Κακοποίηση ζώων από παιδιά: διαδεδομένη, άγνωστη συνήθεια

Η συσχέτιση κακοποίησης ζώων από παιδιά με την παιδική επιθετικότητα έχει μελετηθεί εκτεταμένα  (Heather et al. 2003). Έχει παρατηρηθεί ότι υπάρχει σύνδεση μεταξύ της έκθεσης σε βία στην οικογένεια και της κακοποίησης ζώων από παιδιά, παρότι τα ίδια τα παιδιά δεν αναγνωρίζουν πάντα αυτή τη σύνδεση. Έχει επίσης παρατηρηθεί ότι παιδιά που εθίζονται να κακοποιούν ζώα, έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να κακοποιήσουν αργότερα ευάλωτα άτομα, όπως άλλα, μικρότερα παιδιά ή ηλικιωμένους. Αντίστροφα, παιδιά που μαθαίνουν να φροντίζουν τα ζώα, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να αναπτύξουν συμπόνια κι ενσυναίσθηση προς άλλα άτομα. Αυτό που έχει λιγότερο ερευνηθεί είναι η συχνότητα με την οποία παιδιά στη χώρα μας κακοποιούν και βασανίζουν ζώα, όχι επειδή έχουν απαραίτητα βίαια βιώματα, αλλά απλώς «για πλάκα»….

Όποιος εκπαιδευτικός εγείρει στην τάξη το θέμα της κακοποίησης ζώων από παιδιά, θα παρατηρήσει αμέσως την πλειοψηφία της τάξης να σηκώνει κατεπειγόντως το χέρι και να έχει ανάγκη να μιλήσει, είτε για κάτι που έκανε, είτε για κάτι που παρατήρησε άλλα παιδιά (ή ενήλικες) να κάνουν. Αυτή η μορφή της βίας είναι δυστυχώς εξαιρετικά διαδεδομένη, αλλά ελάχιστα έχει συζητηθεί, καθώς:  1)θεωρούμε ότι η κακοποίηση των ζώων δεν «μετράει και τόσο», 2) «μετράει» ακόμη λιγότερο όταν την διαπράττουν τα αθώα βλαστάρια μας. Και οι δύο παραδοχές είναι βεβαίως αβάσιμες. Τα παιδιά μπορεί να επηρεαστούν από την απαξίωση των ενηλίκων προς τα ζώα και λόγω άγνοιας και περιέργειας να πειραματιστούν με το βασανισμό τους. Αυτό δημιουργεί μεγάλες ενοχές στο παιδί, που έχει ανάγκη να μιλήσει, αλλά και να καθοδηγηθεί σχετικά με το πώς συμπεριφερόμαστε στα ζώα.

Η κακοποίηση των ζώων ορίζεται ως «η εμπρόθετη πρόκληση μη απαραίτητου πόνου, οδύνης, αγωνίας και/ή  θανάτου ενός ζώου» (Ascione, 2001). Στην κοινωνία μας συχνά γίνεται αποδεκτή η αριστοτελική ιεραρχία των έμβιων όντων σχετικά με τη σημασία της ζωής τους, π.χ. έντομο< ψάρι< βατράχι< κουνέλι< γάτα και σκύλος< άλογο. Βεβαίως αυτή η ιεράρχηση είναι κατά κάποιο τρόπο αυθαίρετη (δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με ποιο τρόπο νιώθει η μέλισσα σωματικό πόνο, ούτε τη ζημιά που κάνουμε σκοτώνοντάς την), αλλά επίσης, δεν γίνεται πάντα σεβαστή (π.χ. παρά την υψηλή θέση τους στην ιεραρχία, οι σκύλοι και τα άλογα πέφτουν συχνά θύματα στυγνής κακοποίησης). Είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε στα παιδιά ότι αυτή η ιεράρχηση είναι μια αυθαίρετη, ανθρωποκεντρική προσέγγιση. Από πνευματικής σκοπιάς, όλα τα έμβια όντα είναι πλάσματα του Θεού κι έχουν το λόγο τους να υπάρχουν στη Γη (μια πιθανή απάντηση στο μαθητή που ρωτά: «και γιατί να μην τα σκοτώσουμε αφού δεν μας χρησιμεύουν σε κάτι;»). Επίσης, ας υπενθυμίσουμε στα παιδιά ότι η ανθρωπότητα προοδεύει όσον αφορά τις προσεγγίσεις και τις αξίες της σε σχέση με το σεβασμό στη ζωή. Πριν έναν αιώνα, η παιδική κακοποίηση, όπως και η παιδική δουλεία, θεωρούνταν κοινωνικά αποδεκτές. Σήμερα -παρότι συνεχίζουν να υφίστανται- θεωρούνται ξεκάθαρα καταδικαστέες. Ίσως σε μερικά χρόνια, οι μελλοντικοί άνθρωποι να  φρίττουν στην ιδέα ότι επιτρεπόταν π.χ. να κυνηγούμε αγριογούρουνα όταν δεν πεινούμε, ή να αφήνουμε σκυλιά να λιμοκτονούν στους δρόμους, όταν πετάμε το 1/3 του φαγητού που παράγουμε. Αν βοηθήσουμε τα παιδιά να ευαισθητοποιηθούν από τώρα, η μελλοντική αυτή στιγμή μπορεί να έρθει πολύ συντομότερα από όσο νομίζουμε.

Το φαινόμενο είναι πολυπαραγοντικό και πολύπλοκο, αλλά ειδικά για τη χώρα μας, θεωρώ ότι πολύ βασικός παράγοντας είναι η απαξίωση με την οποία οι ενήλικες μιλούν ή συμπεριφέρονται στα ζώα. Τα παιδιά μαθαίνουν να φοβούνται και να απεχθάνονται τα «βρώμικα» ζώα, που «έχουν αρρώστιες» και θα τα «δαγκώσουν». Μπροστά σε όλες αυτές τις συχνά φαντασιωσικές απειλές, θεωρούν δικαίωμά τους να εκδικηθούν το ζώο, πετώντας του π.χ. πέτρες, ή αφήνοντάς το να πεθάνει από πείνα και δίψα. Χρειάζεται ενημέρωση και εκπαίδευση, σχετικά με το πώς συμπεριφερόμαστε στα ζώα. Τα παιδιά απορροφούν οποιαδήποτε συζήτηση σαν σφουγγάρια, γιατί τα ζώα είναι πολύ σημαντικά στην ψυχή των παιδιών (αντιθέτως με τους ενήλικες που έχουν αποκοπεί από τη φύση και την αθωότητα που εκφράζεται μέσα από το ζωικό βασίλειο). Αντίστροφα, όταν η σχέση παιδιού και ζώου θεραπεύεται, το παιδί νιώθει μεγάλη ανακούφιση και μπορεί να ωφεληθεί με αναπάντεχους τρόπους (χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα γνωστού μου τετράχρονου παιδιού: το παιδί, παρά τις επίμονες θεραπείες ειδικών, δεν είχε ξεκινήσει να μιλά. Η ομιλία του ξεκίνησε όταν η οικογένεια πήρε στο σπίτι σκύλο, με τον οποίο το παιδί δέθηκε πολύ).

Η έρευνα της Heather σε 2000 μαθητές στην Αγγλία έδειξε ότι πάνω από τα μισά παιδιά είχαν  άμεση εμπειρία από θέαση (ακόμη και όταν δεν παραδέχονταν τα ίδια τη δράση) ακραίων μορφών κακοποίησης ζώων, όπως να πετούν τούβλα στο κεφάλι της γάτας, να πετούν τη γάτα στη φωτιά, να πετούν γατάκια στον αέρα, να χτυπούν το σκύλο με τη μύτη του φτυαριού, να βγάζουν τα φτερά της πεταλούδας και μια σειρά ακόμη αποτροπιαστικών πράξεων, που γεμίζουν μια θλιβερή λίστα. Το πιο ενδιαφέρον εύρημα της Heather όμως ήταν η αιτιολόγηση των παιδιών. Στην ερώτηση «Για ποιο λόγο κακοποίησες ζώα;» ή συχνότερη απάντηση ήταν «εκδίκηση», η δεύτερη «για πλάκα», και η τρίτη «δεν ξέρω, δεν μπορώ να σκεφτώ γιατί το έκανα». Κατά την ερευνήτρια, η πρώτη απάντηση πολύ πιθανώς αποτελεί άμυνα του παιδιού στην ενοχή – με κάποιο τρόπο θα έπρεπε να φταίει το ζώο! Οι δύο επόμενες είναι  οι πιο αποκαλυπτικές: «για πλάκα» ή «γιατί έτσι». Εδώ ακριβώς βρίσκεται το τεράστιο έλλειμμα παιδείας. Τα παιδιά οφείλουν να διδαχθούν ότι τα ζώα είναι ζωντανοί οργανισμοί όπως εμείς, με το  ίδιο δικαίωμα για ζωή στη Γη όπως εμείς, που νιώθουν πόνο και αγωνία όπως εμείς, αλλά αντίθετα με εμάς, δεν έχουν δόλο στην καρδιά τους και θα προσφέρουν την αγάπη, όπου τους ζητηθεί, χωρίς επιθυμία για εκδίκηση. Όταν μιλούμε στα παιδιά για τα ζώα με αυτόν τον τρόπο, μιλούμε κατευθείαν στην καρδιά τους. Έχω παρατηρήσει ότι τα παιδιά αμέσως λαμβάνουν το μήνυμα, αλλάζουν αμέσως στάση, δείχνουν περισυλλογή και θέλουν να μιλούν ασταμάτητα για τις θετικές τους εμπειρίες με τα ζώα. Αυτό αποδεικνύει πόσο σημαντικά είναι τα ζώα στην ψυχή τους και αυτή τη σχέση πρέπει να την προστατέψουμε και να την καθοδηγήσουμε με αγάπη.

Το τρίτο ενδιαφέρον εύρημα είναι οι προτάσεις των ίδιων των παιδιών σχετικά με το πώς μπορεί να σταματήσει η κακοποίηση ζώων από εκείνα. Σε συντριπτική πλειοψηφία τα παιδιά προτείνουν την εκπαίδευση, παρά την τιμωρία(Paul, 1993).:

‘Καλλιεργήστε τη συμπόνια στα παιδιά’, ‘δείξτε στα παιδιά ότι τα ζώα ζουν κι αναπνέουν όπως εμείς’, ‘βοηθήστε τα να καταλάβουν τα ζώα’, ‘διδάξτε μας μαθήματα πώς να φροντίζουμε τα ζώα’, ‘πείτε ότι τα ζώα είναι σαν τους ανθρώπους’

Η ευαισθητοποίηση λοιπόν των παιδιών μπορεί να ξεκινήσει σήμερα, δε χρειάζεται να περιμένουμε ειδικό εκπαιδευτικό πακέτο ή ειδική επιμόρφωση. Ας μιλήσουμε σήμερα στα παιδιά για το λάθος της κακοποίησης ζώων. Ας είμαστε διατεθειμένοι να ανοίξουμε το νου μας στις ιδέες των παιδιών σχετικά με τη συστημική κακοποίηση που υφίστανται τα ζώα στην κοινωνία μας, η οποία είναι σιωπηρά αποδεκτή, όπως π.χ. τα εκτροφεία κοτόπουλων, όπου τα ζώα είναι παγιδευμένα σε χώρο Α4 για μια ολόκληρη ζωή ή τους εργαστηριακούς πειραματισμούς σε ζώα για είδη που δεν είναι απαραίτητα. Ή ακόμη, το κυνήγι υψηλής τεχνολογίας από ανθρώπους που δεν πεινούν, αλλά επιδίδονται στο θάνατο των ζώων για χόμπι.

Η κακοποίηση ζώων δεν είναι ακίνδυνη, ούτε «αστεία» (‘τα κορίτσια που κακοποιούν ζώα έχει βρεθεί ότι δαγκώνουν και χτυπούν τα άλλα παιδιά περισσότερο από το μέσο όρο, ενώ τα αγόρια καταστρέφουν τα αντικείμενα των άλλων’ Heather et al. 2003). Πρέπει να προστατέψουμε τα παιδιά από το καταστροφικό συναίσθημα παντοδυναμίας που τα κατακλύζει όταν πειραματίζονται με τον πόνο, το σώμα και τη ζωή ενός έμβιου πλάσματος. Η απάνθρωπη εγκατάλειψη ενός ζώου να πεθάνει από ασιτία είναι επίσης μια μορφή κακοποίησης. Κι ενώ μεν εύκολα κατηγορείται η οικονομική κρίση για την εγκατάλειψη οικόσιτων στο δρόμο, κυρίως σκύλων, στην πραγματικότητα το σωματικό μέγεθος των ατόμων, αλλά και το πεταγμένο φαγητό στους κάδους στις γειτονιές, όπου έχουν εγκαταλειφθεί τα ζώα συχνά δείχνει ότι δεν ευθύνεται η έλλειψη φαγητού, αλλά η παντελής έλλειψη ενδιαφέροντος. Τα ζώα είναι και αυτά πλάσματα του Θεού, και κατά συνέπεια, με κάποιο τρόπο αδέρφια μας (και αυτό είναι κοπλιμέντο για το ανθρώπινο είδος!). Όταν τα βοηθούμε, με το ελάχιστο, μηδαμινό κόστος που έχει αυτή η βοήθεια, στην ουσία βοηθούμε το Θεό και τη Δημιουργία Του. Αληθινά νομίζουμε ότι οι δικές μας προτεραιότητες είναι πιο σοφές;

Πρεκατέ Βικτωρία, www.brightplanet.blogspot.gr, 4/9/2013
Δημοσιεύτηκε στο www.iatronet.gr

Πηγές

ASCIONE, F. R. (2001). Animal Abuse and Youth Violence Juvenile Justice Bulletin. September 2001.Available online at:www.ncjrs.gov, www.staysafe.org

Heather Piper , Mike Johnson , Steve Myers & Joan Pritchard (2003) Children and young people harming animals: intervention through PSHE?, Research Papers in Education, 18:2, 197-213

PAUL, E. S. and SERPELL. J. A. (1993). ‘Childhood Pet Keeping and Humane Attitudes in Young Adulthood’, Animal Welfare, 2, 321–337.