Οι έφηβοι, ειδικά τα
αγόρια, πολλές φορές αναζητούν την αδρεναλίνη και το αίσθημα ηρωισμού που τους
προσφέρουν το ρίσκο, οι περιπέτειες κι ενδεχομένως μια ελαφρά «παραβατική»
συμπεριφορά. Δοκιμάζουν τα όρια των ενηλίκων, καθώς και τα δικά τους, όπως
επίσης και την ανεξαρτητοποίησή τους. Η εντός λογικής πειραματισμοί είναι
φυσιολογικοί σε αυτήν την ηλικία, παρόλο που δημιουργούν μεγάλο στρες στους
γονείς. Ο έλεγχος της παρορμητικότητας δεν είναι τόσο ανεπτυγμένος όπως στους
ενήλικες και πολλές φορές παίρνουν αποφάσεις χωρίς να σκεφτούν τις συνέπειες.
Όταν όμως η ριψοκίνδυνη συμπεριφορά γίνεται ιδιαίτερα επίμονη, συχνή ή έντονη,
χρειάζεται να ασχοληθούμε με τα αίτιά της πριν καταλήξει σε τραγικές συνέπειες.
Ριψοκίνδυνη συμπεριφορά
μπορεί να αποτελούν:
Οι τσακωμοί, ιδιαίτερα σε
οργανωμένα πλαίσια «συμμοριών» κλπ.
Σεξ χωρίς προφυλάξεις,
που μπορεί να οδηγήσει σε βία/βιασμό/ σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα ή
ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, που θα απομακρύνουν το παιδί από το σχολικό πλαίσιο
με μακροπρόθεσμες συνέπειες.
Χρήση ουσιών ή υπερβολική
χρήση αλκοόλ. Οι αρνητικές συνέπειες της χρήσης αλκοόλ και ουσιών
(συμπεριλαμβανομένης της μαριχουάνας) είναι γνωστές. Τα αποτελέσματά τους συμπεριλαμβάνουν
βλάβες στον εγκέφαλο (ειδικά τον αναπτυσσόμενο εφηβικό εγκέφαλο) και ζωτικά
όργανα. Ταυτόχρονα, η χρήση συχνά σχετίζεται με άλλες αυτοκαταστροφικές
συμπεριφορές, όπως σεξ χωρίς προφύλαξη, βίαιοι τσακωμοί, επικίνδυνη οδήγηση.
Βανδαλισμοί,
χουλιγκανισμός/καταστροφές
Εγκατάλειψη του σχολείου
για εντονότερη εμπλοκή στην ριψοκίνδυνη συμπεριφορά, με αρνητικές μακροπρόθεσμες
συνέπειες.
Αυτοτραυματισμός/αυτοκτονικότητα/
πράξεις που προκαλούν πόνο, όπως υπερβολική χάραξη τατουάζ.
Η ριψοκίνδυνη οδήγηση
είναι η σημαντικότερη κατηγορία, με τα περισσότερα νεαρά θύματα, ειδικά στη
χώρα μας. Υπερβολική ταχύτητα/ ‘κόντρες’/ οδήγηση υπό την επήρεια
αλκοόλ/ουσιών/ οδήγηση χωρίς ζώνη/ οδήγηση χωρίς συγκέντρωση, π.χ. με άλλους εφήβους
στο αμάξι, που γελούν, πίνουν, εμπλέκονται σε σεξουαλική δραστηριότητα/ οδήγηση
και χρήση κινητού-sms την ίδια στιγμή. Στις ΗΠΑ, η επικίνδυνη οδήγηση είναι η πρώτη αιτία θανάτου
στην εφηβεία, ακολουθούμενη από τους τραυματισμούς, δολοφονία και αυτοκτονία.
Η «παραβατικότητα» αυτών
των συμπεριφορών είναι ακριβώς αυτό που έλκει τους εφήβους, που αναζητούν τη γοητεία
του απαγορευμένου και τον ηρωισμό εκείνου που ‘σπάει τους κανόνες’.
Επιβαρυντικοί παράγοντες
Χαμηλή αυτό-εκτίμηση/ αρνητική
επιρροή από συνομιλήκους/ έλλειψη φιλοδοξιών-ονείρων για το μέλλον/έλλειψη
ενδιαφέροντος από την οικογένεια/ κακές οικογενειακές σχέσεις/ κακή επικοινωνία
μεταξύ μελών της οικογένειας/ χαμηλό κοινωνικο-οικονομικό υπόβαθρο.
Τι μπορούμε να κάνουμε
Η υπερβολική
υπερπροστασία, σε σημείο συναισθηματικού ευνουχισμού του παιδιού, θα επιφέρει
τα αντίθετα αποτελέσματα: αναζήτηση ανόητου (και επικίνδυνου) ρίσκου. Η εφηβεία
είναι μια περίοδος που το παιδί επαναδιαπραγματεύεται τις σχέσεις του και
αναζητά νέες τοποθετήσεις και ρόλους σε αυτές. Δυστυχώς, πολλές φορές οι
γονείς, δεν ‘μεγαλώνουν’ αντίστοιχα κι επιμένουν να βλέπουν το παιδί όπως ήταν
στα 9 και στα 10. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι απρόβλεπτες εκρήξεις, ή διαφυγή
προς επικίνδυνες ατραπούς. Αναγνωρίστε ότι το παιδί σας μεγαλώνει και φροντίστε
να επαναδιαπραγματευτείτε τα όρια μαζί του, δίνοντάς του σταδιακά όλο και περισσότερη
ελευθερία/ανεξαρτησία, ενώ ταυτόχρονα διατηρείστε μια στενή σχέση επικοινωνίας
μαζί του. Παρότι τα σώματά τους μοιάζουν με αυτά των ενηλίκων, γνωσιακά δεν
αναπτύσσονται πλήρως παρά μόνο στα 20. Έτσι δεν έχουν την ικανότητα να ζυγίζουν
όλα τα ενδεχόμενα και να λαμβάνουν αποφάσεις, υπολογίζοντας τις μακροπρόθεσμες
συνέπειες. Μπορεί το παιδί σας να εκτονώσει της αίσθηση περιπέτειας που αναζητά
μέσα από μια οργανωμένη οδό με ασφαλή τρόπο, όπως π.χ. κάποιο άθλημα,
προσκοπισμό, θέατρο κλπ. Αν το παιδί έχει ανάγκη την αδρεναλίνη που του
προκαλεί η ριψοκίνδυνη συμπεριφορά, είναι προτιμότερο να εκπαιδευτεί σε ένα
άθλημα εξωτερικού χώρου, π.χ. ορειβασία, αναρρίχηση, κατάδυση, που προσφέρει
την ευφορία της αδρεναλίνης, αλλά σε ασφαλή πλαίσια. Επίσης, ο εθελοντισμός
είναι μια δραστηριότητα που δίνει μεγάλη ικανοποίηση σε νέα άτομα και τα οδηγεί
σε βελτιωμένες συμπεριφορές, και καλύτερες αξίες σε βάθος χρόνου.
Μιλήστε αναλυτικά και με
επιχειρήματα στο παιδί για τις συνέπειες της ριψοκίνδυνης συμπεριφοράς-και με
πραγματικά παραδείγματα αν είναι δυνατόν. Τα μνήματα στους δρόμους δεν είναι
εκεί τυχαία, αντιπροσωπεύουν ένα πραγματικό πρόσωπο που χάθηκε-ας το θυμίζουμε
αυτό στα παιδιά.
Συμφωνήστε σε κοινούς
κανόνες με το παιδί σας και προσπαθήστε να είστε λογικοί σε αυτούς. Δώστε τους
εναλλακτικές σε εκείνο που δεν μπορείτε να δεχτείτε. Πάντα εξηγείστε την λογική
πίσω από έναν κανόνα. Στερήστε προνόμια από το παιδί σας όταν παραβιάζει αυτούς
τους κανόνες αλλά όχι με εκδικητικό τρόπο. Φροντίστε οι κανόνες και οι
προσδοκίες να είναι ξεκάθαροι και να έχουν αιτιολογηθεί.
Μιλήστε για τις αξίες,
για την αξία της ζωής, του σεβασμού των άλλων. Όσο νωρίτερα γίνει το παιδί
συνειδητοποιημένο στις αξίες, τόσο λιγότερο πιθανό είναι να τις παραβιάσει.
Προσέξτε τις παρέες του
παιδιού σας- μιλήστε του αν κρίνετε ότι εμπλέκονται σε ριψοκίνδυνη συμπεριφορά
και τονώστε την αυτό-εκτίμησή του, ότι μπορεί να αρνείται να αντιγράψει τις
συμπεριφορές των άλλων. Φροντίστε να γνωρίζετε-διακριτικά-τις παρέες του
παιδιού σας. Προσκαλέστε τους στο σπίτι. Φροντίστε επίσης να γνωρίζετε και τους
ενήλικες με τους οποίους το παιδί σας έρχεται σε επαφή κι επικοινωνία. Φροντίστε
να γνωρίζετε που κινείται, αλλά να έχετε και επικοινωνία με το σχολείο, ώστε
τουλάχιστον να γνωρίζετε τις συμπεριφορές και κοινωνικοποίηση του παιδιού. Στην
επικοινωνία σας με τον έφηβο, φροντίστε να γίνεται με έναν τρόπο που του είναι
αποδεκτός, π.χ. με μηνύματα την ώρα που είναι με τους φίλους τους.
Φροντίστε επίσης το παιδί
σας να έχει ανοιχτό κι ευρύ κύκλο γνωριμιών, ώστε να μην είναι ευάλωτο στο
‘παραστράτημα’ μιας παρέας.
Διατηρήστε μια στενή
σχέση επικοινωνίας με το παιδί σας, ώστε να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο
ανοιχτό σε εσάς. Αν υπάρχει μια στενή σχέση οικειότητας κι εμπιστοσύνης με το
παιδί, θα είναι πιο ανθεκτικό στις πιέσεις συνομιλήκων για χρήση ουσιών/σεξ
κλπ.
Μπορείτε να δώσετε στο
παιδί σας κάποιες έτοιμες απαντήσεις στη πίεση των συνομιλήκων και να τις κάνετε
πρόβα μαζί του. Π.χ. αν επιμένουν οι παρέες για κάπνισμα, μπορεί να πει απλά «δεν
μου αρέσει, μου φέρνει ναυτία» ή «μου προκαλεί άσθμα».
Αν το παιδί είναι ιδιαίτερα
αντιδραστικό, διαπραγματευτείτε μαζί του τους χώρους που θα επιτρέψετε τον
πειραματισμό. Καλύτερα να βάψει τα μαλλιά του πράσινα (έστω κι αν δεν σας αρέσουν!)
παρά να δοκιμάσει μαριχουάνα.
Όταν η ριψοκίνδυνη-παραβατική
συμπεριφορά είναι συστηματική και ακραία, ίσως είναι ένδειξη βαθύτερου
προβλήματος, οπότε χρειάζεται η συνδρομή ειδικού.
Δείτε κατά πόσον η
ριψοκίνδυνη συμπεριφορά του παιδιού οφείλεται στην έλλειψη αυτό-εκτίμησης και
στην ανάγκη του να επιδειχτεί στους συνομιλήκους τους, ειδικά εκείνους του
αντίθετου φύλου. Η ριψοκίνδυνη συμπεριφορά, ακόμη κι αν έχει ‘επιτυχές’
αποτέλεσμα, ΔΕΝ θα του δώσει αυτό-εκτίμηση. Ακόμη κι αν εισπράξει τον πρόσκαιρο
θαυμασμό, σύντομα θα νιώσει πάλι όπως πριν.
Κρατήστε ανοιχτή τη
γραμμή επικοινωνίας με το παιδί. Όσο κι αν τα δικά του προβλήματα σας φαίνονται
‘μικρά’, δείξτε του ότι τα παίρνετε στα σοβαρά.
Χρησιμοποιήστε μικρές καθημερινές αφορμές για να μιλήσετε στα παιδιά για
σημαντικά ζητήματα, έστω και για λίγο. Μην προσβάλλετε και μη μειώνετε τα
παιδιά. Μην το παίρνετε προσωπικά αν κάποιες στιγμές τα παιδιά δείχνουν
θυμωμένα μαζί σας- είναι μέρος της εφηβείας.
Βοηθήστε το παιδί να
αναπτύξει δικές του δεξιότητες αυτοβοήθειας και αυτοπροστασίας, π.χ. να
διακρίνει πότε ένα άτομο είναι έμπιστο και πότε όχι, ποιες συνθήκες μπορεί να
είναι απειλητικές για την ασφάλειά του, πώς να λέει όχι κλπ.
Τέλος, φροντίστε να μην
εμπλέκεστε σε ριψοκίνδυνες συμπεριφορές οι ίδιοι. Ένας γονιός που καπνίζει ή
πίνει ασταμάτητα και οδηγεί χωρίς ζώνη, δεν μπορεί να πείσει το παιδί του να
μην κάνει το ίδιο. Τα παιδιά μαθαίνουν από αυτά που κάνουμε, όχι αυτά που λέμε.
Πρεκατέ Βικτωρία, www.brightplanet.blogspot.gr, 11/10/2015
Πηγές/περισσότερες πληροφορίες
http://raisingchildren.net.au/articles/risktaking_teenagers.html
http://www.ianrpubs.unl.edu/pages/publicationD.jsp?publicationId=786
