεται πολύ πιο
χρήσιμη από ότι να πούμε ότι ο ένας θα πάει στον παράδεισο, ο άλλος στην κόλαση
κι ότι δεν θα ξαναβρεθούν ποτέ ως άνθρωποι. Βοηθά επίσης να αναλάβουμε
μεγαλύτερο ποσό ευθύνης στα άτομα που αγαπούμε, αλλά και γενικότερα.
5)Η ιδέα της μετενσάρκωσης
επίσης πιστεύω ότι βοηθά στην αποφυγή της ζήλιας. Αυτός που είναι σήμερα άσχημος
εμφανισιακά, ίσως είναι στην επόμενη ζωή πολύ όμορφος. Αυτός που σήμερα έχει
λεφτά, στην επόμενη μπορεί να είναι στο δρόμο. Όλα τα δώρα του Θεού μοιράζονται
εξίσου σε μια γενικότερη κλίμακα κι αυτό ίσως μας βοηθήσει να διαχειριστούμε τα
δώρα που έχουμε τώρα με μεγαλύτερη υπευθυνότητα και να κρατάμε την ταπεινότητα
ότι θα πρέπει να είμαστε ψυχικά προετοιμασμένοι για όλων των ειδών τις εμπειρίες. Όλοι εκείνοι
που ουρλιάζουν ‘ξεσκίστε τους’ για τους πρόσφυγες (και μάλιστα το παίζουν
χριστιανοί) προκαλούν ουκ ολίγο κάρμα, δηλαδή να ξαναέρθουν στη Γη στην
κατάσταση κάποιου κατατρεγμένου και υποτιμημένου όπως οι πρόσφυγες σήμερα. Αυτή
η αναγνώριση θα τους ήταν πολύ πιο αποτρεπτική στο μίσος από ότι να πιστεύουν ότι θα ζήσουν στον αιώνιο
παράδεισο επειδή είναι ‘καλοί χριστιανοί’, όπως εκείνοι το ορίζουν…
Συνοψίζοντας, είτε πιστεύει κανείς σε προηγούμενες ζωές ή όχι, υπάρχει λογική συνέχεια σε αυτό το Σύμπαν. Όσο παράλογα, ακατανόητα, ξαφνικά ή άδικα κι αν φαίνονται κάποια πράγματα, υπάρχει σε κάποια πολύ μεγαλύτερη κλίμακα εξήγηση κι αιτία για όλα. Και είμαι σίγουρη ότι υπάρχει άπειρο έλεος, άπειρη συγχώρεση… Αν είχαμε υποστεί το ακριβές αντίτιμο των πράξεών μας, θα ήμασταν σε πολύ χειρότερη κατάσταση σήμερα… Αυτό που καταλαβαίνω είναι ότι ο Θεός, αντί για αιώνιες κολάσεις, κάνει συνεχώς ‘σκόντα’ στις αρνητικές συνέπειες των πράξεων μας, επιτρέποντας μόνο το ελάχιστο δυνατό ώστε να μάθουμε από τα λάθη μας. Σε ένα τέτοιο Σύμπαν μπορούμε να εμπιστευτούμε ότι όλα, όσο ακατανόητα κι αν είναι, διέπονται από νόημα. Κι ίσως θα μπορούσαμε σιγά σιγά να ανακαλύπτουμε λίγο λίγο, ζητώντας από το Θεό να μας αποκαλύψει εκείνο που θα ήταν κατάλληλο για εμάς, ρωτώντας π.χ. Σε αυτή τη δυσκολία, τι νόημα υπάρχει για εμένα; Στην σημερινή μέρα ποιο είναι το νόημα που είμαι εδώ;
Πρεκατέ Βικτωρία, www.brightplanet.blogspot.gr, 9/9/2016
