«Η ακραία φτώχεια είναι η χειρότερη μορφή βίας» Μαχάτμα Γκάντι
Το βιβλίο του James Garbarino “Children and the dark side of human experience: confronting global realities and rethinking child development”, είναι εξαιρετικό (όπως όλα τα βιβλία του), αλλά σε αυτήν την περίοδο, δεν θα μπορούσε να είναι πιο επίκαιρο. Ο συγγραφέας μιλά ξεκάθαρα για τα ανθρώπινα δικαιώματα των παιδιών, αλλά προχωρά πέρα από τα γνωστά και τετριμμένα, να ορίσει ως ανθρώπινο δικαίωμα του παιδιού «να μεγαλώσει χωρίς να μισεί». Πράγματι. Τα παιδιά δεν έχουν ροπή ή φυσική προδιάθεση προς το μίσος. Η ροπή και η φυσική τους διάθεση είναι προς το παιχνίδι, το γέλιο, την αθωότητα και την εμπιστοσύνη. Αν φτάσουν ως έφηβοι ή νεαροί ενήλικες να μισούν, κάτι έχει γίνει. Κάτι έχει πάει στραβά. Και αυτό το κάτι, οφείλεται στον κόσμο των ενηλίκων. Όχι μόνο των γονέων (όπως βολικά επαναπαυόμαστε με γενικόλογους αφορισμούς τύπου ‘τα πάντα ξεκινούν από την οικογένεια’), αλλά με ολόκληρο το κοινωνικό οικοσύστημα στο οποίο μεγαλώνει ένα παιδί, η σημασία του οποίου έχει υποβαθμιστεί στις ατομικιστικές θεωρίες της αναπτυξιακής ψυχολογίας και το οποίο επηρεάζει με τη σειρά του δραστικά και τους γονείς. Όταν ένα παιδί μεγαλώνει μαθαίνοντας να μισεί, η ευθύνη είναι του κοινωνικού, πολιτικού κι εκπαιδευτικού συστήματος που το ανέθρεψε, αποτυγχάνοντας έστω να θεραπεύσει τα αρνητικά μηνύματα που ενδεχόμενα δέχτηκε από το οικογενειακό του περιβάλλον. Σίγουρα δεν οφείλεται στη φυσική προδιάθεση των παιδιών και σίγουρα δεν οφείλεται στα γονίδια του παιδιού, όπως με αποστροφή άκουσα να πιθανολογείται στην τηλεόραση, θυμίζοντας εποχές ευγονικού σκοταδισμού.
Ο Garbarino, μαθητής του μεγάλου οικοσυστημικού αναπτυξιακού ψυχολόγου Urie Bronfenbrenner, αναφέρει την έρευνα που έκαναν μαζί προ 30ετίας, σε παιδιά 15 διαφορετικών κοινωνιών, ανακαλύπτοντας τη συσχέτιση μεταξύ ακραίων, απόλυτων απαντήσεων των παιδιών σε ηθικά διλήμματα και του είδους της κοινωνίας στην οποία ζούσαν (απολυταρχική-μονολιθική ή πλουραλιστική-δημοκρατική). Βρήκαν ότι όσο πιο δημοκρατική ήταν η κοινωνία τους (με δείκτες όπως σεβασμός σε διαφορετικά κοινωνικά στοιχεία, ελευθερία του λόγου, σεβασμός σε δημοκρατικά ιδεώδη), τα 12χρονα έδειχναν πιο ισορροπημένες απαντήσεις στα ηθικά διλήμματα που τους δόθηκαν. Βρήκαν επίσης ότι οι έφηβοι απορροφούν τις αλλαγές στο πολιτικό κλίμα της κοινωνίας τους, ίσως περισσότερο από ό,τι νομίζουμε, διαμορφώνοντας έτσι τους ‘κοινωνικούς χάρτες’ (‘social maps’) σύμφωνα με τους οποίους ερμηνεύουν τον κόσμο και σύμφωνα με τους οποίους –εδώ είναι το πιο σημαντικό- θα δράσουν στο μέλλον.
Οι αξίες δεν είναι αυτοφυείς στα παιδιά. Όταν η εκπαίδευση αξιών που λαμβάνουν, όχι μόνο από τους γονείς τους, αλλά από την κοινωνία τους και πρωτίστως τα ΜΜΕ, είναι η δικαιοσύνη, η αποδοχή της διαφορετικότητας, η συμπόνια κι ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα, θα αναπτύξουν τις αντίστοιχες αξίες και θα συμπεριφερθούν ανάλογα. Όταν τα μηνύματα που λαμβάνουν είναι τα αντίθετα, όπως π.χ. σε εμπόλεμες ζώνες ή απολυταρχικά καθεστώτα, τότε πιο εύκολα καταλήγουν σε απολυταρχικές, εξουσιαστικές, αφοριστικές τοποθετήσεις που προάγουν τη βία, ακόμη και στο οικογενειακό τους περιβάλλον, όπως π.χ. ‘αν υποψιαστείς ότι η γυναίκα σου σε απάτησε, τη λιθοβολείς’ ή ‘όποιος κλέβει, του κόβουν το χέρι’, ‘άμα σου πάρουν τη θέση, τους δέρνεις’. Τα χαρακτηριστικά σε αυτού του είδους τις ολοκληρωτικές τοποθετήσεις είναι τα εξής:
1)εκφράζουν το μίσος και την εκδικητικότητα ως αξίες, 2) ο εκφραστής αυτοχρίζεται ‘απονομέας δικαιοσύνης,’, 3)η αυτοδικία θεωρείται δοξασμένο δικαίωμα του πιθανολογούμενου θύματος, ακόμη και πριν αυτό θυματοποιηθεί (π.χ. γυναίκες που οδηγούν το βράδυ είναι σαν να έχουν διαπράξει ήδη μοιχεία, νέοι που ληστεύουν αντιμετωπίζονται σαν να έχουν ήδη σφάξει όλους τους αθώους πολίτες της χώρας), 4)παραβλέπουν παντελώς ότι οι δράστες εγκλημάτων, όσο απεχθή και κατακριτέα αν είναι αυτά, έχουν και αυτοί ανθρώπινα δικαιώματα, 5) η έλλειψη συμπόνιας συνοδεύει την παντελή παράβλεψη των οικοσυστημικών αιτίων που οδηγούν άλλους ανθρώπους, και ιδιαίτερα νέους, στην παραβατική συμπεριφορά, 6) η αυτοδικία είναι εξαιρετικά επιλεκτική: ο απολυταρχικός αυτόδικος θεωρεί δικαίωμά του να κατακεραυνώσει, να χτυπήσει ή να εκδικηθεί εκείνον που πρακτικά, θεωρητικά ή πιθανολογικά τον έβλαψε (ή θα τον βλάψει…). Αν όμως ο ίδιος βρεθεί σε θέση π.χ. να κλέψει λόγω πείνας, ή να μοιχεύσει λόγω πειρασμού, χρησιμοποιεί διαφορετικά μέτρα και σταθμά για τον εαυτό του, 7)ο αυτοδίκαιος θεωρεί θεόσταλτο δικαίωμά του να τιμωρεί με όποια τιμωρία θέλει- συνήθως δυσανάλογα βαριά- το πραγματικό ή μελλοντικά πιθανολογούμενο παράπτωμα του άλλου. Όμως η δική του βία δεν είναι παράπτωμα, γιατί -φυσικά- είναι δικαιολογημένη.
Οι στάσεις αυτές στα παιδιά δεν ξεφύτρωσαν από το πουθενά. Πιο ανατριχιαστικό είναι να ακούς τέτοιες στάσεις από ενήλικες και ‘διαμορφωτές συνειδήσεων’. Όταν τα θεάματα στα οποία εκτίθενται εδώ και χρόνια στα ΜΜΕ, αφαιρούν κάθε στοιχείο σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, έστω και με πολύ έμμεσο τρόπο, όταν τα ίδια βιώνουν τη βία ενός συστήματος που τα καταδικάζει σε φτώχεια κι ανεργία, όταν τα μηνύματα που λαμβάνουν είναι ένα τρελό πινγκ πονγκ μεταξύ της επιλεκτικής ακραίας τιμωρίας κάποιων κοινωνικών στοιχείων και της επιλεκτικής ακραίας ατιμωρησίας κάποιων άλλων κοινωνικών στοιχείων, τότε, πριν ακόμη ξεκινήσουν τη ζωή τους, το μίσος μετατρέπεται από συναίσθημα σε πλατφόρμα αντίδρασης, στρεφόμενο συνήθως σε μόνιμους ή ευκαιριακούς αποδιοπομπαίους τράγους, στους οποίους βολικά φορτώνεται όλη η ενοχή για όλα τα κακά του κόσμου και της κοινωνίας. Η εξαθλίωση είναι πρώτα από όλα πνευματική-μαζί με την ηθική και υλική. Όπως λέει ο Garbarino «ο φόβος κι ο θυμός απειλούν την πνευματική ευημερία των παιδιών, παραβιάζοντας το ανθρώπινο δικαίωμα του παιδιού να μεγαλώσει χωρίς να μισεί».
Παιδιά, των οποίων το δικαίωμα να μεγαλώσουν χωρίς να μισούν παραβιάστηκε βάναυσα από το ευρύτερο οικοσύστημα των ενηλίκων που τα περιβάλλει, αυτοδίκαια οπλίζονται, νομίζοντας ότι θα φέρουν το δίκαιο στον κόσμο, με τον εντελώς ακατάλληλο, καταδικαστέο, εγκληματικό και καταστροφικό τρόπο της τρομοκρατίας.
Παιδιά, των οποίων το ανθρώπινο δικαίωμα να μεγαλώσουν χωρίς να μισούν παραβιάστηκε βάναυσα από το ευρύτερο οικοσύστημα των ενηλίκων που τα περιβάλλει, αυτοδίκαια ξυλοκοπούν, γρονθοκοπούν τα προηγούμενα παιδιά, με τον εντελώς ακατάλληλο, καταδικαστέο και καταστροφικό τρόπο της σωματικής κακοποίησης και παραβίασης των ανθρώπινων δικαιωμάτων των άλλων.
Παιδιά, των οποίων το ανθρώπινο δικαίωμα να μεγαλώσουν χωρίς να μισούν παραβιάστηκε βάναυσα από το ευρύτερο οικοσύστημα των ενηλίκων που τα περιβάλλει, αυτοδίκαια, χαιρέκακα κι εκδικητικά αλαλάζουν ‘καλά τους έκαναν’ (οι δεύτεροι τους πρώτους)….
Και λέω ‘παιδιά’ γιατί ακόμη και οι ενήλικες που εμπλέκονται και στις τρεις περιπτώσεις δεν είναι παρά μεγάλα παιδιά. Τι μαγικό συμβαίνει δηλαδή στα 18 και αλλάζει το παιδί και γίνεται ενήλικας; Τι μαγικό μπορεί να συμβεί στο παιδί που μεγαλώνει μαθαίνοντας να μισεί, από το να γίνει ένα εσωτερικό παιδί εγκλωβισμένο σε ένα ενήλικο σώμα, που απλά αναπαράγει τους κοινωνικούς χάρτες μίσους, σύμφωνα με τους οποίους ανατράφηκε;
Πρεκατέ Βικτωρία, www.brightplanet.blogspot.gr, 8/2/2013
