Όταν έρχεται η απώλεια ενός σημαντικού αγαπημένου προσώπου, οι λέξεις συχνά είναι δύσκολο να απομακρύνουν τον πόνο και το αίσθημα του κενού που απομένει. Οι θεωρητικές, επιστημονικές προσεγγίσεις και νουθεσίες συχνά αποδεικνύονται ανεπαρκείς. Στόχος σε εκείνον που θέλει να βοηθήσει δεν είναι να δοθούν προτάσεις ή έτοιμες λύσεις, αλλά το ειλικρινές μοίρασμα της βαθιάς αλλαγής, που λαμβάνει χώρα μετά από μια σημαντική απώλεια. Σε τέτοια περίπτωση, κανένα από τα προηγούμενα ψυχικά αποθέματα του ατόμου δε φαίνεται πλέον να αποδίδει: η οικογένεια, οι γνωστοί, τα χόμπι, η εργασία, η ίδια η κοσμοθεωρία του, όλα φαίνονται να καταρρέουν στα μάτια του, μπρος στο συθέμελο ταρακούνημα που προκαλεί η σημαντική απώλεια.
Ο πόνος του πένθους μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα υγείας, δυσκολίες στον ύπνο, στη διατροφή, ακόμη και στην ικανότητα συγκέντρωσης. Ο πόνος αυτός είναι καθαρά προσωπικός. Αν βιώνουμε πένθος δεν χρειάζεται να συγκρίνουμε τον τρόπο, με τον οποίον αντιμετώπισαν άλλοι την απώλεια, ούτε να νιώθουμε ντροπή για τα συναισθήματά μας. Η χρονική κλίμακα του πένθους διαφέρει πολύ από άτομο σε άτομο. Για κάποιους ανθρώπους , μπορεί να κρατήσει πολλά χρόνια και να χρειαστούν ψυχοθεραπευτική υποστήριξη. Δεν θα πρέπει να ‘πιέζουμε’ τον εαυτό μας (ή κάποιον άλλον) να ‘ξεπεράσει’ την απώλεια. Τέτοιες προτροπές δεν βοηθούν. Η αποδοχή των συναισθημάτων και κυρίως το κλάμα, είναι σημαντικά στοιχεία επίλυσης του πένθους. Το πένθος δεν θα ‘φύγει’, επειδή απλά το αγνοούμε. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας του πένθους, μπορεί να προκύψουν ξαφνικές και απρόσμενες εξάρσεις πόνου, εκεί που το άτομο νόμιζε ότι το είχε πια ξεπεράσει.
Η Elizabeth Kubler-Ross, Aμερικανίδα θεραπεύτρια, πρωτοπόρος στη θεραπεία πένθους, πρότεινε τα στάδια του πένθους:
α) Σοκ: ‘Δεν είναι δυνατόν να συμβαίνει κάτι τέτοιο’
β)Θυμός/ Ενοχή: ‘Γιατί σε εμένα; Κάποιος φταίει!’/’Δεν έκανα ό,τι έπρεπε για να αποφευχθεί’. Κάποιες φορές μπορεί να συνυπάρχει και φόβος: ‘Τι θα γίνει τώρα…’
δ)Θλίψη : ‘Δεν αντέχω αυτή τη λύπη, την μοναξιά’
ε)Αποδοχή: ‘Αυτό συνέβη, τώρα πια προχωρώ με τη ζωή μου’
Είναι πολύ σημαντικό ο πενθών να μην απομονώνεται. Όσο επώδυνο κι αν είναι να βρίσκεται σε ανθρώπινες συναντήσεις, χωρίς το αγαπημένο πρόσωπο, είναι απαραίτητο να βιώνει ξανά το ανθρώπινο ενδιαφέρον, την ανθρώπινη επικοινωνία για να αρχίσει σιγά σιγά να επουλώνει την απώλεια. Το πένθος είναι τραύμα στην ανθρώπινη σχέση και η αλληλεπίδραση με κάποιον άλλο άνθρωπο επουλώνει, ακριβώς επειδή είναι μια ανθρώπινη σχέση. Αυτό να μην το ξεχνάμε όταν υπάρχουν άνθρωποι γύρω μας που πενθούν. Να τους προσκαλούμε, να τους τηλεφωνούμε, να τους συμπεριλαμβάνουμε στην παρέα μας, στην επικοινωνία κλπ, έστω κι αν δείχνουν ότι θέλουν να μείνουν μόνοι. Η πρόσκληση είναι πάντα παρηγορητική. Επίσης να μην ξεχνάμε να αναγνωρίζουμε το πένθος τους. Αυτός είναι ο λόγος του μαύρου χρώματος στα ρούχα. Με κάποιο τρόπο ο πενθών επικοινωνεί στο περιβάλλον του ότι βρίσκεται σε διαδικασία πένθους. "Πριν με αγγίξει το πένθος, δεν σχολίαζα τα μαύρα ρούχα άλλων. Έλεγα να μην τους φέρω σε δύσκολη θέση. Όταν όμως βρέθηκα κι εγώ στην ίδια κατάσταση, με πείραζε που τον αγνοούσαν. Απεναντίας, μια απλή ερώτηση από μία συνάδελφο ('Πενθείς;') με έκανε να νιώσω πιο ανθρώπινα. Της ανέφερα σύντομα τι έγινε. 'Την ευχή της να' χεις!' μου απάντησε. Αυτή η απλή επιβεβαίωση με ανακούφισε. Δεν χρειαζόταν κάτι άλλο. Είναι ανθρώπινο!"
Συχνά, δεν γνωρίζουμε τι να πούμε στον πενθόντα, νιώθουμε άβολα, όμως αυτός δεν είναι λόγος για να τον αποφεύγουμε. Η βοήθειά μας στον πενθόντα δεν έρχεται από αυτά που θα πούμε, αλλά από την παρουσία μας κοντά του. Μπορούμε να τον ακούσουμε ή να κάνουμε κάποιες ευχάριστες δραστηριότητες μαζί του, να τον συμπεριλάβουμε σε οικογενειακές εκδηλώσεις κλπ. Δεν θα τον πιέσουμε να μας μιλήσει, αλλά αν φέρει το θέμα, θα τον ακούσουμε. Είναι σημαντικό να εκφράσουμε με απλό τρόπο ότι λυπούμαστε για την απώλειά του. Από εκεί και πέρα, αφήνουμε τον πενθόντα να εκφραστεί όπως νομίζει. Αν θέλει να κλάψει, τον αποδεχόμαστε και τον παρηγορούμε. Πολλοί άνθρωποι δεν νιώθουν ασφαλείς να δείξουν τα συναισθήματά τους. Αν δεν ξέρουμε τι να πούμε, μπορούμε απλά να πούμε την αλήθεια: «Δεν έχω λόγια, δεν ξέρω τι να πω. Να ξέρεις όμως ότι νοιάζομαι για σένα. Πώς μπορώ να σε βοηθήσω;» Η πρακτική βοήθεια είναι πολύ σημαντική, γιατί άτομο σε πένθος μπορεί να δυσκολεύεται να ανταπεξέλθει ακόμη και στις πιο βασικές υποχρεώσεις της ημέρας.
Η έκφραση των συναισθημάτων σε καθημερινό ημερολόγιο βοηθά τον πενθόντα να αποφορτίσει τα συναισθήματά του και τις σκέψεις του για όσο χρειαστεί. Πολύ βοηθητικό μπορεί να είναι επίσης να γράψει γράμματα στο αγαπημένο πρόσωπο που έφυγε. Στην αρχή ίσως είναι πολύ δύσκολο, και το γράμμα μπορεί να είναι πολύ μικρό- έστω ένα σημείωμα, μία φράση. Όμως η επαναλαμβανόμενη προσπάθεια μπορεί να το βοηθήσει να επιλύσει τις εκκρεμότητες στη σχέση και σιγά σιγά να θεραπεύσει το τραύμα του πένθους. Θέματα που δεν επιλύθηκαν, δεν επικοινωνήθηκαν με τον θανόντα, μπορεί να συντηρούν το πένθος για πολύ μεγαλύτερο διάστημα από ό,τι αναλογεί στην απώλεια. Για το λόγο αυτό, τέτοια γράμματα που απευθύνονται στο πρόσωπο που έφυγε μπορεί να λειτουργήσουν λυτρωτικά για τον πενθόντα. Ο πενθών μπορεί να αφιερώσει μοναχικό χρόνο για να γράψει, να κλάψει αν το έχει ανάγκη, να μείνει λίγο στη φύση αν τον παρηγορεί, και τέλος, μπορεί να καταστρέψει το γράμμα με κάποιο τρόπο που δεν βιώνεται ως ‘υποτιμητικός’ (π.χ. στα σκουπίδια).
Η θρησκευτική πίστη, για όποιον πιστεύει, βοηθά στην αντιμετώπιση του πένθους. Οι προσευχές, οι επισκέψεις στο νεκροταφείο, οι τελετές που έχουν προβλεφθεί για αυτήν την περίπτωση (τρισάγια, μνημόσυνα κλπ), δίνουν παρηγοριά σε εκείνους που πιστεύουν και τους ανακουφίζουν. Η θρησκεία μας έχει τον δικό της τρόπο που προσεγγίζει το πένθος, εδώ και αιώνες, και για πολλούς ανθρώπους λειτουργεί παρηγορητικά.
Ο πενθών είναι καλό να προσπαθήσει να διατηρήσει όσο μπορεί τις δραστηριότητες που πριν τον ευχαριστούσαν. Όσο είναι δυνατόν να προσπαθήσει να μην εγκαταλείψει τους στόχους του. Αν όμως ο πενθών, μετά από μήνες πένθους, λέει ότι δεν θέλει πια να ζει, ότι φταίει εκείνος για την απώλεια ή αν αδυνατεί να λειτουργήσει στην καθημερινή ζωή, τότε θα πρέπει να δεχτεί βοήθεια ειδικού και να διερευνήσει κατά πόσον το πένθος έχει αρχίσει να εμφανίζει στοιχεία κατάθλιψης.
Πρεκατέ Βικτωρία, www.brightplanet.blogspot.gr, 18/12/2020
