Ο ρόλος του σχολείου στην προάσπιση της ψυχικής υγείας και
συναισθηματικής ευημερίας των μαθητών επισημαίνεται από μεγάλο αριθμό ερευνητών
την τελευταία δεκαετία (Finney,
D. 2006). Στις κοινωνίες
σε κρίση, το σχολείο αποκτά κρισιμότερη σημασία από ότι σε κανονικές συνθήκες: Για
παιδιά σε οικογένειες που αντιμετωπίζουν χρόνιο στρες, κατάθλιψη, απώλειες, ακραία
φτώχεια, διαχωρισμό της οικογένειας λόγω μετανάστευσης, ή κάποιο άλλο σύγχρονο τραύμα,
το σχολείο μπορεί να προσφέρει το μόνο ίσως σταθερό και προβλέψιμο αναφοράς στο παιδί. Ακόμη και μαθητές που αντιπαθούσαν μέχρι πρότινος το σχολείο, σε μια
περίοδο κρίσης, συχνά αποζητούν τη δομή, την καθημερινή ρουτίνα, την
αλληλεπίδραση, το παιχνίδι και την ψυχική προστασία που το σχολείο προσφέρει,
όταν λειτουργεί σωστά. Δεν είναι τυχαίο που σε περιόδους φυσικών καταστροφών,
μαζικής προσφυγιάς, πολέμων, ακόμη και λιμών, η εγκατάσταση ενός στοιχειώδους σχολείου
στους καταυλισμούς είναι από τις πρώτες
προτεραιότητες των ανθρωπιστικών οργανώσεων, σχεδόν τόσο επείγουσα όσο τα νοσοκομεία.
Ο λόγος δεν είναι βέβαια ο φόβος μήπως τα παιδιά ‘μείνουν πίσω στην ύλη’, αλλά
ο θεραπευτικός ρόλος του σχολικού πλαισίου
στην καθημερινότητα των παιδιών για την επεξεργασία
του ψυχικού τραύματος (Garbarino J.
1992).
Για πολλά ελληνόπουλα σήμερα, η κατάσταση δεν διαφέρει και
τόσο από τα παιδιά που βρίσκονται σε καταυλισμούς λόγω π.χ. μιας φυσικής καταστροφής.
Μπορεί να μην έχει γκρεμιστεί το σπίτι τους, κινδυνεύουν όμως με έξωση. Μπορεί
να μην πνίγηκαν συγγενείς από πλημμύρα, κάποιος όμως αυτοκτόνησε. Οι γονείς
τους έχουν χάσει τις δουλειές τους, όχι επειδή καταστράφηκε το εργοστάσιο, αλλά
επειδή έκλεισε και εκκαθαρίστηκε η επιχείρηση. Και σε αντίθεση με τη φυσική καταστροφή, για πολλά
παιδιά σήμερα η επείγουσα κατάσταση δεν φαίνεται παροδική. Δεν είναι μέρος μιας
τυχαίας, αναπόφευκτης φυσικής διαδικασίας, αλλά κακής προαίρεσης από κάποιους
ανθρώπινους παράγοντες . Κατά κάποιο τρόπο, η σημερινή επείγουσα κατάσταση
είναι πιο τραυματική, ακριβώς επειδή είναι πιο αόρατη.
Για τα παιδιά αυτά, το σχολείο θα μπορούσε να λειτουργήσει
ως καταφύγιο, ως θεραπευτικό πλαίσιο. Ως τόπος που μπορούν να ηρεμήσουν, να
παίξουν, να συζητήσουν για τις αγωνίες τους με τους εκπαιδευτικούς τους (όπως πολλά
παιδιά ήδη κάνουν), να επεξεργαστούν το τραύμα μέσα από καλλιτεχνικές,
θεατρικές ή αθλητικές δραστηριότητες , να καλλιεργήσουν την ομαδικότητα και την
αλληλεγγύη μέσα από ομαδική εργασία και ομάδες κοινωνικο-συναισθηματικής
αγωγής, να αναπτύξουν αυτοεκτίμηση, να εμπνευστούν για ένα καλύτερο αύριο, μέσα
από τη γνώση και τη διερεύνηση. Στη σημερινή συγκυρία, τα παραπάνω είναι ίσως
πιο σημαντικά από το ‘να βγει όλη η ύλη’. Αν θέλαμε να είμαστε πραγματικά υπεύθυνοι απέναντι
στα παιδιά μας, το ‘σχολείο ως καταφύγιο’ θα έπρεπε να είναι ολοήμερο σε όλες τις
βαθμίδες, με σίτιση δύο ή τριών γευμάτων την ημέρα. Ιδρύματα φιλοξενίας και μη
κερδοσκοπικοί οργανισμοί ήδη εκπληρώνουν αυτήν την ανάγκη: μεγάλοι αριθμοί παιδιών
καταφεύγουν καθημερινά στους χώρους ιδρυμάτων μέχρι το βράδυ, κάνουν απογευματινή μελέτη και δημιουργικές
δραστηριότητες, σιτίζονται μέχρι και το δείπνο και το βράδυ επιστρέφουν σπίτι τους.
Αυτή η δυνατότητα επιλογής θα έπρεπε να παρέχεται από το δημόσιο σχολείο. Δεν
είναι πανάκεια, αλλά θα ανακούφιζε όλο και περισσότερους γονείς που αδυνατούν
να παρέχουν οικονομική και συναισθηματική φροντίδα στα παιδιά τους τις απογευματινές
ώρες.
Σύμφωνα με την οικοσυστημική θεωρία, όταν ένα μέρος (μαθητές)
του συστήματος (σχολείο) υποφέρει, τότε υποφέρει όλο το σύστημα. Και για να
σταματήσει να υποφέρει, θα πρέπει να αλλάξει και το σύστημα, όχι μόνο οι
μαθητές. Αντ΄αυτού, το ελληνικό σχολείο, όχι μόνο δεν προσαρμόζεται στις
σημερινές αυξημένες ανάγκες των παιδιών (όπως για παράδειγμα, εισάγοντας μικρότερο αριθμό μαθητών ανά τάξη,
σχολικούς ψυχολόγους, επιμόρφωση εκπαιδευτικών), αλλά κινείται προς την ακριβώς
αντίθετη κατεύθυνση, δημιουργώντας τεράστια τμήματα μαθητών, συγχωνεύοντας ήδη συνωστισμένα
σχολεία, εξουθενώνοντας εκπαιδευτικούς με βεβαρυμένα ωράρια, πολλαπλά σχολεία,
γραμματειακή υποστήριξη και το άγχος της εν μια νυκτί απόλυσης, να κρέμεται
πάνω από το κεφάλι τους.
Σύμφωνα με τους Rothi and Leavey (2006), το νέο όραμα για το σχολείο θα είναι η εκπαίδευση μαζί με την προαγωγή της ψυχικής
ευημερίας των μαθητών. Σύμφωνα επίσης με
τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (2001), το
σχολείο, «που είναι φιλικό προς τα παιδιά»: ‘Ενθαρρύνει τον αλληλοσεβασμό και την ισότητα, προωθεί την ενεργό δράση
και τη συνεργασία, δεν στηρίζει τη σωματική τιμωρία και δεν ανέχεται το σχολικό
εκφοβισμό. Στηρίζει και φροντίζει, παρέχοντας εκπαίδευση που ανταποκρίνεται στην
πραγματική ζωή των παιδιών. Τέλος, βοηθά τις σχέσεις μεταξύ σχολείου και
οικογένειας, ενθαρρύνει τη δημιουργικότητα και τις ακαδημαϊκές ικανότητες,
προωθεί την αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση στα παιδιά’. Η αναφορά του
Παγκόσμιου Οργανισμού ΥΓΕΙΑΣ σε αυτή τη διευρυμένη αποστολή του
σημερινού σχολείου δεν είναι τυχαία. Η διάλυση του δημόσιου σχολείου δεν θα
έχει αντίκτυπο μόνο ως προς την ποιότητα εκπαίδευσης που προσφέρει. Θα έχει
αντίκτυπο και ως προς την προάσπιση της ψυχικής υγείας των παιδιών -σε μια
εποχή, όπου η ψυχική υγεία δοκιμάζεται από πολλές διαφορετικές κατευθύνσεις.
Πηγές
Finney, D.
(2006). ‘Stretching the Boundaries: Schools as Therapeutic Agents in Mental
Health. Is it a Realistic Proposition?’, Pastoral Care in Education: An
International Journal of Personal, Social and Emotional Development, 24:3,
22-27
Garbarino,
James ετ αλ. 1992. ‘Children in Danger: Coping with the Consequences
of Community Violence’. ERIC (U.S. Dept. of Education), 1992
Rothì, D.
& Leavey, G. (2006): ‘Mental Health Help-Seeking and Young People: A
Review’, Pastoral Care in Education: An International Journal of Personal,
Social and Emotional Development, 24:3, 4-13
World
Health Organization, 2001, WORLD HEALTH ORGANIZATION (2001– last update)
‘Mental health: strengthening mental health promotion. Fact sheet 220’. Online
at www.who.int/mediacentre/factsheets/fs220/en/print.html
Βικτωρία Πρεκατέ, www.brightplanet.blogspot.gr, 15/7/2013
