«Σωτηρία»: ένα συγκλονιστικό ιστορικό ντοκουμέντο με πολλαπλά μηνύματα για το σήμερα

Πρόσφατα ανακάλυψα καταχωνιασμένο ένα βιβλίο που μου είχε δώσει μια εκλεκτή συνάδελφος πριν καιρό, με τίτλο «Η ‘Σωτηρία’ τόπος μαρτυρίου των φθισικών», που γράφηκε το 1936 από τον δημοσιογράφο Κώστα Στούρνα. Το βιβλίο ρίχτηκε στην πυρά από τη δικτατορία του Μεταξά, ξεχάστηκε και εκδόθηκε πολύ καιρό μετά, το 2010, από τον «Σύλλογο Φίλων Περιθαλπομένων Νοσοκομείου Σωτηρία», σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων, με επιμέλεια του Γιώργου Σταυράκη. Το βιβλίο αποτελεί ένα σπάνιο ιστορικό ντοκουμέντο, τόσο συγκλονιστικό, που από ένα τυχαίο ξεφύλλισμα, τελικά το διάβασα όλο μονορούφι μέσα σε μία ώρα.

Ο Κώστας Στούρνας περιγράφει με γλαφυρότατο τρόπο, αλλά και με μια συμπόνοια κι αθωότητα που σε αγγίζει λες και τα βλέπεις μπροστά σου, για τις απίστευτες συνθήκες που βίωναν οι φθισικοί στο σανατόριο της Σωτηρίας, για πάνω από τρεις δεκαετίες.  Το σανατόριο δεν είχε καθαρισθεί ούτε μία φορά για  χρόνια… Πτώματα άθαφτα ανάμεσα στους ασθενείς, μερμηγκιασμένα, ακόμη και για πέντε ημέρες. Βετεράνοι πολέμου, ηλικιωμένοι και νέοι, χιλιάδες εγκαταλελειμμένοι άρρωστοι, στο κολαστήριο της Σωτηρίας, σε συνθήκες σχεδόν απόλυτης αστεγίας. Ο Κ. Στούρνας περιγράφει αναλυτικά πώς οι θέσεις στα ελάχιστα κτίσματα ήταν πολλάκις λιγότερες από τις ανάγκες, κι έτσι οι φθισικοί είχαν καταλάβει όλα τα ημιτελή γιαπιά, όλες τις τουαλέτες, κοιμόνταν στα υπόγεια χάμω και τέλος, έφτιαχναν παράγκες από ξύλινες τάβλες ανάμεσα στα δέντρα. Μόνη προστασία από το κρύο και τη βροχή  ήταν τίποτα τενεκέδες, τάβλες, παλιές κουβέρτες που έστηναν γύρω τους για να τους…προστατεύουν από τη βροχή και το κρύο… Οι πιο φτωχοί ακόμη, δεν είχαν ούτε κουβέρτα, ούτε τάβλες. Αυτοί οι δύστυχοι προσπαθούσαν να προστατευτούν από το κρύο, βάζοντας πέτρες και χαρτιά γύρω από τη στρωματσάδα τους…έτσι έβγαζαν τις παγωμένες μακρές νύχτες του χειμώνα μέσα στο βασανιστικό βήχα και τις ψείρες. Περιγράφει την απόλυτη απλυσιά, τις ουρές για μία και μόνο βρύση μέσα στην οποία πλένονταν τα πάντα, από τα πτυεολοδοχεία μέχρι τα σφουγγαρόπανα-πάντα μόνο  με κρύο νερό, γιατί δεν υπήρχε ούτε σαπούνι, ούτε κλίβανος. Περιγράφει το ελάχιστο φαγητό που δεν ήταν ποτέ αρκετό και τις εργάτριες που μαγείρευαν κι έτρωγαν από τα ίδια (πλυμένα με κρύο νερό) πιάτα, με αποτέλεσμα να παίρνουν κι εκείνες τη σειρά τους ως ασθενείς. Τα ρυάκια των βόθρων που έρεαν ανάμεσα στις παράγκες ορθάνοιχτα, καθώς δεν υπήρχε λειτουργικό σύστημα αποχέτευσης. Το απόλυτο σκοτάδι μετά το σούρουπο και τους κατάκοιτους ετοιμοθάνατους να σαπίζουν μέσα στις ακαθαρσίες τους, με μόνη βοήθεια την αλληλεγγύη των πιο ικανών ασθενών που τους τάιζαν και τους βοηθούσαν να αλλάξουν ρούχα -αν τύχαινε και παρέμεναν ζωντανοί στο διάστημα των δύο μηνών (που γινόταν το καθάρισμα των ρούχων), καθώς περισσότεροι από τους μισούς από τη στιγμή της εισόδου δεν επεβίωναν πάνω από ένα μήνα. Όταν ο αριθμός των ασθενών ήταν μέχρι και 3000 τη φορά, και με το ρυθμό που εναλλάσσονταν, καταλαβαίνει ότι στις τρεις αυτές δεκαετίες, εκατοντάδες χιλιάδες ψυχές μαρτύρησαν εκεί...

Πώς είναι δυνατόν να έγιναν αυτά τα πράγματα στην Ελλάδα; Για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα;  Πέρα από την ιστορικότητα του νοσοκομείου δεν γνώριζα τίποτε για αυτές τις φρικιαστικές συνθήκες. Πώς είναι δυνατόν να έγιναν αυτά τα πράγματα στην Ελλάδα; Έκλεισα το βιβλίο με την αίσθηση ότι η Ελλάδα είχε το δικό της στρατόπεδο συγκέντρωσης εκείνη τη σκοτεινή εποχή. Στο οποίο ο δήμιος δεν ήταν οι ναζί, αλλά η αρρώστια και η αδιαφορία…. Πώς είναι δυνατόν να έγιναν  αυτά τα πράγματα στην Ελλάδα; αυτή η σκέψη μου τριβέλιζε το μυαλό... Στη χώρα που γέννησε όχι μόνο την ιατρική, αλλά και την ηθική της ιατρικής; Στη χώρα που ήταν γεμάτη Ασκληπιεία από το βάθος των χρόνων, προσβλέποντας στην ανάπαυση, φροντίδα και θεραπεία των ασθενών; Δεν μπορούσα παρά να συμπεράνω ότι η παραμέληση εκείνη ήταν εσκεμμένη. Μπορεί να μην υπήρχαν αποτελεσματικά φάρμακα εκείνη την εποχή, υπήρχαν όμως σε αφθονία και πιάτα και σεντόνια και σαπούνια. Γιατί όχι στο Σωτηρία;  Ίσως αυτός ήταν ο τρόπος  των διεστραμμένων εξουσιών της εποχής να κάνουν τους ανθρώπους να υποφέρουν, ώστε να ανταγωνιστούν επάξια τους ανερχόμενους στην Ευρώπη ναζί. Και μετά από το ερώτημα «πώς είναι δυνατόν;» έρχεται ένα άλλο, ακόμη πιο αδυσώπητο. «Θα μπορούσε το ίδιο να γίνει ξανά σήμερα;»….

Το 1936 δεν είναι και τόσο μακριά…. Το δηλητηριώδες μείγμα της αναλγησίας, του απομονωτισμού και της εσκεμμένης αποστέρησης, θα μπορούσε κάλλιστα να  δημιουργήσει τέρατα, ακόμη και σήμερα. Δεν συγκρίνεται φυσικά με τον τότε ‘ανθρώπινο στάβλο’, αλλά όταν στα νοσοκομεία σήμερα βρίσκεις εγκαταλελειμμένους κατάκοιτους ασθενείς, σε απόκεντρα δωμάτια, χωρίς σαπούνι και νερό, να έχουν σκάσει από τη δίψα και τη μυρωδιά των ούρων να είναι αποπνικτική, ίσως τίποτε δεν είναι απίθανο. Ίσως ακόμη μια φορά, πρέπει να διδαχθούμε από την ιστορία.

Το πιο συγκλονιστικό όμως από όλα δεν ήταν οι φρικαλεότητες που περιγράφει ο Κ. Στούρνας. Ήταν οι εξεγέρσεις των φθισικών. Από το 1921 ως το 1936 που γράφηκε το ντοκουμέντο  (και πριν ακόμη η Σωτηρία γίνει κέντρο ανάρρωσης αντιστασιακών) έγιναν κοντά στις δέκα εξεγέρσεις, ακόμη και με πορείες προς το Σύνταγμα,  από τους ίδιους τους ασθενείς. Σε μια τέτοια πορεία, σύμφωνα με τον Κ. Στούρνα, το ελληνικό κράτος έδειξε τον (από τότε) απύθμενο κρετινισμό του, με την απαράμιλλη ελληνική αστυνομία να χτυπά βάναυσα με γκλομπς τους διαμαρτυρόμενους φθισικούς στα πλευρά, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να κάνουν αιμόπτυση και πολλοί να πεθάνουν πολύ σύντομα από τα τραύματα στα καταπονημένα τους πνευμόνια. Τον Ιούλιο του 1932, πρόεδρος της Πανελληνίου Ενώσεως Φυματικών ήταν ένα 28χρονο παλληκάρι, ο  Χαρ. Σωχωράκης. Στην ακμή της ηλικίας του, τότε που θα μπορούσε να βλέπει  με ανυπομονησία τη ζωή να ανοίγεται μπροστά του, να προσδοκά τις χαρές της ζωής, τον έρωτα, την επαγγελματική προκοπή, τη δημιουργία του δικού του σπιτικού, -ό,τι τέλος πάντων σημαίνει για τον μέσο άνθρωπο η ζωή-  βρέθηκε άρρωστος, στην εξορία της Σωτηρίας, με μόνη βεβαιότητα το ραντεβού με τον θάνατο. Παρόλα αυτά, δεν παραιτήθηκε στη μοίρα του, ούτε αποσύρθηκε πικραμένος. Σε αυτό το πλαίσιο που βρέθηκε, στο λίγο χρόνο που του απόμεινε, αποφάσισε να παλέψει για τους άλλους, τους δύσμοιρους συνασθενείς του- ανθρώπους αγνώστους μέχρι τότε σε αυτόν, αλλά με τους οποίους ξαφνικά ένιωσε ενωμένος σε αυτή τη σκληρή μοίρα. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, δολοφονήθηκε άνανδρα μέσα στο Σωτηρία τον Ιούλιο του 1932, ηγούμενος των εξεγέρσεων της ‘Ενωσης εναντίον των καταχρήσεων της διεύθυνσης και της εξαθλίωσης των συνθηκών ζωής. Η διαφθορά και το παρακράτος λειτουργούσαν από τότε… ακόμη και ανάμεσα στους μελλοθάνατους…..

Το επαναστατικό πνεύμα άνθισε έκτοτε στο Σωτηρία. Ανάμεσα στο θάνατο ξεπήδησε η φλόγα για μια καλύτερη ζωή, έστω κι αν η καλύτερη ζωή αφορούσε  αποκλειστικά πια μόνο τους άλλους. Ίσως τόσο κοντά στο θάνατο, οι άνθρωποι αποκτούν περισσότερο θάρρος, περισσότερη εκτίμηση για τη ζωή -τη ζωή των άλλων…. Μετά τη συγγραφή του ντοκουμέντου του Κ. Στουρνά, σημαντικοί αντιστασιακοί κατά τη διάρκεια της κατοχής αγωνίζονται και εκτελούνται μέσα στη Σωτηρία .

Ο Χαρ. Σωχωράκης είναι δυστυχώς παντελώς άγνωστος στην ελληνική κοινωνία σήμερα, όπως και πολλοί άλλοι ήρωες. Θα έπρεπε η ιστορία του- όπως και η ιστορία του "Σωτηρία"- να διδάσκεται στα ελληνικά σχολεία. Όχι μόνο γιατί πρέπει να γνωρίζουμε τις πιο σκοτεινές πτυχές της ιστορίας μας ώστε να μην τις επαναλάβουμε. Όχι μόνο γιατί ήταν μια κοιτίδα ηρωισμού και αλληλεγγύης στις πιο δύσκολες συνθήκες που μπορεί να συλλάβει ανθρώπινος νους. Αλλά γιατί -πώς να το κάνουμε-, όταν άνθρωποι αποστεωμένοι από την πείνα, εξαντλημένοι από την ασθένεια, παρατημένοι από όλη την κοινωνία -ακόμη και την ίδια τους την οικογένεια- όταν άνθρωποι μελλοθάνατοι, κατεβαίνουν στο Σύνταγμα με 40 πυρετό για να διεκδικήσουν καλύτερη ζωή, τότε τι δικαιολογία έχουμε εμείς να παραιτηθούμε;;;;;;……….

Πρεκατέ Βικτωρία, www.brightplanet.blogspot.gr, 15/10/2015