Είναι βασική μου θέση ότι χρειάζεται συστηματική κι οργανωμένη εκπαίδευση στις αξίες και την ηθική διαπαιδαγώγηση. Όμως δεν αρκούν αυτά. Χρειάζεται να υπάρχει εκπαίδευση και στην πνευματική ζωή και πίστη. Πώς θα αντιμετωπίσει ο άνθρωπος τις δυσκολίες που τον περιμένουν; Από πού θα αντλήσει δύναμη, παρηγοριά, θάρρος; Ποιον θα βρει να του συμπαρασταθεί, ειδικά όταν το γενικευμένο κλίμα από τους άλλους είναι αυτό του κυνισμού και του εγωκεντρισμού, όταν η μόνη αξία που έχει απομείνει είναι η ματαίωση και η κενότητα της γρήγορης, εύκολης ευφορίας; Εμείς μπορεί να είμαστε όσο άθεοι θέλουμε, δεν έχουμε όμως δικαίωμα να στερήσουμε από το παιδί τη γνώση για την ύπαρξη του Θεού και για τον τρόπο που μας φρόντισε και φροντίζει. Αν θέλει το παιδί όταν μεγαλώσει, ας επιλέξει για τον εαυτό του, την αθεϊα ή την πίστη. Για να έχει τη δυνατότητα επιλογής όμως, πρέπει πρώτα να γνωρίζει. Δεν έχουμε δικαίωμα να του στερήσουμε αυτή τη γνώση.
Εδώ θα αναφέρω ένα προσωπικό παράδειγμα: Όπως όλα τα παιδιά (θα το δούμε παρακάτω), είχα κι εγώ μια έμφυτη, εγγενή τάση προς την πίστη. Τα παιδιά γνωρίζουν βαθιά μέσα τους και δεν εκπλήσσονται καθόλου όταν ακούν για το Θεό και τους αγγέλους κλπ. Παρόλο που μεγάλωσα σε περιβάλλον με σχεδόν μηδενική θρησκευτικότητα, από μόνη μου είχα αναπτύξει τη δική μου πνευματική ζωή, που με ανακούφιζε ιδιαίτερα. Σε καθημερινή βάση έγραφα γράμματα στο Θεό και ήταν στιγμές πραγματικής σύνδεσης και παρηγοριάς. Μέχρι που κάποια μέρα στα 14, ένα άτομο του οικογενειακού μου περιβάλλοντος, όντας άθεος, μου είπε πολύ απλά το δικό του πιστεύω: «Δεν υπάρχει Θεός». Δυστυχώς, ως σημαντικός άλλος, με επηρέασε και τον πίστεψα. Ήταν από τις χειρότερες μέρες της ζωής μου. Γύρισα πίσω, κοίταξα τα ημερολόγια με τα γράμματα και αναρωτήθηκα: «Δηλαδή κανείς δεν ακούει αυτά που γράφω;» Ένιωσα σαν να πέφτω σε ένα μαύρο αβυσσαλέο πηγάδι και μια βαθιά, άγρια ερημιά απόλυτης θλίψης. Και σταμάτησα να γράφω. Σταματώντας την επικοινωνία με το Θεό, σταμάτησα την επικοινωνία με τον εαυτό μου κι αποκόπηκα από τη μοναδική πηγή παρηγοριάς και γαλήνης που είχα. Μου πήρε δώδεκα χρόνια να ξαναβρώ το Θεό, δώδεκα χρόνια απελπισμένης μοναξιάς κι αισθήματος εγκατάλειψης σε μια ηλικία δύσκολη και ευαίσθητη. Μετά από πολλή προσπάθεια και περιπέτειες, τα κατάφερα- αλλά το πλήρωσα. Αυτά ήταν τα οφέλη της ‘προοδευτικής’ αθεϊας στη δική μου ζωή. Δεν θα ήθελα κανένα άλλο παιδί να περάσει κάτι τέτοιο. Η σχέση με το Θεό είναι πολύ σημαντική ΚΑΙ για τα παιδιά, όχι μόνο για τους ενήλικες. Όπως αποτελεί κακοποίηση να στερήσεις από ένα παιδί τη σχέση με το γονιό του, έτσι αποτελεί και κακοποίηση, πνευματική κακοποίηση, να στερήσεις από ένα παιδί τη σχέση του με τον αιώνιο γονιό του, το Θεό. Τα οφέλη της πίστης και της πνευματικής ζωής είναι πολλά και, όπως θα δούμε παρακάτω, επιβεβαιωμένα. Τα οφέλη της αθεϊας ποια είναι;
Δυστυχώς όμως στη χώρα μας σήμερα γίνεται όλο και πιο διαδεδομένη η δήθεν ‘προοδευτική’ άποψη ότι τα παιδιά δεν χρειάζονται την πνευματική ζωή ούτε την καλλιέργεια του θρησκευτικού αισθήματος, ούτε καν γνώση για θέματα θρησκείας, καθώς αυτά αποτελούν δήθεν αναχρονιστικές, πεπαλαιωμένες θέσεις, που ο σύγχρονος άνθρωπος έχει υπερβεί. Η κρίση δεν μας δίδαξε τίποτα και υπερφουσκωμένοι με τη σιγουριά της εξυπνάδας μας (αφού το ξέρουμε και το έχουμε αποδείξει πέραν πάσης επιστημονικής αμφιβολίας ότι δεν υπάρχει Θεός) θέλουμε τώρα να σιγουρέψουμε ότι θα καθοδηγήσουμε και τα παιδιά μας στην ίδια οδό πνευματικής μοναξιάς που βαδίζουμε κι εμείς. Η κατάκριση εναντίον της θρησκευτικής αγωγής στη χώρα μας επικεντρώνεται επιλεκτικά (και άδικα) σε κάποια μεμονωμένα αρνητικά παραδείγματα εκπροσώπων της Εκκλησίας, ενώ προβάλλουν στην ίδια τη θρησκεία το φανατισμό, την προκατάληψη και την άκαμπτη σκέψη που δυστυχώς εξέφρασαν ιστορικά κάποια από τα μέλη της. Επιλεκτικά αγνοούν τα πάμπολλα θετικά παραδείγματα ανθρώπων που ωφέλησαν μέσα από την Εκκλησία και ωφελήθηκαν από εκείνην. Οι αρνητές της πνευματικότητας και οι υπέρμαχοι της κατάργησης π.χ. των Θρησκευτικών ως μάθημα, κατακρίνουν την Εκκλησία για σκοταδισμό, όμως αρνούνται τα πάμπολλα επιστημονικά ευρήματα που επιβεβαιώνουν τα οφέλη της πνευματικής ζωής και της πίστης στους ανθρώπους-τι μπορεί να είναι περισσότερο σκοταδιστικό και μεσαιωνικό από αυτή την επιλεκτική άρνηση και επίμονη επίθεση; Ας δούμε λοιπόν τι λέει η ίδια η επιστήμη.
Σύμφωνα με τον Rodney H. Clarken, του πανεπιστημίου Μίσιγκαν, η εκπαίδευση στην πνευματική ζωή βοηθά τους μαθητές να εκπληρώσουν το δυναμικό τους. Μπορεί να έχουμε σήμερα υλική αφθονία περισσότερη από ποτέ (Seligman, 2002), όμως θέλουμε να ‘κόβουμε δρόμο’ για να φθάνουμε γρήγορα στην ευτυχία, την έκσταση, την καλοπέραση, με αποτέλεσμα την πνευματική μας ένδεια. Η μανιώδης αναζήτηση της προσωπικής ευφορίας χωρίς την παράλληλη καλλιέργεια του χαρακτήρα και χωρίς μια βαθύτερη πνευματικότητα οδηγεί σε αίσθημα κενότητας και κατάθλιψης. Οι επιστήμονες μιλούν πια για την ανάγκη για συναισθηματική αλλά και ηθική και πνευματική ευφυία και τονίζουν τη σημασία τους για την ψυχική ευημερία του ατόμου (Coles, 1997). Σύμφωνα με τους Lennick & Kiel (2005) η ηθική και πνευματική εκπαίδευση είναι περισσότερο αναγκαία από ποτέ και περιλαμβάνει τη διδαχή της ακεραιότητας, της ευθύνης, της ειλικρίνειας, της συμπόνιας, της συμπεριφοράς σύμφωνα με τις ανώτερες αξίες, την υπεράσπιση του σωστού και του δικαίου για όλους, αποδοχή λαθών και αποτυχιών, υπηρεσία προς τους άλλους. Όλες αυτές οι αξίες συμπεριλαμβάνονται στα διδάγματα της θρησκείας μας και αυτός είναι ένας επιπλέον λόγος που θα πρέπει τα παιδιά να τα λαμβάνουν ως ό,τι πιο σημαντικό μπορούν να διδαχθούν. Σύμφωνα με τον ίδιο ερευνητή:
-Η πνευματική ζωή με άσκηση και προσευχή ενισχύει την εγκεφαλική δραστηριότητα και συνδέεται με μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής, χαμηλότερα επίπεδα στρες, περισσότερη αισιοδοξία και δέσμευση στην βοήθεια προς τους άλλους (d’Aquili & Newberg, 1999).
-Η πνευματική ζωή συνδέεται με σωματική και συναισθηματική ανθεκτικότητα (Ironson et al, 2002).
-Η έλλειψη πνευματικής ζωής στους νέους συνδέεται με επιφανειακές σχέσεις, ένδεια συναισθημάτων, περιορισμένες συναισθηματικές αντιδράσεις, μεγαλύτερα ποσοστά απάτης, κλοπής και απουσίας συγκέντρωσης στο σχολείο (Karen, 2002).
-Η εκπαίδευση στην πνευματική και ηθική ζωή βοηθά στους υγιείς δεσμούς με τους άλλους, στην ρύθμιση των διαθέσεων και των συναισθημάτων, στην υπεύθυνη συμπεριφορά (Stillwell, 2002).
-Η απουσία πνευματικής ζωής στους νέους συνδέεται με αυξημένα ποσοστά κατάθλιψης, αλκοολισμού, καταναλωτισμού, παραβατικής συμπεριφοράς, σεξουαλικής ελευθεριότητας και αυτοκτονικότητας (Miller, 2002), (Johnson, 2002, p. 19).
-Επίσης, σύμφωνα με τον (Wallace, 2002), η θρησκευτική ζωή στους νέους συνδέεται με μικρότερη πιθανότητα να προκαλέσουν τραυματισμό στους άλλους (ηθελημένα ή μη), μικρότερη πιθανότητα για εμπλοκή σε παραβατικές πράξεις κι εγκληματικότητα στην ενήλικη ζωή κατάχρηση ουσιών, συμπεριφορά υψηλού ρίσκου και μοναξιά (Natal, 1986).
Η εκπαίδευση στην πνευματική ζωή θεωρείται από πολλούς ερευνητές πλέον ένα από τα ανθρώπινα δικαιώματα του παιδιού, όπως δικαίωμα στην στέγη, στην τροφή, στην ασφάλεια, στην υγεία. Ο D. Martin Rawle στη διδακτορική του διατριβή (σελ 117), λέει ότι η εκπαίδευση στην πνευματική ζωή αναφέρεται έμμεσα στην Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού του ΟΗΕ, όπου στα άρθρα 23 και 32 αναφέρεται το δικαίωμα σε πνευματική ευημερία και ανάπτυξη. Ο Schweitzer (2005, p.103) γνωματεύει ότι η πνευματική ανάπτυξη του παιδιού έχει παίξει ξεκάθαρο ρόλο στον αγώνα για την Πρώτη Δήλωση για τα Δικαιώματα του Παιδιού στη Σύμβαση της Γενεύης το 1924, παρόλο που η Σύμβαση του 1989 δεν αναφέρεται ξεκάθαρα στην θρησκευτική εκπαίδευση. Η σημερινή εκπαίδευση επικεντρώνεται υπερβολικά στην χρηστικότητα και την επαγγελματική αποκατάσταση, ενώ το Σώμα Επιθεώρησης στην Εκπαίδευση της Μεγάλης Βρετανίας (Ofsted) το 1998 αποφάνθηκε ότι τα μισά σχολεία της Βρετανίας είναι ‘φτωχά’ στην καλλιέργεια της πνευματικής ανάπτυξης των παιδιών (Gay, 2000, p.63). Σε παραδοσιακά τεχνοκρατικά συστήματα εκπαίδευσης οι υπεύθυνοι έχουν αναγνωρίσει την ανάγκη για την πνευματική καλλιέργεια. Εμείς, σε μια χώρα με πολύτιμη πνευματική κληρονομιά και παράδοση, έχουμε βαλθεί να ξεριζώσουμε έστω και την λίγη πνευματική παιδεία που προσφέρουμε στα σχολεία μας.Αφήνουμε τα παιδιά να ανακαλύψουν μόνα τους την πνευματική ζωή, αλλά από πού; Από την οικογένεια; Αυτή η γενιά ενηλίκων είναι περισσότερο από ποτέ εθισμένη μέσα στον ηδονισμό, την επιθετική εγωπάθεια και τον μανιώδη καταναλωτισμό, πώς θα διδάξει στη νέα γενιά την πνευματική ζωή;
Τα ίδια τα παιδιά επιθυμούν την εκπαίδευση στην πνευματική ζωή; Σίγουρα εκείνα που έχουν ήδη υποστεί πλύση εγκεφάλου από τους γονείς τους να απορρίπτουν ό,τι έχει να κάνει με την πίστη ή την Εκκλησία, με χλευασμό, εμπάθεια και υπεροψία, θα απαντήσουν αρνητικά. Έρευνες όμως που έχουνε γίνει σε χιλιάδες νέους με τυχαία δειγματοληψία από πολλές χώρες εκφράζουν την ανάγκη να μάθουν περισσότερα για την πνευματική ζωή, σε ένα περιβάλλον ασφάλειας και μη-κατάκρισης. Σύμφωνα με τον (Watson, 2001, p.10),οι μαθητές πιστεύουν ότι τα σχολεία έχουν πολλά να προσφέρουν στην πνευματική τους ζωή. Σύμφωνα με τους Zohar & Marshall (2000) οι μαθητές πιστεύουν ότι τα σχολεία θα πρέπει να εμπλακούν περισσότερο στην πνευματική τους ανάπτυξη. Σύμφωνα με τον Coles (1992) τα παιδιά ρωτούν ερωτήσεις πνευματικού περιεχομένου κι αναζητούν απαντήσεις. Πολλοί ερευνητές (Zohar, Marshall, 2000) συμφωνούν ότι τα παιδιά έχουν εγγενή αυθεντική πνευματικότητα-αυτήν που δεν θα πρέπει να ξεριζώσουμε από τα παιδιά μας για να τα κάνουμε να μοιραστούν τον δικό μας κυνισμό, αλλά απεναντίας να δυναμώσουμε τις ψυχές τους ώστε να ζήσουν μια ζωή γεμάτη εσωτερικό νόημα και πλήρωση. Η δική μας θρησκευτική παράδοση είναι πλουσιότατη κι βοηθά σιωπηλά τους ανθρώπους εδώ και χιλιετίες. Γιατί να μην διδάξουμε στα παιδιά μας να την εκτιμήσουν, να την γνωρίσουν και να βιώσουν κι εκείνα έστω και λίγο από αυτόν τον πλούτο; Γιατί να επικεντρωνόμαστε στα κάποια αρνητικά μεμονωμένα παραδείγματα και να μην διδάξουμε τα δώρα που έχει προσφέρει; Τα παιδιά σήμερα το χρειάζονται περισσότερο από ποτέ.
Πρεκατέ Βικτωρία
Ψυχολόγος/Εκπαιδευτικός/Συγγραφέας
23/3/2017
Βλέπε επίσης: 'Θέση στο Διάλογο για την Παιδεία' http://brightplanet.blogspot.gr/2016/04/blog-post.html
Πηγές
• Clarken, Rodney H.’The Role of Spirituality and Spiritual Practices in Education’ School of Education Northern Michigan University Paper presented at the American Educational Research Association Annual Meeting, San Diego, April 12-17, 2009 https://rodclarken.files.wordpress.com/2011/09/the-role-of-spirituality-and-spiritual-practices-in-education.pdf
• Coles, R. (1997). The moral intelligence of children: How to raise a moral child. New York: NAL/Dutton
• Ironson, G. (2002). The Ironson-Woods Spirituality/Religiousness Index is associated with long survival, health behaviors, less stress and low cortisol in people with AIDS. Annals of Behavioral Medicine
• GAY, B. (2000) Fostering Spiritual Development through the Religious Dimension of Schools: the Report of a Pilot study in 17 Independent Schools, International Journal of Children’s Spirituality , 5 (1), pp.61-74.
• Johnson, B. R. (2002). A tale of two religious effects: Evidence for the protective and prosocial impact of organic religion. Commission on Children at Risk, Institute for American Values, Working Paper 6.
• Karen, R. (2002). Investing in children and society: What we've learned from seven decades of attachment research. New York: New York Institute for American Values.
• Lennick. D., & Kiel, F. (2005). Moral intelligence: Enhancing business performance & leadership success. New Jersey: Wharton School Publishing
• Miller, L. (2002). Spirituality and resilience in adolescent girls. New York: Institute for American Values
• Natal, S. M. (1986). Loneliness and spiritual growth. Birmingham: Religious Education Press
• D. Martin Rawle, 2010, Perceptions of Spirituality and Spiritual Development in Education held by Teachers and Students on Teacher Training Courses https://repository.cardiffmet.ac.uk/bitstream/handle/10369/853/Sprituality.pdf;jsessionid=18AAE26E0A7B0C80DB75D2052616983B?sequence=1
• SCHWEITZER, F. (2005) Children’s Right to Religion and Spirituality: Legal, Educational and Practical Perspectives, British Journal of Religious Education, 27 (2), pp.103-113.
• Seligman, M. E. (2002) Authentic Happiness: Using the New Positive Psychology to Realize your Potential for Lasting Fulfillment. New York: Simon and Schuster.
• Stilwell, B. M. (2002). The consolidation of conscience in adolescence. New York: Institute for American Values
• Wallace, J. (2002). Is religion good for adolescents' health? . Philadelphia: Center for Research on Religion at the University of Pennsylvannia.
• WATSON, B. (1993) The Effective Teaching of Religious Education, (London, Longman).
• Zohar, D. & Marshall, I. (2001). Spiritual intelligence: The ultimate intelligence. London: Bloomsbury
Δημοσιεύτηκε στο http://www.ipaideia.gr/paidagogika-themata/i-ekpaideusi-stin-pneumatiki-zoi-os-anagki-tou-paidiou-kai-anthropino-dikaioma-tou
