Διαθεματικό μάθημα για τις πολικές αρκούδες

Πρεκατέ Βικτωρία

Εκπαιδευτικός, Ψυχολόγος

Η ιδέα για το μάθημα αυτό προέκυψε μετά την συνταρακτική είδηση (και φωτογραφία) σκελετωμένης πολικής αρκούδας, που πέθανε λόγω έλλειψης πάγου κατά την αναζήτηση τροφής. Νομίζω είναι σημαντικότερο από ποτέ να μάθουν τα παιδιά, ειδικά τα παιδιά, για αυτό το μοναδικό ζώο που απειλείται και για το οποίο θα πρέπει να κινητοποιηθούμε άμεσα στη δική μας γενιά, ώστε να εξακολουθεί να υπάρχει στη δική τους. Το μάθημα ξεκινά από κείμενο με τη δική μου ερμηνεία των αξιών που ενσωματώνει η πολική αρκούδα (και αποτελεί επέκταση προηγούμενου άρθρου μου) και στη συνέχεια ακολουθούν πιθανές ιδέες για διαθεματικές δραστηριότητες. Οι επιστημονικές πληροφορίες έχουν πηγή στο www.polarbearsinternational.org, το οποίο προσφέρει εκπληκτικά βίντεο και διαφάνειες για προβολή στην τάξη (στα αγγλικά). Για παιδιά: είστε ευπρόσδεκτοι να χρησιμοποιήσετε το κείμενο για εργασία στην τάξη, αλλά παρακαλώ, μην κάνετε απλώς copy paste χωρίς να το διαβάσετε! Αυτό θα πρέπει να είναι πολύ βαρετό… Διαβάστε το και μάθετε πραγματικά για την πολική αρκούδα, είναι συναρπαστική!

Κείμενο

Η πολική αρκούδα ζει στην Αρκτική και στα βόρεια γεωγραφικά πλάτη των εξής πέντε κρατών: Αλάσκα (ΗΠΑ), Καναδάς, Γροιλανδία (Δανία), Ρωσία και Νορβηγία. Η πολική αρκούδα είναι εκπληκτικά προσαρμοσμένη να επιβιώνει σε ένα από τα πιο εχθρικά περιβάλλοντα του πλανήτη : το Βόρειο Πόλο. Για αυτό, η αντοχή κι η δύναμή της είναι αξιοθαύμαστες. Η θερμοκρασία στο Β.Πόλο μπορεί να φτάσει στους -45 βαθμούς Κελσίου. Η Αρκτική είναι σκοτεινή και παγωμένη για μήνες. Στα πολύ ψηλά πλάτη, ο ήλιος δύει τον Οκτώβρη και ξαναβγαίνει τέλος Φλεβάρη. Αυτό είναι το σπίτι της πολικής αρκούδας. Η πολική αρκούδα δε γνωρίζει σύνορα: διασχίζει τον πάγο από τη Ρωσία στην Αλάσκα, από τον Καναδά στην Γροιλανδία και στη Β. Νορβηγία. Το ζώο αυτό, ο ατρόμητος ταξιδιώτης, φέρνει επιστήμονες και ειδικούς από 3 ηπείρους να συνεργαστούν για να σωθεί η Αρκτική. Η πολική αρκούδα ζει στην Αρκτική (Β. Πόλος), ενώ οι πινγκουίνοι στην Ανταρκτική (Ν. Πόλος). Τα δύο ζώα συνεπώς δεν έχουν ποτέ δει το ένα το άλλο. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι οι πολικές αρκούδες είναι οι φύλακες του Β. Πόλου και οι πινγκουίνοι του Νότιου! Η πολική αρκούδα, λέγεται και αρκούδα της θάλασσας, γιατί είναι το μοναδικό είδος αρκούδας που κολυμπά.

Η πολική αρκούδα έχει εκπληκτική προσαρμοστική ικανότητα. Πέφτει σε χειμέριο λήθαργο (ελαφρύτερο από τη χειμέρια νάρκη) και τότε, κατά τη διάρκεια του χαμηλού μεταβολικού σταδίου, γεννιούνται τα μικρά. Τα μικρά θηλάζουν το πλούσιο σε λίπος γάλα της μαμάς τους και το Μάρτιο που ξυπνά η μητέρα βλέπει τα νεαρά της παιδιά έτοιμα. Η πολική αρκούδα όμως μπορεί να πέσει σε χαμηλό μεταβολικό στάδιο και σε άλλες εποχές, αν η τροφή είναι λιγοστή, ονομάζεται ‘λήθαργος περπατώντας’ (walking hibernation). Δηλαδή μπορεί να περπατά, σχεδόν σε λήθαργο, μεταβολίζοντας ελάχιστη τροφή. Σε αυτή την κατάσταση, δεν τρώει, δεν πίνει, δεν αποβάλλει, αλλά συγκρατεί τις δυνάμεις της μέχρι να βρεθεί περισσότερη τροφή. Η πολική αρκούδα ξέρει να περιμένει. Η πολική αρκούδα δείχνει επίσης τεράστια υπομονή, όταν κυνηγά. Μπορεί να περιμένει να βγει η φώκια από τη φωλιά της για μέρες. Η πολική αρκούδα επίσης είναι πολύ καθαρή, πλένεται τουλάχιστον για ένα τέταρτο μετά από κάθε γεύμα, σκουπίζεται στον πάγο και της αρέσει πολύ να παίζει με τα μικρά της και με άλλες αρκούδες. Η πολική αρκούδα ζει 15 με 18 έτη και σήμερα υπάρχουν 20.000 με 25.000 άτομα στον πλανήτη.

Η πολική αρκούδα εξελίχθηκε πριν από 5 εκατομμύρια χρόνια από το συγγενή της, την καφέ αρκούδα (που έχουμε και στη χώρα μας), η οποία υπάρχει εδώ και 35 εκατομμύρια χρόνια. Άρα η πολική αρκούδα είναι η κορύφωση, η τελευταία εξέλιξη ενός πανάρχαιου, πάνσοφου προγόνου, που έχει υπάρξει πολύ πριν από τον άνθρωπο, ο οποίος εμφανίστηκε πριν μόλις 2 εκατομμύρια χρόνια. Ίσως να το θυμόμαστε αυτό, όταν θεωρούμε τους εαυτούς μας ανώτερους από όλα τα άλλα πλάσματα κι όταν θεωρούμε ότι δεν έχει σημασία αν εξαφανιστούν, λόγω των πράξεών μας. Μπορεί να θεωρούμε του εαυτούς μας ανώτερους, όμως καμία ανθρώπινη τεχνολογία δεν μπορεί να κάνει ανθρώπινες κοινότητες ικανές να επιβιώσουν για μήνες στο σκοτεινό, παγωμένο Β.Πόλο, όπου επιβιώνει η πολική αρκούδα. Ίσως αυτό να είναι ένα μάθημα ταπεινότητας για εμάς.

Η πολική αρκούδα είναι ένα εξαιρετικά όμορφο ζώο. Είναι άσπρη σε άσπρο φόντο. Όσο και σου φανεί παράξενο, το δέρμα της αρκούδας είναι μαύρο. Όμως το τρίχωμά της είναι που την κάνει να φαίνεται άσπρη. Κι άλλο παράδοξο όμως: Οι τρίχες της δεν είναι άσπρες, αλλά διαφανείς. Είναι περίπου όπως οι οπτικές ίνες. Το λευκό ηλιακό φως σκεδάζεται από την διάφανη τρίχα και το τρίχωμα φαίνεται άσπρο- έτσι όπως συμβαίνει και με τους μικροκρυστάλλους πάγου, από το οποίους αποτελείται το χιόνι. Όταν το φως που πέφτει στη ράχη της αρκούδας είναι π.χ. ροζ από το ηλιοβασίλεμα, τότε η άκρη του τριχώματός της φαίνεται κι εκείνη ροζ. Είναι από τα ελάχιστα ζώα με τρίχωμα που μπορεί και σκεδάζει τα χρώματα του φωτός όπως το ουράνιο τόξο. Θα μπορούσαμε λοιπόν να την αποκαλέσουμε «αρκούδα της ελπίδας». Η εκπληκτική της γούνα  δεν αφήνει όμως καθόλου θερμότητα να φύγει από το σώμα του ζώου (εκτός και αν βραχεί). Είναι η απόλυτη προστασία.

Οι μπροστινές πατούσες της αρκούδες έχουν άνοιγμα  30 εκατοστά, είναι φαρδιές γιατί χρησιμοποιούνται σαν κουπιά για να κολυμπά. (Η πολική αρκούδα είναι εξαιρετικός κολυμβητής, μπορεί να κολυμπά για μέρες). Τη βοηθούν όμως και στο περπάτημά της, που είναι σταθερό και ρυθμικό. Έχει μάλιστα ιδιαίτερες απολήξεις στις πατούσες για να μη γλιστρά στο χιόνι. Έχει εκπληκτική ισορροπία και μπορεί να μοιράζει το βάρος στα πόδια της με τέτοιο έξυπνο τρόπο, ώστε να μην σπάει και το λεπτότερο στρώμα πάγου-παρά το βάρος της. Η πολική αρκούδα χρησιμοποιεί και τα τρία περιβάλλοντα: γη, πάγος, νερό, όμως ο πάγος είναι ο πιο σημαντικός για την επιβίωσή της.

Η πολική αρκούδα είναι ένα εξαιρετικά έξυπνο ζώο. Για να μπορέσει να επιβιώσει σε ένα τόσο σκληρό περιβάλλον, σίγουρα θα είναι πολύ έξυπνη. Μάλιστα, επιστήμονες την έχουν παρατηρήσει να φτιάχνει κατασκευές από παλιούς πλαστικούς σωλήνες και μετά να τις διαλύει με θόρυβο για αστείο!  Έχει το δικό της κώδικα επικοινωνίας με ξεχωριστούς ήχους και γλώσσα σώματος για κάθε περίπτωση. Έχουμε παρατηρήσει μάλιστα  πώς οι πολικές αρκούδες επικοινωνούν μεταξύ τους. Παρότι η τροφή είναι τόσο δύσκολο να βρεθεί, η πολική αρκούδα δεν είναι τσιγκούνα, αλλά ξέρει να μοιράζεται.  Αρκεί να της το ζητήσει η άλλη αρκούδα με ευγενικό τρόπο (υπόκλιση, κύκλος γύρω από το θήραμα και μετά ακουμπά με τη μύτη της τη μύτη της άλλης αρκούδας!). Έχει επίσης πολύ οξυμένο όσφρηση, ακοή και όραση (μην ξεχνούμε ότι στο Β. Πόλο, ο χειμώνας είναι διαρκώς νύχτα για 5 μήνες!) Έχει διαλέξει μια επικίνδυνη ζωή, με ακραίους κινδύνους, που έχουν γίνει ακόμη πιο ορατοί με τις παρεμβάσεις του ανθρώπου στον πλανήτη. Είναι πολύ θαρραλέα.

Η πολική αρκούδα μοιάζει πιο πολύ με εμάς από όσο νομίζουμε. Καταρχάς η θερμοκρασία του σώματός της είναι όπως του ανθρώπου, 35-37 βαθμοί Κελσίου, ακόμη και το χειμώνα που το κρύο γύρω της μπορεί να φτάσει τους -50. Επίσης κοιμάται 7-8 ώρες την ημέρα (όπως εμείς), αλλά της αρέσει να παίρνει και κανέναν μικρό υπνάκο πού και πού κατά τη διάρκεια της ημέρας! Μάλιστα την έχουν δει να χρησιμοποιεί για μαξιλάρι το μπροστινό της πόδι, όπως χρησιμοποιούμε εμείς το χέρι μας. (Μπορεί όμως να χρησιμοποιήσει για μαξιλάρι και ένα κομμάτι πάγου- αυτό δεν μοιάζει με εμάς!)

Η λέξη «Αρκτική» σημαίνει στα αρχαία ελληνικά «η χώρα της αρκούδας». Είναι εκπληκτική σύμπτωση ότι η Αρκτική είναι πράγματι η χώρα της πολικής αρκούδας, αλλά ονομάστηκε έτσι πιθανόν εξαιτίας της θέσης της σε σχέση με τον αστερισμό της Μεγάλης Άρκτου. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, η Μεγάλη Άρκτος ήταν μια νύμφη, που μεταμορφώθηκε σε αρκούδα κι ο Αρκτούρος («φύλακας της αρκούδας») ήταν ο γιος της με το Δία. Ο Δίας τους πήρε και τους δυο στον ουρανό κι έτσι έγιναν οι ομώνυμοι αστερισμοί. Η άρκτος έχει επίσης σημαντική παράδοση στην αρχαία λατρεία της Άρτεμης και στην εκπαίδευση των παιδιών να σέβονται τη φύση, όπως π.χ. στο ναό της Βραυρωνίας Άρτεμης. Σε όσες χώρες εμφανίζεται, όπως και στην πατρίδα μας, η αρκούδα φέρει θρύλο, σεβασμό κι αγάπη στο όνομά της.
Ιδιαίτερα, οι λαοί που συμβιώνουν μαζί της έχουν πολλά να πουν για την πολική αρκούδα: την ονομάζουν «Νανούκ» και τη θεωρούν δυνατή, σοφή, σχεδόν σαν άνθρωπο. Πολλές ιθαγενείς φυλές διηγούνται θρύλους για πολικές αρκούδες-ανθρώπους, που ζουν σε ιγκλού. Αυτές οι αρκούδες περπατούν όρθιες και μιλούν. Οι ιθαγενείς πιστεύουν ότι μέσα στα σπίτια τους ξαναγίνονται άνθρωποι και για αυτό τις ονομάζουν «ο σοφός με την γούνα». Οι Σιβηριανοί ιθαγενείς σέβονται τις αρκούδες και τις αποκαλούν «γκυπ», που σημαίνει «παππούς». Στη Γροιλανδία την αποκαλούν «Τομασούκ», που σημαίνει «αρχηγός των πνευμάτων που βοηθούν». Ακόμη κι όταν οι ιθαγενείς τις κυνηγούν, το κάνουν με μέτρο και σεβασμό. Κρεμούν το δέρμα τους στο ιερό του ιγκλού τους για μέρες και τους αφήνουν εργαλεία, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης και σεβασμού για την αρκούδα που έδωσε τη ζωή της για να βοηθήσει τους ανθρώπους. Κι εδώ έχουμε πολλά να διδαχθούμε, εμείς οι «ανεπτυγμένοι» από τους ιθαγενείς για το πώς να σεβόμαστε αυτό που μας δίνει η φύση κι όχι να το καταβροχθίζουμε, να το καταπατάμε άπληστα, να το κατασπαταλάμε, λες και τα πάντα μας ανήκουν.

Τη δεκαετία του ‘60-70 η μεγαλύτερη απειλή για τις πολικές αρκούδες ήταν το κυνήγι. Τώρα πια αυτό έχει σταματήσει, όμως η απειλή είναι πολύ μεγαλύτερη: το φαινόμενο του θερμοκηπίου λιώνει τους πάγους με ρυθμούς που δεν έχουμε ξαναδεί στην ιστορία της γης, απειλώντας άμεσα την επιβίωση της πολικής αρκούδας. Η πολική αρκούδα δε μπορεί να ζήσει πουθενά αλλού, παρά μόνο στους πάγους. Ήδη ζεσταίνεται υπερβολικά, κάποιες παθαίνουν θερμοπληξία. Άλλες πνίγονται γιατί δε μπορούν να βρουν κομμάτια πάγου, καθώς πολλά έχουν λιώσει. Άλλες δεν μπορούν να περπατήσουν προς τους πάγους ανοιχτής θαλάσσης, όπου βρίσκουν φώκιες. Οι πολικές αρκούδες δοκιμάζονται πολύ, μαζί με χιλιάδες άλλα είδη, από την απερισκεψία και απληστία του ανθρώπου. Αν η κλιματική αλλαγή συνεχίσει με τους σημερινούς ρυθμούς, η πολική αρκούδα θα έχει εκλείψει κατά τα 2/3 μέχρι το 2050. Η πολική αρκούδα δεν μας περισσεύει. Κανένα είδος δεν μας περισσεύει. Τη γη τη μοιραζόμαστε, δεν μας ανήκει. Οφείλουμε να ζήσουμε πιο απλά και να δραστηριοποιηθούμε για να σταματήσει η κλιματική αλλαγή.

(Τα στοιχεία για την πολική αρκούδα σε αυτό το άρθρο βρίσκονται στο www.polarbearsinternational.org. Δείτε επίσης την ελληνική οργάνωση «Αρκτούρος» για τη βοήθεια της αρκούδας στη χώρα μας και στα Βαλκάνια www.arcturos.gr)

Ιδέες για διαθεματικές δραστηριότητες

1)Γλώσσα: Διαφορετικοί λαοί έχουν εφεύρει διαφορετικούς τιμητικούς τίτλους για την πολική αρκούδα. Οι Ινουίτ Εσκιμώοι για παράδειγμα, την αποκαλούν «ο γέρος με τη γούνα». Σκέψου έναν τιμητικό τίτλο που θα μπορούσες να χρησιμοποιήσεις για την πολική αρκούδα. Χρησιμοποίησε το λεξικό και τη φαντασία σου. Προσπάθησε να μην είναι κοινότυπη λέξη  και να είναι  μόνο θετική. Στο τέλος, μπορείτε να φτιάξετε ένα μεγάλο κολλάζ, με φωτογραφίες της πολικής αρκούδας και τους τιμητικούς τίτλους, που βρήκατε.

2)Λογοτεχνία. Γράψτε ένα γράμμα στην πολική αρκούδα. Μετά από όσα διαβάσατε, τι θα θέλατε να της πείτε; Μπορείτε επίσης να γράψετε ένα ποίημα για την πολική αρκούδα. Το κάθε παιδί, μπορεί να συνεισφέρει ένα στίχο, ή μια στροφή, σε δεδομένη ομοιοκαταληξία.

3)Βιολογία: Βρες πληροφορίες για την ανατομία, το χρόνο ζωής, και τη θερμοκρασία της πολικής αρκούδας και μοιράσου στην τάξη τους αριθμούς που σου κάνουν μεγαλύτερη εντύπωση.

4)Ξένες γλώσσες: Βρες το όνομα της πολικής αρκούδας σε διαφορετικές γλώσσες και συμπληρώστε το κολλάζ. Επίσης, παρακολούθησε τις διαφάνειες και τα βίντεο με συνεντεύξεις ειδικών επιστημόνων από το polarbearsinternational.org

5)Μουσική.Μελοποιήστε το ποίημα που γράψατε σε έναν απλό ρυθμό και κάντε το τραγούδι της πολικής αρκούδας! Ένα μικρό τύμπανο και η φωνή σας αρκεί.

6)Φυσική Αγωγή. Κάντε ένα κύκλο και ανακαλύψτε το χορό της πολικής αρκούδας! Βρείτε τα βήματα και τις κινήσεις που μοιάζουν με αυτές της πολικής αρκούδας. Χρησιμοποιήστε τη φαντασία σας! Μπορείτε επίσης να χορέψετε στο τραγούδι που έχετε γράψει για την πολική αρκούδα.

7)Γεωγραφία. Βρες από το polarbearsinternational.org, τις διαδρομές που καλύπτουν οι πολικές αρκούδες και σημείωσέ τις με κόκκινο στο χάρτη.

8)Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή. Υπάρχουν πολλές αιτήσεις (petitions) στο Διαδίκτυο για συλλογή υπογραφών για την προστασία της αρκούδας. Βρείτε μία (π.χ. στο care2.com) και υπογράψτε. Διαβάστε το άρθρο με τη σκελετωμένη νεκρή αρκούδα. Δείτε τι μπορείτε να κάνετε στο  polarbearsinternational.org, για να μειωθούν οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.

9)Τεχνολογία. Φτιάξτε μικρές πολικές αρκουδίτσες (από παιχνίδια ή πηλό). Φτιάξτε ένα δίσκο από βαμβάκι (για χιόνι) και τοποθετήστε το στο Β. Πόλο μιας υδρογείου. Οι πολικές αρκούδες είναι οι φύλακες του Β. Πόλου, άρα μπορείτε να τις βάλετε σε κύκλο, επάνω στην περιφέρεια του κύκλου που φτιάξατε.

 Πρεκατέ Βικτωρία, www.brightplanet.blogspot.gr, 25/8/2013