Το στρες της κρίσης στο ιατρικό επάγγελμα
Στις 4 του Σεπτέμβρη 2015, τρεις κατάκοιτοι ψυχικά ασθενείς στο Δαφνί πέθαναν στα κρεβάτια τους, όταν ένας άλλος ασθενής έβαλε φωτιά στο θάλαμο, καίγοντάς τους ζωντανούς. Ο Πανελλήνιος Ιατρικός Σύλλοςγος ανέφερε ότι στο νοσοκομείο απασχολούνται μόνο 997 εργαζόμενοι, όταν οι ανάγκες ξεπερνούν τις 2000. Η έλλειψη προσωπικού έχει κατηγορηθεί για την τραγωδία (1)
Μεταξύ 2009 και 2012, υπήρξε 1000 (χίλια!) % αύξηση στις μολύνσεις HIV κυρίως ανάμεσα στους χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών. Προ κρίσης, χορηγούνταν δωρεάν σύριγγες στους χρήστες, σύμφωνα με την οδηγία του ΠΟΥ για την πρόληψη του HIV. Όμως οι περικοπές στην υγεία διέκοψαν την παροχή και οι μολύνσεις πολλαπλασιάστηκαν (2). Αντίστοιχη κατάσταση συνεχίζεται και σήμερα.
Αυτά είναι δύο μόνο παραδείγματα της κατάστασης στο χώρο της υγείας, το χώρο που ίσως έχει πληγεί περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο. Όμως ελάχιστη προσοχή έχει δοθεί στο συνεπαγόμενο στρες στους λειτουργούς του ιατρικού και παραϊατρικού χώρου. Σύμφωνα με τους Lazarus and Folkman (3) στρες είναι η κατάσταση όπου η παρουσία του στρεσογόνου παράγοντα ξεπερνά την υποκειμενικά αντιλαμβανόμενη ικανότητα του ατόμου να το διαχειριστεί. Όταν-με απλά λόγια- το άτομο νιώθει ότι η κατάσταση υπερβαίνει τις δυνάμεις που πιστεύει ότι έχει. Είναι πολλοί οι γιατροί και νοσηλευτές σήμερα που νιώθουν ότι η παρούσα κατάσταση, έτσι όπως έχει διαμορφωθεί λόγω των περικοπών, υπερβαίνει τις δυνάμεις που έχουν για να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες. Το άρθρο αυτό προέκυψε μετά από εκτενείς συζητήσεις με εργαζομένους στον ιατρικό χώρο και βιβλιογραφική έρευνα σχετικά με τους στρεσογόνους παράγοντες και τις συνέπειές τους (4).Για παράδειγμα:
Οι ‘ιστορίες τραγωδίας και τραύματος’ αποτελούν ‘πολύ μεγάλη’ πηγή στρες για τους γιατρούς, καθώς η εικόνα έχει γίνει πιο περίπλοκη, λόγω των κακών συνθηκών διαβίωσης ,ενώ αντιμετωπίζουν καθημερινά περιπτώσεις ασθενειών ή/και θανάτων που θα μπορούσαν σε κανονικές συνθήκες να είχαν προληφθεί, π.χ. επιδείνωση κρίσεων άσθματος όταν ασθενείς ζουν σε υγρά υπόγεια χωρίς θέρμανση. Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι γιατροί νιώθουν ανήμποροι να βοηθήσουν.
Ο ‘υπερβολικός φόρτος εργασίας’ συνεισφέρει ‘αρκετά’ στο στρες, καθώς οι γιατροί του δημόσιου τομέα εξετάζουν μέχρι και διπλάσιο αριθμό ασθενών στο ίδιο χρόνο, όπως προ κρίσης.
Η αγωνία πάνω σε ‘ηθικά διλήμματα και επιλογές’ συνεισφέρει ‘απόλυτα’ στο στρες των γιατρών με πολλούς τρόπους. Όταν για παράδειγμα, οι γιατροί του ΕΟΠΥΥ έχουν μόνο 10 λεπτά για κάθε εξέταση κατά μέσο όρο, θα πρέπει να επιλέξουν ποιον ασθενή θα εξετάσουν διεξοδικά κι ποιον λιγότερο αναλυτικά. Όταν λόγω λιτότητας, έχει επιβληθεί ανώτατος μέσος όρος συνταγογράφησης φαρμάκων, που συχνά δεν επαρκεί, θα πρέπει να επιλέξουν σε ποιον θα γράψουν πιο ακριβά φάρμακα και σε ποιον όχι. Καθώς σήμερα επιτρέπονται μόνο γενόσημα, κάποια από τα οποία είναι αμφίβολης ποιότητας, ο γιατρός βρίσκεται συνεχώς σε δίλημμα ‘συμβιβασμού’ για το ποιος θα ασθενής θα πρωτοπρολάβει να εξαντλήσει το όριο των συνταγών του και πόσο ‘καλό’ θα είναι το φάρμακο που του επιτρέπεται να γράψει. Το ίδιο ισχύει και για τις εργαστηριακές εξετάσεις. Καθώς δεν πρέπει να υπερβούν ένα συγκεκριμένο κόστος, συνταγογραφούνται μόνον οι απολύτως απαραίτητες εξετάσεις: ‘Είναι σαν ιατρική πολέμου-δεν μπορούμε να κάνουμε τη δουλειά μας σωστά. Πολλές φορές εκτιμούμε βάσει εμπειρίας, ενώ υπάρχουν οι επιστημονικοί τρόποι να διαγνώσουμε λεπτομερώς-αλλά δεν δίνονται τα χρήματα’. Πρέπει να σημειωθεί ότι αν οι γιατροί υπερβούν το μέγιστο όριο συνταγογράφησης τιμωρούνται με εξοντωτικά πρόστιμα. Ταυτόχρονα, βρίσκονται σε καθημερινά διλήμματα σχετικά με το πώς να βοηθήσουν τους ανασφάλιστους ασθενείς, που σήμερα αγγίζουν το 1/3 του συνολικού πληθυσμού. Η αγωνία πώς να βοηθήσουν ανασφάλιστους ακόμη και σε θέματα ζωής και θανάτου, ενώ ταυτόχρονα ρισκάρουν τη δική τους καριέρα είναι καθημερινή: ‘Δεν είναι απλά ότι δεν υπάρχουν χρήματα-εδώ είσαι αντιμέτωπος με ένα σύστημα που νιώθεις ότι καθημερινά σε πολεμά, αν πας να βοηθήσεις λίγο παραπάνω- λες και είσαι εχθρός’.
Η ‘έλλειψη πόρων και προσωπικού’ συνεισφέρει ‘απόλυτα’ στο στρες των γιατρών. Η υποστελέχωση οδηγεί σε πολλές περιπτώσεις ένα γιατρό να κάνει τη δουλειά δύο γιατρών. Ταυτόχρονα, η έλλειψη στοιχειωδών υλικών θέτει και προσωπικό ρίσκο. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που φέρνουν από το σπίτι τους γάντια, χλωρίνες και μάσκες, καθαρίζουν οι ίδιοι το χώρο εργασίας τους, για τη δική τους ασφάλεια, αλλά και εκείνη των ασθενών τους.
Η ‘έλλειψη υποστήριξης’ στο χώρο εργασίας επίσης συνεισφέρει ‘πολύ’ στο στρες των γιατρών , καθώς οι συνάδελφοι μέσα σε ένα κλίμα φόβου και ανταγωνισμού, οχυρώνονται, ο καθένας στον εαυτό του, ώστε να μη δείξουν αδυναμία ή/και υπερβολική αντίθεση στις εφαρμοζόμενες πολιτικές, κάτι που θα τους καθιστούσε ιδιαίτερα ευάλωτους στην επόμενη δόση ‘διαθεσιμοτήτων’… ‘Δε νιώθεις πια ότι κάνεις το λειτούργημα που σπούδασες. Νιώθεις ότι είσαι ένας αριθμός, που έχει εντολή να εφαρμόσει κατά γράμμα τις εντολές λιτότητας’.
Ταυτόχρονα, η ‘χρόνια αβεβαιότητα’ συνεισφέρει ‘αρκετά’ στο στρες, καθώς και οι γιατροί, ως μέρος της ελληνικής κοινωνίας έχουν πληγεί κι εκείνοι βαριά από την κρίση σε προσωπικό ή οικογενειακό επίπεδο. Όπως άλλα τμήματα της ελληνικής κοινωνίας ‘δε βλέπουν φως’ στον ορίζοντα και αυτό πολλές φορές τους οδηγεί σε βαθιά απογοήτευση. Παρόλα αυτά, αν εξαιρέσει κανείς τις νεαρές ηλικίες, λίγοι είναι εκείνοι που σκέφτονται τη μετανάστευση. Η διαφυγή δεν φαίνεται να αποτελεί προτιμητέα λύση στους μεγαλύτερους και πιο έμπειρους γιατρούς.
Πέρα όμως από το στρες, η σύγχρονη αντίληψη στην ψυχολογία ανθρωπιστικών κρίσεων επικεντρώνεται στην έννοια της ‘ψυχικής ανθεκτικότητας’, δηλαδή εκείνους τους παράγοντες που δίνουν δύναμη στο άτομο να συνεχίσει και να παλέψει. Η ‘προσωπική και οικογενειακή ζωή’ έρχονται αναμενόμενα στην κορυφή της λίστας, καθώς η παραδοσιακή ελληνική οικογένεια εξακολουθεί να αποτελεί το πρώτο καταφύγιο και αποκούμπι για την πλειοψηφία των συμπολιτών μας. Το αποτέλεσμα που βλέπουν στους ωφελούμενους ασθενείς δίνει επίσης πολλή δύναμη- είναι μεγάλη η ικανοποίηση όταν βλέπουν τη βελτίωση σε κάποιον που διαφορετικά θα υπέφερε.Η ‘πολιτική ενεργοποίηση και ο ακτιβισμός’, ιδιαίτερα σε ομάδες με άτομα αντίστοιχων αξιών επίσης φαίνεται να δίνει δύναμη σε όσους επιλέγουν να δραστηριοποιηθούν με αυτόν τον τρόπο, καθώς έτσι νιώθουν ότι παλεύουν για να αντιμετωπίσουν τη ρίζα του προβλήματος. Το αναφαίρετο ανθρώπινο δικαίωμα στην υγεία αποτελεί αξία από μόνο του και όταν κάποιος μάχεται για μια αξία, η ζωή του αποκτά νόημα. Και το νόημα φαίνεται να είναι το καλύτερο αντίδοτο στην κατάθλιψη των ημερών….
Πηγές
- Τα Νέα (2015). Δαφνί: Μια αποθήκη ψυχών: http://www.tanea.gr/news/greec
e/article/5272858/mia-apothhkh -gia-psyxes/ - European Centre for Disease Prevention and Control, WHO Regional Office for Europe (2013). HIV/AIDS surveillance in Europe 2012. Stockholm:European Centre for Disease Prevention and Control.
- Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1987). Transactional theory and research on emotions and coping. European Journal of Personality, 1(3), 141–169.
- Ehrenreich, J. H., & Elliott, T. L. (2004). Managing stress in humanitarian aid workers: A survey of humanitarian aid agencies’ psychosocial training and support of staff. Peace and Conflict: Journal of Peace Psychology, 10(1), 53–66.
