Ο
σχολικός εκφοβισμός (bullying)
είναι ένα φαινόμενο που έχει μελετηθεί αρκετά τα τελευταία χρόνια και στη χώρα μας.
Συμπεριλαμβάνει σωματική βία, λεκτική βία, απειλές, εκβιασμό του θύματος για
χρήματα, ηλεκτρονικό εκφοβισμό (μέσα από το διαδίκτυο, κινητά τηλέφωνα) ή/και σεξουαλική παρενόχληση. Ο/οι θύτης/ες
αποσκοπούν να προκαλέσουν πόνο και τρόμο στο θύμα, αποκομίζοντας συχνά και υλικά
οφέλη. Ο σχολικός εκφοβισμός διαφέρει από τις τυχαίες παρεξηγήσεις/τσακωμούς,
καθώς περιστρέφεται γύρω από την ανισορροπία δύναμης: ο θύτης μεθά και εθίζεται
από το αίσθημα εξουσίας απέναντι στο ψυχικά πιο ευάλωτο θύμα. Το Bullying
όμως δεν
περιορίζεται μόνο στο σχολείο. Αντίστοιχες μορφές bullying μπορούμε να συναντήσουμε στο
χώρο εργασίας. Για παράδειγμα, από εργοδότη προς εργαζόμενο. Ή από εργαζόμενο προς
συνάδελφο. Ή ακόμη από πελάτη προς εργαζόμενο ή το αντίστροφο-ανάλογα με τη
θέση ισχύος. Εκείνη η μορφή όμως που λιγότερο έχουμε αντιληφθεί, και πολύ
λιγότερο μελετηθεί, είναι το bullying
από το κράτος εναντίον του πολίτη (τον οποίο υποτίθεται ότι
υπηρετεί το κράτος…).
Δεν
είναι κάτι καινούργιο. Στη χώρα μας είναι πολύ γνωστό εδώ και χρόνια το bullying
από εργαζομένους σε κρατικούς φορείς σε θέσεις εξουσίας εναντίον του πολίτη,
όπως π.χ. από γιατρούς, εφοριακούς, πολεοδομίες κλπ. Τελευταία ήρθε να
προστεθεί και το bullying από
εισπράκτορες της ΔΕΗ ή ελεγκτές των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς. Ο θάνατος του
19χρονου που έχει συγκλονίσει και εξοργίσει τη χώρα ολόκληρη δεν είναι τυχαίος.
Δεν ήταν ένα απλά τυχαίο ατύχημα, έχει πολλές προεκτάσεις και πολλά μηνύματα
που καλά θα κάνουμε να σκεφτούμε, αν θέλουμε να τιμήσουμε έστω τη μνήμη ενός
νέου παιδιού που θα μπορούσε να είναι το δικό μας παιδί. Ο ελεγκτής της
εφορίας, της ΔΕΗ, ή των ΜΜΜ είναι, εν ώρα υπηρεσίας, εκπρόσωπος του κράτους. Όταν οι εκπρόσωποι του κράτους συμπεριφέρονται με απαξιωτικό, υβριστικό,
ειρωνικό, ταπεινωτικό, απειλητικό τρόπο στους πολίτες, τότε το ίδιο το κράτος
ασκεί bullying
στους πολίτες-θύματά του. Το κράτος δεν είναι πια εκεί για να υπηρετήσει τον πολίτη, αλλά για να τον
αφαιμάξει, να τον ταπεινώσει, να τον τρομάξει. Γιατί βέβαια, τα περιστατικά
αυτά δεν είναι μεμονωμένα. Bullying
υπάρχει από εφοριακούς προς πολίτες εδώ και δεκαετίες, όπως επίσης και από τους
ελεγκτές των ΜΜΜ. Θυμάμαι από τότε που ήμουν μαθήτρια, όταν πρωτομπήκαν οι
ελεγκτές στα λεωφορεία και συμπεριφέρονταν σε όσους δεν είχαν εισιτήριο λες και
ήταν ζώα. Αντί να κάνουν απλώς τη δουλειά τους (που ήταν απλώς να κόψουν
πρόστιμο πάντα με ευγένεια), κάποιοι χρησιμοποιούσαν την στιγμιαία θέση
εξουσίας, για να βγάλουν όποιο απωθημένο είχαν και δεν είχαν.
Βεβαίως,
δεν πρέπει να κολλούμε ταμπέλες σε μια ολόκληρη επαγγελματική ομάδα, αλλιώς
πέφτουμε ακριβώς στην παγίδα του αλληλοφαγώματος. Στην
περίπτωση αυτή όμως, οι ελεγκτές των ΜΜΜ
δύσκολα θα μπορέσουν να βρουν συμμάχους στην ελληνική κοινωνία. Γιατί δυστυχώς
τα περιστατικά είναι πάρα πολλά (εδώ
κι εδώ).
Κάποια παιδιά αυτοκτονούν γιατί δεν αντέχουν τους εξευτελισμούς από τους συμμαθητές,
οι οποίοι έχουν μοναδικό στόχο να προκαλέσουν πόνο και τρόμο στο θύμα, έτσι
ώστε να νιώσουν εκείνοι στιγμιαία τη μέθη της εξουσίας. Αυτό θεωρείται ακραία μορφή σχολικού
bullying.
Στο bullying όμως
από το κράτος εναντίον του πολίτη δεν είναι μόνο η λεκτική βία, οι απειλές, η
ταπείνωση και ο εκφοβισμός που ασκούνται (π.χ. πόσοι μπορεί να έχουν
αυτοκτονήσει τα τελευταία χρόνια επειδή απειλούνταν από τράπεζες, εισπρακτικές
εταιρίες, κατασχέσεις ή τώρα πια με
πλειστηριασμούς;). Στη σχέση κράτους-πολίτη υπάρχει μια πολύ σημαντική επιπλέον
διάσταση –αυτή του αιτίου-αιτιατού. Το κράτος, ενώ είναι υπεύθυνο για το ότι δεν μπορεί η πλειοψηφία να πληρώσει φόρους,
δάνειας, ρεύμα κλπ., έρχεται εκ των υστέρων να ταπεινώσει και να
τιμωρήσει. Είναι σαν να έχουμε μια συμμορία εκφοβιστών στο σχολείο: αφού
πάρουν από το θύμα ό,τι έχει και δεν έχει, το ξυλοφορτώνουν κιόλας και το
βρίζουν κι από πάνω γιατί δεν έχει άλλα να τους δώσει! Αυτή η διάσταση, όπου το
κράτος είναι το αίτιο, αλλά έρχεται να τιμωρήσει το αιτιατό, είναι που κάνει
την υπόθεση του 19χρονου, πραγματικά συγκλονιστική.
Η αλληλεγγύη των συνεπιβατών να πληρώσουν εκείνοι το εισιτήριο δεν
τους έφτανε –όχι, οι ελεγκτές κι ο οδηγός θέλουν πραγματική ταπείνωση!
Αναρωτιέμαι, αν οι συνεπιβάτες, σε μια ακόμη πιο υπερβατική πράξη
αλληλεγγύης, είχαν προσφερθεί να πληρώσουν ολόκληρο το πρόστιμο, όχι μόνο το εισιτήριο, αναρωτιέμαι αν οι ελεγκτές και πάλι
θα το αρνούνταν. Πιθανώς ναι. Σε ποιον θα ξέσπαγαν τότε; Ποιον να εκφοβίσουν;
Αυτό λοιπόν είναι το κοινωνικό κουβούκλιο, μέσα στο οποίο επιβιβάστηκε ο νεαρός.
Το περιστατικό με τον 19χρονο δεν πρέπει να ξεχαστεί σαν ένα
ακόμη ατύχημα, που το ακούσαμε και σε λίγες μέρες έχει φύγει από το μυαλό μας σαν να μην έγινε
τίποτα… Ο νεαρός δεν πήδηξε από το λεωφορείο ‘για να γλυτώσει τον έλεγχο’, όπως
λανθασμένα γράφτηκε στον τύπο… Ο νεαρός αντιμετώπισε τον έλεγχο. Είπε, όχι δεν έχω. Δεν έχω τα χρήματα. Αρνήθηκε
με αυτοπεποίθηση να δώσει τα στοιχεία του. Ο νεαρός προσπάθησε να αποδράσει
όταν άρχισε ο εξευτελισμός από τον ελεγκτή. Τον εξευτελισμό από ένα ολόκληρο συστημα αρνήθηκε ο νεαρός και ήταν μια πράξη θάρρους. Ήταν σαν να είπε ‘Αρκετά, δεν θα ανεχτώ
άλλη ταπείνωση από εσάς’. Και πήρε το ρίσκο να δραπετεύσει από το κουβούκλιο.
Του κόστισε τη ζωή
του. Είμαστε όλοι όμως σε ένα τρόλλεϋ.Η πράξη αυτοθυσίας του νεαρού (έστω κι αν εκείνη τη στιγμή δεν γνώριζε το αποτέλεσμα) θα πρέπει να μας διδάξει. Θα ήταν η ελάχιστη απονομή τιμής
στη μνήμη του να αναλογιστούμε εμείς οι υπόλοιποι πόσο ακόμη θα ανεχτούμε να
ταξιδεύουμε προς την καταστροφή, εγκλωβισμένοι σε ένα σημερινό τρόλλεϋ, γιατί υποτίθεται δεν έχουμε άλλη επιλογή, παρά τον εξευτελισμό μέχρι τελικής πτώσης... 
