Μετά από μια πρόσφατη εκπαίδευση
για την ασφάλεια στο Διαδίκτυο του NSPCC (National
Society for the Prevention of Cruelty to Children),
σημειώνω τις ακόλουθες σκέψεις σχετικά με τους κινδύνους, αλλά και τον εθισμό
μεγάλης μερίδας των νέων ανθρώπων στο Διαδίκτυο. Θεωρώ ότι ο εθισμός στο Διαδίκτυο και η ολοένα και
περισσότερο αντικατάσταση της πραγματικής ζωής από την προσομοιωμένη εικονική
ζωή, είναι πλέον ο μεγαλύτερος ίσως , και σιωπηλός κίνδυνος για την πνευματική
και ψυχική υγεία των μελλοντικών ενηλίκων.
Σύμφωνα με τις στατιστικές , γύρω στο 90% των εφήβων στη
Βρετανία χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο, ενώ κατά μέσο όρο, παίζουν παιχνίδια στο διαδίκτυο
πάνω από 10 ώρες την εβδομάδα. Δεν έχουμε λόγο να πιστεύουμε ότι τα ποσοστά
είναι ιδιαίτερα χαμηλότερα στην Ελλάδα, καθώς το Διαδίκτυο, το videogaming, αλλά και τα μέσα
κοινωνικής δικτύωσης έχουν μπει για τα καλά σχεδόν σε όλα τα νοικοκυριά. Νέοι όροι,
όπως ‘chat-roulette’
(πλατφόρμα που φέρνει σε επαφή δύο τυχαίους και άγνωστους συνομιλητές στο
διαδίκτυο για συζήτηση), ‘flaming’
(σχόλια μίσους σε φόρουμ ή chat),
‘frape’ (χάκερ ανοίγει
λογαριασμό στο facebook και υποκρίνεται ότι είναι ο κάτοχος του λογαριασμού,
ανεβάζοντας ακατάλληλο υλικό), ‘geotagging’
(ο χρήστης δίνει γεωγραφικές πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο για το πού
βρίσκεται), ‘pro-ana’ (ιστοσελίδες που ενθαρρύνουν
τη νευρική ανορεξία ή τον αυτοτραυματισμό και την αυτοκτονία), μας δίνουν μια ιδέα για τους άγνωστους κινδύνους,
που συνεχώς αναδύονται μέσα σε αυτό το μηχανισμό που εισβάλλει όλο και
περισσότερο στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή.
Δεν αμφισβητεί κανείς ότι το Διαδίκτυο αποτελεί ένα
αναντικατάστατο εργαλείο για την πληροφόρηση, την ενημέρωση, την εκπαίδευση και
την επικοινωνία. Παρόλα αυτά, ας θυμόμαστε ότι είναι και ο χώρος ανεξέλεγκτης
κυκλοφορίας πορνογραφικού υλικού, όλων των πιθανών αποχρώσεων (το οποίο πολλοί
παιδιά στην περιέργεια της εφηβικής ηλικίας αναζητούν). Χώρος που φιλοξενεί βίντεο
με σκηνές ακραίας βίας και μίσους (τα οποία διαδίδονται με αστραπαία ταχύτητα,
ενθαρρύνοντας το σχολικό εκφοβισμό, την κακοποίηση ζώων, τη βία εναντίον
γυναικών, τη ρατσιστική βία, την τρομοκρατική βία, αλλά και οποιαδήποτε άλλη
μορφή βίας υπάρχει). Χώρος που τα παιδιά χρησιμοποιούν για να γνωρίσουν ‘ενδιαφέροντα
άτομα’, άτομα ‘ερωτεύσιμα’-ιδιαίτερα, αν ο έφηβος είναι ανασφαλής και μοναχικός
και το ‘ενδιαφέρον άτομο’ γνωρίζει με επαγγελματική ακρίβεια πώς να έλξει
ακαταμάχητα το διαδικτυακό θύμα του. Χώρος που πολλοί έφηβοι αφελώς δίνουν
προσωπικές πληροφορίες, σχόλια, αλλά και φωτογραφίες τους, καθώς το κλικ της δημοσίευσης είναι απατηλά απλό
και δεν υπάρχει κανένα προειδοποιητικό
σήμα που να υπενθυμίζει πως «ό,τι αναρτάς στο Διαδίκτυο, ξεφεύγει εντελώς από
τον έλεγχό σου για πάντα». Ούτε
γνωρίζουν ότι το ψηφιακό τους αποτύπωμα (digital footprint: ό,τι έχουν αναρτήσει ποτέ στο διαδίκτυο)
μπορεί να ανασυρθεί και να τους ακολουθεί ολόκληρη ζωή.
Το διαδίκτυο είναι ο χώρος που πολλοί έφηβοι χρησιμοποιούν προσπαθώντας
να ανακουφίσουν τον πόνο της μοναξιάς , της υπαρξιακής κρίσης, της αναζήτησης
ταυτότητας, της πρωτόγνωρης σεξουαλικότητας, αλλά και της ακόρεστης ανάγκης για
θαυμασμό και προσοχή από τους άλλους. Η οθόνη προσφέρει μια εύκολη και ασφαλή
λύση για τη συγκρότηση μιας ψευδαίσθησης επαφής, μιας ψευδαίσθησης επικοινωνίας.
Είναι πιο εύκολο να πληκτρολογείς instant messages και να ‘χτυπάς’ ‘likes’, από το να βρίσκεσαι
σε πραγματικό χώρο και χρόνο δίπλα σε ένα πραγματικό άνθρωπο, με σάρκα και
οστά, και να προσπαθήσεις να χτίσεις αληθινή φιλία μαζί του. Είναι πιο εύκολο
να μπαίνεις και να βγαίνεις από την πλατφόρμα όποτε θες, από ότι να
αντιμετωπίσεις πρόσωπο με πρόσωπο τις δυσκολίες
στη φιλία, όπου μπορείς να εξαφανιστείς αυτόματα, να σηκωθείς και να
φύγεις από το άτομο που είναι δίπλα σου. Στην πραγματική ζωή, είσαι αναγκασμένος
να βλέπεις τα συναισθήματα του φίλου και εκείνος τα δικά σου-ενώ η οθόνη τα
κρύβει. Θα πρέπει να αφιερώσεις την
προσοχή σου εξ ολοκλήρου, ενώ στην οθόνη φροντίζεις να τη διασπείρεις στις εκατοντάδες επαφές και ιστοσελίδες, ώστε
να λες πολλά, αλλά ταυτόχρονα και να μη λες τίποτα. Οι έφηβοι ανταγωνίζονται σε
έναν αγώνα δρόμου για το ποιός θα έχει περισσότερους ‘φίλους’ , 500, 700, 2000.
Όσο μεγαλύτερος ο αριθμός των ‘φίλων’ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τόσο
περισσότερο αποσπάται και διασπάται η ενέργειά του, ώστε να μην έχει τελικά βαθύτερη
επικοινωνία με κανένα, ούτε καν με τον εαυτό του. Το εθισμένο παιδί δεν αντέχει
ούτε λεπτό χωρίς το διαδίκτυο. Αν χάσει το κινητό του, νιώθει σαν να χάνει τον
κόσμο. Όταν γυρνά από το σχολείο, τρέχει κατευθείαν στην οθόνη. Προτιμά ακόμη
και να φύγει από μια παρέα με τους συμμαθητές του για να μπει στο facebook και
να συνομιλεί (με τους ίδιους συμμαθητές!) μέσα από την οθόνη. Πηγαίνει εκδρομή με το σχολείο κι αντί να
χαρεί, να τραγουδήσει, να διασκεδάσει, είναι κολλημένος σε ένα κινητό,
στέλνοντας μηνύματα για το τι συμβαίνει στο πούλμαν εκείνη την ώρα. Παρατηρητής και ρεπόρτερ της ίδιας του της ζωής,
δεν προλαβαίνει να τη ζήσει.
Πολλά παιδιά ψεύδονται για την ηλικία τους, δηλώνοντας ότι
είναι μεγαλύτερα, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιούν πλατφόρμες παιχνιδιών και
μέσα κοινωνικής δικτύωσης απεριόριστα. Έτσι, 8χρονα υποκρίνονται ότι είναι
15χρονα, χωρίς όμως να γνωρίζουν τους κανόνες ασφαλείας και πώς να θέσουν privacy settings στο προφίλ τους. Οι ‘φίλοι’
στα διαδικτυακά παιχνίδια (gaming friends)
προσθέτονται αδιάκριτα ως ‘φίλοι’ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Έτσι, άλλα, άγνωστα
‘15χρονα’ εισβάλλουν σιγά σιγά στην ιδιωτική ζωή του παιδιού, μόνο που τα άλλα,
άγνωστα 15χρονα μπορεί να μην είναι 8χρονα, αλλά 48χρονα! Η απατηλή αμεσότητα
και η στιγμιαία ανταπόκριση που προσφέρει η συζήτηση στο διαδίκτυο μειώνει τις αναστολές
στα παιδιά, κάνοντάς τα να βλέπουν το Διαδίκτυο σαν παρηγορητή κι εξομολογητή.
Ιδιαίτερα όταν λείπουν οι αντίστοιχες ανθρώπινες φιγούρες από τη ζωή τους. Οι
κίνδυνοι για σεξουαλική θυματοποίηση μέσω διαδικτύου από ενήλικους έμπειρους
δράστες (grooming) αυξάνονται
αν το παιδί περνά πολύ χρόνο χωρίς επίβλεψη στον υπολογιστή και δεν έχει άλλες
ασχολίες ή μια δομημένη, ενδιαφέρουσα καθημερινότητα. Δυστυχώς, το παρκάρισμα
του παιδιού στον υπολογιστή είναι πολλές φορές βολικό για τους γονείς, οι
οποίοι συχνά είναι υπερβολικά εξαντλημένοι για να τα απασχολήσουν με άλλους, πιο
δημιουργικούς τρόπους. Οι κίνδυνοι επίσης αυξάνονται όταν τα παιδιά δεν
γνωρίζουν τους κανόνες ασφαλούς λειτουργίας του διαδικτύου, όταν επιδιώκουν να
κάνουν επίδειξη στους άλλους, όταν θέλουν να φανούν ως αντικομφορμιστές ήρωες που
παίρνουν ρίσκα (ακόμη και ηλεκτρονικά ρίσκα), όταν είναι κακοποιημένα και
παραμελημένα (Ming, Poke, Ping, ‘Vulnerable young people, social media and e-safety’, Stephen Carrick-Davies, 2011).
Οι επιτήδειοι που αποζητούν να κακοποιήσουν παιδιά μέσω του
διαδικτύου, συχνά ξεκινούν εισάγοντας σεξουαλικό περιεχόμενο στη συζήτηση με το
παιδί, ή εισάγοντας πορνογραφία , που δίνει μια διαστρεβλωμένη αντίληψη της σεξουαλικότητας. Παρουσιάζουν στο παιδί την ιδέα ότι το σεξ
μεταξύ ανήλικου κι ενήλικα είναι φυσιολογικό. Τελευταία υπάρχει μια αυξανόμενη
τάση να κακοποιούν το παιδί αποκλειστικά μέσω διαδικτύου, χρησιμοποιώντας την
κάμερα (webcam), ώστε
να δίνει το παιδί ακατάλληλες εικόνες του εαυτού του διαδικτυακά (όπως επίσης και
ο δράστης). Τα παιδιά δεν γνωρίζουν ότι οποιοδήποτε διακίνηση απρεπούς υλικού με
παιδιά, είναι παράνομη-ακόμη κι αν τα ίδια τα παιδιά αναρτούν γυμνές
φωτογραφίες του εαυτού τους. Το παιδί που νιώθει παραμελημένο ή απελπισμένο,
εύκολα θα παρασυρθεί από κολακείες, δώρα και υποσχέσεις κάποιου που θα του
παρουσιαστεί ως σωτήρας. Κορίτσια με χαμηλή αυτοεκτίμηση εύκολα θα πιστέψουν
ότι βρήκαν τον άνδρα των ονείρων τους μέσα από το διαδίκτυο, αν αυτός είναι
διατεθειμένος να τους δώσει λίγη προσοχή παραπάνω. Δεν γνωρίζουν ότι είναι
λίγοι οι άνθρωποι σήμερα που θα δώσουν ανιδιοτελώς, δεν αναγνωρίζουν ότι
κακοποιούνται, αλλά νομίζουν ότι είναι σε μια ρομαντική σχέση αγάπης με τον
ενήλικα. Οι δράστες είναι κατά κανόνα υπεράνω πάσης υποψίας
-οικογενειάρχες, μορφωμένοι, επαγγελματικά καταξιωμένοι. Τελευταία επίσης, πολλοί
δράστες χρησιμοποιούν τα διαδικτυακά βιντεοπαιχνίδια για να γίνουν ‘φίλοι’ και έτσι
να θυματοποιήσουν αγοράκια.
Άλλοι κίνδυνοι στο διαδίκτυο μπορεί να είναι οι σεξουαλικοποιημένες
διαφημίσεις σε ιστοσελίδες όπου συχνάζουν παιδιά (τα μικρά παιδιά μπερδεύουν το
περιεχόμενο της ιστοσελίδας με τις διαφημίσεις), περιεχόμενο που προάγει τη βία
και το μίσος, ιστοσελίδες που τα ωθούν σε τζόγο, καθώς και η πληθώρα των
εξαιρετικά βίαιων βιντεοπαιχνδιών, όπου τα επιτεύγματα για να πάρουν πόντους,
είναι π.χ. να κλέψουν αυτοκίνητα, να σπάσουν τζάμια ή να σκοτώσουν τη γιαγούλα
στο δρόμο.
Η λύση για την αποφυγή των κινδύνων στο διαδίκτυο δεν είναι
απλή. Και σίγουρα δεν είναι ‘τζάμπα’ -από άποψη χρόνου, προσοχής και
προσπάθειας. Πέρα από τις δικλείδες ασφαλείας, όπως ενημέρωση, γονεϊκά φίλτρα
προστασίας, επίβλεψη στον υπολογιστή κλπ., ο γονιός θα πρέπει να αφιερώσει
χρόνο, προσοχή και ψυχική ενέργεια για να χτίσει μια ουσιαστική σχέση με το
παιδί του, μια σχέση εμπιστοσύνης και μια σχέση όπου το παιδί θα νιώθει άνετα
και χαρούμενα. Αν π.χ. η ατμόσφαιρα στο σπίτι είναι γεμάτη γκρίνια και κατάθλιψη,
είναι αναμενόμενο να θέλει το παιδί να φύγει από το τραπέζι του μεσημεριανού όσο
μπορεί πιο γρήγορα και να ‘καρφωθεί’ στην οθόνη του υπολογιστή. Τότε ο γονιός
γκρινιάζει ακόμη περισσότερο, αλλά έχει να προσφέρει μια πιο ευχάριστη
εναλλακτική στο παιδί του; Έχει να προτείνει μια άλλη ενδιαφέρουσα απασχόληση
στο παιδί; Αν ο γονιός δυσφορεί με τον ίδιο του τον εαυτό, πώς θα περάσει το
παιδί καλά μαζί του; Θα πρέπει να
υπάρχει ένας υποστηρικτικός ιστός και ένα πρόγραμμα από δημιουργικές
δραστηριότητες, όπου θα έχει ο έφηβος την ευκαιρία να βρίσκεται με άλλα παιδιά.
Καθώς πολλοί γονείς δυσκολεύονται να συντηρήσουν οικονομικά φροντιστήρια,
αθλητικούς συλλόγους κλπ. πιστεύω ότι οι σύλλογοι γονέων και κηδεμόνων των σχολείων
θα πρέπει να δραστηριοποιηθούν ώστε να παρέχουν λέσχες δημιουργικής απασχόλησης
(π.χ. γλώσσες, δημιουργική γραφή, καλλιτεχνικά και θεατρικά εργαστήρια), με
μικρό κόστος, ώστε να στηριχθούν τα παιδιά, σε επίπεδο γειτονιάς, να εμψυχωθούν
και να εκπαιδευτούν σε μια λογική αλληλεγγύης και δημιουργικότητας. Οι σύλλογοι
γονέων και κηδεμόνων στα σχολεία είναι από τα τελευταία υγιή κύτταρα
συλλογικότητας στην ελληνική κοινωνία, τουλάχιστον στο επίπεδο γειτονιάς και θα
πρέπει να κινητοποιηθούν για χάρη των παιδιών-ιδιαίτερα αυτή τη δύσκολη
περίοδο. Η προστασία από οποιονδήποτε εθισμό μπορεί να γίνει μόνο με την
συστηματική κι επίμονη προσπάθεια για την καλλιέργεια αυθεντικών ανθρώπινων
σχέσεων αλληλοστήριξης κι εμπιστοσύνης. Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις και δεν
υπάρχει άλλος δρόμος για να αποφευχθεί η παγίδα της ‘μαγικής’ οθόνης.
Πρεκατέ Βικτωρία, www.brightplanet.blogspot.gr,
7/12/2013
