Το ελληνικό metoo ξεκίνησε με την πολύ σημαντική μαρτυρία της Σοφίας Μπεκατώρου, μια μαρτυρία πρωτοποριακή για τα ελληνικά δεδομένα, σε σχέση με την σεξουαλική κακοποίηση στο χώρο του αθλητισμού. Ακολούθησαν πολλές αποκαλύψεις από άλλους χώρους, με αντίστοιχες καταστάσεις ανισορροπίας δύναμης, όπως πανεπιστήμια, θέατρο κλπ. Όσο κουρασμένη ή σοκαρισμένη κι αν είναι η κοινή γνώμη, είναι σημαντικό να συνεχίσουν να βγαίνουν οι αποκαλύψεις στην επιφάνεια, ώστε να σταματήσει αυτό το απόστημα, που κατατρώει τα σωθικά της ελληνικής κοινωνίας. Αν κάποιος δεν αντέχει να ακούει άλλη αλήθεια, ας σταματήσει να ακούει. Μην συκοφαντεί όμως τα θύματα με αστεία επιχειρήματα τύπου 'γιατί τώρα', ενώ στην πραγματικότητα θέλει να διατηρήσει τις προσωπικές του ψευδαισθήσεις.
Λίγο να διαβάσει κανείς αυτές τις καταγγελίες, καταλαβαίνει αμέσως ότι είναι αληθείς. Δεν μπορεί να αναλυθεί κάτι με τόση λεπτομέρεια και τόση έντονη αναφορά στο προσωπικό συναίσθημα. Η μαρτυρία της ίδιας της Μπεκατώρου γίνεται με αφοπλιστική ειλικρίνεια, χωρίς να προσπαθεί να αποκρύψει την δική της αδυναμία να αντιδράσει. Αυτό το επίπεδο ειλικρίνειας απαιτεί τεράστιο ψυχικό σθένος, ειδικά σε μια κοινωνία, όπου η πλειοψηφία θα βαλθεί να ρίξει το φταίξιμο στο θύμα... Είμαστε ευγνώμονες για το κίνημα που ξεκίνησε η Σ. Μπεκατώρου και το κίνημα αυτό δεν είναι μια ‘μόδα’, όπως απαξιωτικά ειπώθηκε (1). Οι έρευνες δείχνουν ότι το 65% των γυναικών έχει υποστεί κάποιου είδους σεξουαλική παρενόχληση(2). Στα 5,5 εκατομμύρια γυναικών, αφορά 3 εκατομμύρια γυναίκες τουλάχιστον.. Ποια μόδα λοιπόν; Εξίσου προσβλητικά είναι σχόλια τύπου ‘αυτά είναι θέματα της προσωπικής ζωής του καθενός’. Οι εγκληματικές δραστηριότητες αφορούν το κοινωνικό σύνολο- καμία προσωπική ζωή.
Αυτό που εντυπωσιάζει είναι ότι οι αποκαλύψεις συμβαίνουν μόνο με πρωτοβουλία των ίδιων των θυμάτων. Οι αρμόδιες αρχές(όπου υπάρχουν) μέχρι στιγμής είναι εξαιρετικά αργές (αν όχι ανύπαρκτες) στην αντίδρασή τους να διερευνήσουν τις υποθέσεις. Στο εξωτερικό, όταν συμβαίνει κάποια αποκάλυψη, η αστυνομία ΕΝΘΑΡΡΎΝΕΙ ΔΗΜΟΣΙΩΣ όσους έχουν υπάρξει θύματα αντίστοιχης κακοποίησης να προσέλθουν και να καταθέσουν σε ειδικό γραφείο. Αυτό βοηθά πολύ στην διερεύνηση της αλήθειας και αποκαλύπτεται η πλήρης έκταση κι όχι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Εδώ δεν έχει προκύψει κάποια πρωτοβουλία, η οποία πρακτικά να προλαμβάνει, να διαχειρίζεται και να αντιμετωπίζει την σεξουαλική παρενόχληση, όπως π.χ. τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας, γραφείο διερεύνησης περιστατικών κλπ. Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα, η σεξουαλική παρενόχληση σε φοιτήτριες από καθηγητές Πανεπιστημίου. Τεράστια μάστιγα, δεκαετίες τώρα... Οι δράστες είναι οι εξαιρέσεις, ανάμεσα σε πολλούς ευσυνείδητους καθηγητές, αλλά με πάρα πολλά θύματα ο καθένας... Αφήνονται ελεύθεροι για δεκαετίες, να εκβιάζουν γενεές φοιτητριών ότι 'δεν θα πάρεις πτυχίο, αν δεν...' Στην Αγγλία όπου σπούδασα, ήταν πάρα πολύ αυστηροί με τέτοια θέματα. Υπήρχαν υπηρεσίες συμβουλευτικής φοιτητών σε κάθε πανεπιστήμιο, όπου εξειδικευμένος σύμβουλος μπορούσε να βοηθήσει με εχεμύθεια σε προβλήματα που προέκυπταν με καθηγητές, διδάσκοντες, επιβλέποντες, διαδικασία μαθημάτων κλπ. Δεν αρκεί ένας απλός ψυχολόγος. Χρειάζεται κάποιος που να γνωρίζει όλα τα διαδικαστικά και νομικά θέματα. Μια τέτοια καταγγελία θα λαμβάνονταν αμέσως πολύ σοβαρά και θα φρόντιζαν να διευθετηθεί άμεσα χωρίς να εκθέσουν το θύμα.. .Δεν αρκούν τα μεγάλα, συναισθηματικά λόγια, τύπου "είμαστε όλοι μαζί σου". Η θεσμοθέτηση αξιόπιστου φορέα εχέμυθης διαχείρισης καταγγελιών σεξουαλικής κακοποίησης και παρενόχλησης είναι η ΑΠΟΔΕΙΞΗ στο αν η Πολιτεία ενδιαφέρεται πραγματικά να σταματήσει την σεξουαλική κακοποίηση ή αν επιθυμεί να συνεχίσει την συγκάλυψη.
Σχολεία-εκπαιδευτικοί οργανισμοί
Κι ενώ δεν έχει προλάβει να ανοίξει ακόμη ο φάκελος ‘σχολεία’, μόλις μάθαμε ότι εκπαιδευτικός ασελγούσε για πολλά έτη σε ανήλικο μαθητή (3). Οι παιδόφιλοι και οι βιαστές αναζητούν χώρους που μπορούν να έχουν εξουσία πάνω σε ανήλικα ή ευάλωτα θύματα. Συνήθως λειτουργούν συντονισμένα, σε δίκτυα όπου αλληλο-υποστηρίζονται, ώστε να προωθούν θύματα ο ένας στον άλλον και να καλύπτουν ο ένας τον άλλον σε περίπτωση αποκάλυψης. Επιδιώκουν την εξουσία γιατί έτσι μπορούν να συνεχίσουν να θυματοποιούν. Επιδιώκουν την αναγνωρισιμότητα που θα τους κάνει δημοφιλείς κι ελκυστικούς απέναντι σε πιθανά νεαρά θύματα. Επιδιώκουν πρόσβαση σε χώρους που συχνάζουν ευάλωτα άτομα (π.χ. κατασκηνώσεις, αθλητικούς συλλόγους, καλλιτεχνικές σχολές, σχολεία κλπ). Χρησιμοποιώντας πάλι το παράδειγμα της Αγγλίας, σχετικά με τη στελέχωση εκπαιδευτικών δομών, υπάρχει ειδικό μητρώο ατόμων που αποκλείονται από το να εργαστούν με παιδιά κι είναι πολύ πιο αυστηρό από ένα απλό ποινικό μητρώο. Στο μητρώο αυτό περιλαμβάνονται όσοι έχουν καταγραφεί σε Κοινωνικές Υπηρεσίες ως επικίνδυνοι για παιδιά, από όσους έχει αφαιρεθεί επιμέλεια παιδιών ή το δικαίωμα να γίνουν ανάδοχοι γονείς (για λόγους προστασίας του παιδιού). Είμαστε διατεθειμένοι να εφαρμόσουμε κάτι τέτοιο ή τα δικαιώματα των ενηλίκων υπερέχουν της προστασίας των παιδιών; Είναι π.χ. δυνατόν να επιτρέπεται σε χρήστη παιδικής πορνογραφίας να εργάζεται με παιδιά;
Χρειάζεται επίσης συγκεκριμένος κώδικας δεοντολογίας στην αλληλεπίδραση με παιδιά σε οποιοδήποτε εκπαιδευτικό ή προνοιακό πλαίσιο . Ο κώδικας προστατεύει τα παιδιά, αλλά και τον κλάδο των εκπαιδευτικών/φροντιστών από επιτήδειους που θέλουν να χρησιμοποιήσουν την ειδικότητα για άλλους λόγους. Για παράδειγμα, στην Αγγλία απαγορεύεται αυστηρά σε άτομα που εργάζονται με ανήλικους να έχουν προσωπικές επαφές μέσω κοινωνικών δικτύων. Αν κάποιος μαθητής επιδιώξει να συνδεθεί με εκπαιδευτικό μέσω κοινωνικών δικτύων στο Διαδίκτυο, π.χ. μέσω μηνυμάτων messenger, τότε ο εκπαιδευτικός πρέπει να αρνηθεί και να εξηγήσει στο παιδί τους λόγους. Έτσι τα παιδιά μαθαίνουν ότι και οι εκπαιδευτικοί έχουν όρια στις σχέσεις μαζί τους και θα μπορέσουν πιο εύκολα να προστατέψουν τον εαυτό τους, αν συναντήσουν κάποιον επιτήδειο. Οι εκπαιδευτικοί δεν θα πρέπει να δείχνουν στα παιδιά ή να προβάλλουν με κανένα τρόπο το προφίλ τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ούτε να επιτρέπουν στους μαθητές να μοιράζονται τα δικά τους προφίλ στην τάξη. Αυτός ο κανόνας ισχύει κατά τη διάρκεια της σχολικού έτους, αλλά και μετά (όταν πλέον έχει τερματιστεί η εκπαιδευτική σχέση, αλλά ο μαθητής εξακολουθεί να είναι ανήλικος).
Άλλοι κανόνες δεοντολογίας είναι ότι δεν επιτρέπεται να βρίσκεται μόνος εκπαιδευτικός στην τάξη με παιδί με την πόρτα κλειστή. Οποιαδήποτε εργασία πρέπει να γίνεται με ανοιχτές πόρτες, και παρουσία άλλων. Επίσης δεν επιτρέπεται το άγγιγμα, γιατί δυστυχώς οι λίγοι επιτήδειοι θα χρησιμοποιήσουν το αθώο άγγιγμα για να προχωρήσουν σε κάτι άλλο. Αυτό το πλαίσιο αποτρέπει τις κακοποιητικές συμπεριφορές, αλλά και τις τυχόν ψευδείς καταγγελίες. Είμαστε διατεθειμένοι να εφαρμόσουμε κάποιες λεπτομερείς αλλά σημαντικές οδηγίες στην πράξη; Είμαστε διατεθειμένοι να αυστηροποιήσουμε κάποιες όψεις της εργασίας μας για χάρη της προστασίας των παιδιών; Ή θέλουμε μόνο να γενικολογούμε με ευχές τύπου 'να σπάσει η σιωπή'; Όταν ακούμε έναν βιαστή- προπονητή να λέει ότι 'το 11χρονο κορίτσι με κοίταξε λάγνα κι ένιωσα έλξη'- κι αυτός ο άνθρωπος είχε ελεύθερη πρόσβαση σε παιδιά για μια δεκαετία (με καθαρότατο ποινικό μητρώο), τότε ίσως κατανοήσουμε την αναγκαιότητα να αυστηροποιηθεί το πλαίσιο αλληλεπίδρασης εκπαιδευτικού-παιδιού. Δεν ζημιώνεται η εκπαιδευτική σχέση, αν ισχύουν κάποιοι κανόνες στα όρια της σχέσης. Δεν ζημιώνεται η εκπαιδευτική σχέση αν ο προπονητής ΔΕΝ είχε το κινητό τηλέφωνο της 11χρονης, μέσα από το οποίο κανόνιζε να την συναντήσει. Δεν ζημιώνεται η εκπαιδευτική σχέση αν είχε απαγορευτεί να βρίσκονται ο εκπαιδευτικός με το ανήλικο ΜΟΝΟΙ. Αν ίσχυαν τέτοια μέτρα, το κορίτσι αυτό, αλλά και πολλά άλλα παιδιά, πιθανόν να είχαν προστατευτεί.
Επίσης πολύ έχει συζητηθεί η αποσιώπηση. Αποσιώπηση από τα θύματα, αποσιώπηση από τους (πολλούς) παρατηρητές. Όμως η ‘αποσιώπηση’ δεν ήταν πάντα τόσο σιωπηλή… Πολλές φορές, άνθρωποι μίλησαν, απλά αγνοήθηκαν… Στην υπόθεση Λιγνάδη, οι ένοικοι κατήγγειλαν στην αστυνομία ότι έβλεπαν 13χρονα από βαλκανικές χώρες να τα φέρνουν καθημερινά στο σπίτι του, άκουγαν φωνές και κλάματα από τα παιδιά (4), αλλά τελικά χρεώθηκε μόνο η 'κατανάλωση αλκοόλ από ανήλικους'(!) και η αστυνομική έρευνα σταμάτησε! Ξεπερνώντας πλέον την παρενόχληση, πρόσωπα ' υψηλού προφίλ' φαίνεται να εμπλέκονται σε διεθνή κυκλώματα παιδικού trafficking, αλλά κανείς δεν θέλει να ξέρει (5). Όταν θάβονται τόσο σοβαρές καταγγελίες και σταματούν έρευνες, για ποια αποσιώπηση μιλάμε... Ποιος θα τολμήσει να κατηγορήσει τα θύματα; Είναι αδιανόητο να σκεφτεί κανείς πόσες παιδικές ψυχές βεβηλώθηκαν, πόσες ζωές καταστράφηκαν από τον εθισμό ενός διεστραμμένου... Εκτός κι αν δεν μας νοιάζει επειδή τα παιδιά αυτά είναι αλβανάκια και ρουμανάκια κι όχι δικά μας παιδιά.. Λες και οι δικές τους ψυχές δεν μετράνε...
Γιατί ο καλλιτεχνικός χώρος;
Ένα άλλο ερώτημα που προκύπτει είναι γιατί μονοπωλούν το ενδιαφέρον τα περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης στον χώρο του θεάτρου. Ίσως γιατί δεν έχει ανοίξει ακόμη ο φάκελος 'τραγούδι'. Ή ο φάκελος 'τηλεόραση'. Ή ο φάκελος 'σχολεία'. Ή ο φάκελος 'ιδρύματα'... Γιατί όμως πρόλαβε ο καλλιτεχνικός χώρος; Ένας λόγος μπορεί να είναι η αναγνωρισιμότητα. Άλλο να καταγγείλει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μια γνωστή ηθοποιός τον σκηνοθέτη της κι άλλο η κυρία Ρούλα το αφεντικό της στο σούπερ μάρκετ. Γιατί αν η κυρία Ρούλα καταγγείλει το αφεντικό της, την άλλη μέρα δεν θα έχει δουλειά, θα έχει όμως μια ωραιότατη μήνυση για συκοφαντική δυσφήμιση στην πλάτη της. Υπάρχουν χιλιάδες κυρίες Ρούλες, που ακούν αυτή τη στιγμή όσα βγαίνουν στην τηλεόραση, δαγκώνουν τα χείλια τους και σιωπούν. Ποια η πρόνοια του κράτους για την πρόληψη της σεξουαλικής παρενόχλησης στον χώρο εργασίας; Καμία.
Ένας τρίτος λόγος που φαίνεται να πρωτοστατεί αυτή την στιγμή ο καλλιτεχνικός χώρος είναι ίσως ότι κάποιοι από τους ανθρώπους που καταφέρνουν να αναρριχηθούν στα πολύ υψηλά ονόματα, έχουν σαν κίνητρο τον υπέρμετρο ναρκισσισμό κι όχι την αγάπη για την τέχνη. Δεν ισχύει φυσικά για όλους, υπάρχουν εξαιρετικοί και ακέραιοι καλλιτέχνες, που προσπαθούν να συνεχίσουν να παράγουν ποιοτικό έργο μέσα σε αυτόν τον πολύ δύσκολο χώρο. Υπάρχουν όμως και οι περιπτώσεις εκείνες που συνδυάζουν τον ναρκισσισμό, με τον σεξουαλικό εθισμό και μπορούν πολύ εύκολα να γίνουν κακοποιητικοί. Δίνουν στον εαυτό τους το δικαίωμα να εξισώνουν την σεξουαλική απελευθέρωση με την σεξουαλική ελευθεριότητα, την σεξουαλική ελευθεριότητα με τον σεξουαλικό εθισμό κι εν τέλει, τον σεξουαλικό εθισμό με την σεξουαλική κακοποίηση των άλλων. Γιατί φυσικά, όσο ερωτικό ενδιαφέρον κι αν έχουν προσελκύσει στο παρελθόν, κάποτε σταματά 'να περνά η μπογιά τους'. Εθισμένοι στην λήψη άμεσης ικανοποίησης, αρχίζουν τότε να παίρνουν με το 'έτσι θέλω'. Από όπου βρουν. Αν είναι σε θέση ισχύος, όπου νέοι άνθρωποι εξαρτούν τα επαγγελματικά τους όνειρα από αυτούς, αρχίζουν οι εκβιασμοί τύπου: 'θα περάσεις από το κρεβάτι μου πρώτα'. Έτσι δεν λαμβάνουν μόνο την ικανοποίηση που θέλουν, αλλά, κατά ένα παράδοξο τρόπο, επιβεβαιώνουν και διαιωνίζουν την κυριαρχία τους.
Ίσως ήρθε η στιγμή που θα πρέπει να πάψει να είναι κοινωνικά αποδεκτό ότι 'για να "ανέβεις", πρέπει να "δώσεις" κάτι'. Είτε μιλάμε για την φοιτήτρια που προσπαθεί να πάρει το διδακτικό της, είτε για την άνεργη που θέλει να προσληφθεί, είτε για την νεαρή ηθοποιό που θέλει να αναδειχθεί με την αξία της κι όχι με το σώμα της. Μπορεί να υπάρχουν πολλά προβλήματα με την αξιοκρατία στη χώρα μας, όμως η σεξουαλική παρενόχληση δεν γίνεται να συνεχίσει να είναι ένα από αυτά. Η ελληνική κοινωνία έδειξε ότι είναι ώριμη. Το επόμενο βήμα είναι να απαιτήσει να καθιερωθούν σε κάθε εργασιακό χώρο, οι θεσμοί εκείνοι που θα διαχειρίζονται καταγγελίες και θα αντιμετωπίζουν την σεξουαλική παρενόχληση στην ρίζα της.
Υ.Γ 1. Ο Σύλλογος Ελλήνων Ηθοποιών έχει δίκιο όταν ζητά παραιτήσεις (6). Δεν γίνεται να διορίζεται ένας τόσο ' επικίνδυνος ' άνθρωπος σε καίρια θέση και να μην παραιτείται κανείς από εκείνους που τον διόρισαν. Δεν γίνεται να αποδεικνύεται από την Europol ότι πρώην σύμβουλος πρωθυπουργού βίαζε συστηματικά παιδιά στην Μολδαβία και το αδίκημα απλά να παραγράφεται, χωρίς να παραιτείται κανείς. Δεν γίνεται ΜΚΟ να στέλνουν ασυνόδευτα ανήλικα προσφυγόπουλα στον πιο επικίνδυνο θύτη και μετά να μην διερευνούν γιατί τα παιδιά δεν θέλουν να ξαναπάνε. Ειδικά για το θέμα των ασυνόδευτων ανήλικων, θα πρέπει να κινηθούν διεθνείς διαδικασίες διερεύνησης της ασφάλειας τους και των συνθηκών διαβίωσης τους στην Ελλάδα. Τα παιδιά δεν ανήκουν στην Ελλάδα, για να τα κάνει ο,τι θέλει! Αν οι ΜΚΟ δεν έχουν την επαγγελματική οξυδέρκεια να τα προστατέψουν από επιτήδειους ή από διαπλεκόμενα κυκλώματα που τα λυμαίνονται, τότε αυτές οι ΜΚΟ θα πρέπει να σταματήσουν να έχουν υπ' ευθύνη τους παιδιά! Εκτός από την ευθύνη του θύτη, κάποια στιγμή θα πρέπει να αναλάβουν και κάποιοι άλλοι την ευθύνη για το γεγονός ότι εκτίθενται παιδιά σε τόσο επικίνδυνα άτομα...
Υ.Γ2 Έχουν περάσει 4 χρόνια από τότε που δημοσίευσα με σύντομο τρόπο στο βιβλίο μου ‘Συζητώντας με την εσωτερική μητέρα’ τη δική μου ιστορία ακραίας σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης (με οικονομικό αντάλλαγμα) στην πρώτη παιδική ηλικία, από άτομα στα οποία με είχαν εμπιστευτεί οι αδαείς και εν αγνοία γονείς μου. Οι αντιδράσεις της αποκάλυψης στο περιβάλλον μου πριν 4 χρόνια ποίκιλαν από συμπόνια μέχρι και απομάκρυνση, όμως, ως επί το πλείστον, ήταν μια σιωπή αμηχανίας. Σήμερα χαίρομαι πάρα πολύ με το ελληνικό metoo, γιατί πραγματικά βλέπω αλλαγή στην στάση της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στο θέμα της σεξουαλικής κακοποίησης. Η ντροπή που κατόρθωναν να ενσταλάξουν στο θύμα δεν είναι πια το ισχυρό όπλο στα χέρια των θυτών όπως ήταν κάποτε. Απεναντίας, η ντροπή στρέφεται πια εναντίον τους, γιατί η κοινωνία γνωρίζει... Ο φόβος δεν καταφέρνει άλλο να σωπάσει εκείνους που θέλουν να μιλήσουν. Η κοινωνία έχει θεραπευτεί σεξουαλικά, έτσι ώστε να μπορεί να βλέπει το μη υγιές και να το σταματά. Ελπίζω το κίνημα να συνεχίσει και να βάλουμε σε προτεραιότητα τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, τον σεβασμό των ορίων του άλλου και, πάνω από όλα, την προστασία των παιδιών.
(1)https://www.cnn.gr/.../doyka-enantion-kimoyli-kataigismos...
(2)https://www.cnn.gr/.../ereyna-prorata-thyma-sexoyalikis...
(3) https://www.alfavita.gr/koinonia/344235_kathigitis-synelifthi-gia-sexoyaliki-kakopoiisi-mathiti
(4)https://m.tvxs.gr/.../nea-stoixeia-gia-ton-gnosto...
(5)https://m.tvxs.gr/.../metoo-kykloma-mastropeias-kai-ta...
(6) https://tvxs.gr/news/ellada/somateio-ellinon-ithopoion-mitsotakis-kai-mendoni-sto-dromo-toy-orgoyel
Πρεκατέ Βικτωρία, www.brightplanet.blogspot.gr, 21/2/2021
