Ο τίτλος είναι λίγο παράδοξος. Πρώτον, γιατί οι έφηβοι αποτελούν το πιο ευαίσθητο θερμότερο του αξιακού και ψυχολογικού κλίματος μιας κοινωνίας (αυτού που πραγματικά είναι κι όχι αυτό που φαίνεται), συνεπώς οι αξίες που ρητά κι έκδηλα εκφράζουν οι έφηβοι δεν είναι παρά ο πιο σκληρός ειλικρινής καθρέφτης των βαθύτερων αξιών μιας ολόκληρης κοινωνίας-δηλαδή των δικών μας! Δεύτερον, είναι λίγο προκλητικό να νουθετούμε και να μιλάμε στους νέους για αξίες, τη στιγμή που εμείς δημιουργήσαμε την κρίση, με τη δική μας έλλειψη αξιών, απερισκεψία, αδιαφορία, αδράνεια, απληστία, εγωκεντρισμό κλπ. Την οποία κρίση, οι νέοι καλούνται να πληρώσουν περισσότερο από όλους. Πριν λοιπόν μιλήσουμε για τις αξίες των εφήβων, καλύτερα θα ήταν να κοιτάξουμε τις δικές μας αξίες. Τις πραγματικές, όχι τις δήθεν, που υποκρινόμαστε ότι υπηρετούμε- γιατί τα παιδιά θα μάθουν από αυτά που κάνουμε, κι όχι αυτά που λέμε. Η ανάκτηση λοιπόν των αξιών είναι πρωτίστως δική μας δουλειά και μετά των εφήβων-όσο σκουριασμένοι ή βαθιά ηλικιωμένοι κι αν νομίζουμε ότι είμαστε για να αλλάξουμε.
Οι έφηβοι είναι θυμωμένοι. Έχουν κάθε δικαίωμα. Η δική μας γενιά τα θαλάσσωσε και καλούνται εκείνοι να πληρώσουν τα σπασμένα. Σε πολλές έρευνες έχει αποδειχθεί ότι η ακραία φτώχεια και ανεργία συνδέονται με τη βία και την παραβατική συμπεριφορά στην εφηβική ηλικία. Την φτώχεια δεν την προκάλεσαν τα παιδιά-εμείς όμως εύκολα τα κατακρίνουμε όταν εμπλέκονται σε βίαιη συμπεριφορά. Οι Santiago et. al (2011) έχουν βρει ότι δεν είναι μόνο η ανεργία που συμβάλλει στην αύξηση της νεανικής παραβατικότητας, αλλά και η προοπτική της ανεργίας. Δεν είναι λοιπόν μόνο ότι η ανεργία των νέων βρίσκεται στο ιλιγγιώδες 57,1%, αλλά ότι πηγαίνει και από το κακό στο χειρότερο! Πέρσι ήταν στο 45%, του χρόνου, πόσο θα είναι; 75%; του παραχρόνου; 90%; Και μετά θα αναρωτιόμαστε όλοι σε έναν βαθυστόχαστο μαζικό διαλογισμό «μα γιατί άραγε να υπάρχει βία στα παιδιά σήμερα;» …Έλα μ’ ντε… τι θέλει να πει ο ποιητής… Για την ανεργία στο 60% ευθύνεται η γενιά μας-όχι τα παιδιά. Και η γενιά μας οφείλει να επανορθώσει και να αναλάβει τις ευθύνες της. Αν αυτή η τάση συνεχίσει (και μέχρι τώρα δεν έχουμε δει στην πράξη καμία απολύτως αλλαγή), τότε πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι καταστρέφουμε μια ολόκληρη γενιά. Δεν δικαιούμαστε να αδιαφορούμε, δεν δικαιούμαστε να επαναπαυόμαστε.
Ο J. Garbarino αναφέρεται στην απόλυτη ανάγκη του παιδιού να έχει ‘προσανατολισμό προς το μέλλον’ (future orientation) , δηλαδή ένα όραμα, μια προοπτική, μια ελπίδα, αλλιώς παραιτείται στην τελειωτική σκέψη (terminal thinking), ότι ‘δεν έχει νόημα να προσπαθήσω, δεν έχω να περιμένω τίποτα’, η οποία είναι πολύ πιο καταστροφική στα παιδιά, από ότι στους ενήλικες. Ακούω για πολλές περιπτώσεις παιδιών που σκέφτονται να εγκαταλείψουν το διάβασμα ή τις σπουδές τους «γιατί να διαβάσω, αφού δεν πρόκειται να βρω δουλειά;’. Οφείλουμε να διδάξουμε στα παιδιά μας την υπομονή και την επιμονή μέσα από το δικό μας ζωντανό παράδειγμα, τη δική μας δέσμευση να ασχοληθούμε ενεργά για ένα καλύτερο αύριο στον τόπο μας. Η δική μας επιμονή κι υπομονή οφείλει να είναι υπαρκτή όχι μόνο στην εργασία μας, αλλά και στη δραστηριοποίησή μας για να βοηθήσουμε τη χώρα μας. Μόνο έτσι θα πείσουμε έμπρακτα τα παιδιά ότι αξίζει τον κόπο να συνεχίσουν τις σπουδές τους, να συνεχίσουν να διαβάζουν, να συνεχίσουν να μαθαίνουν, να συνεχίσουν να προσπαθούν. Το να δουν έναν γονιό κολλημένο σε έναν καναπέ, που κάνει τα ελάχιστα που μπορεί, απλά για να επιβιώσει, ή έναν εκπαιδευτικό που απλά ‘βγάζει ώρες’, δεν πρόκειται να εμπνεύσει τους νέους, θα μας απαξιώσουν και θα έχουν δίκιο . Θα χρειαστεί διπλή προσπάθεια από εμάς σήμερα, να τα εμπνεύσουμε, με το δικό μας ζωντανό παράδειγμα δραστηριοποίησης για τη δικαιοσύνη, την αξιοπρέπεια, την ελευθερία και την αλληλεγγύη, για να συνεχίσουν να κάνουν εκείνα, που σε άλλες εποχές θεωρούσαμε δεδομένο ότι θα έκαναν. Ο J. Garbarino αναφέρει ότι για τα παιδιά είναι σημαντικοί οι θετικοί κοινωνικοί χάρτες που δίνουν τα μηνύματα «Μπορώ να εμπιστευτώ τους ενήλικες, γιατί ξέρουν τι κάνουν» (πόσο δίνουμε αυτό το μήνυμα στα παιδιά σήμερα;), “Είμαι ένα χρήσιμο και άξιο μέλος στην κοινωνία» (πόσο δίνουμε αυτό το μήνυμα στα παιδιά σήμερα;) «Έχω ένα σημαντικό ρόλο να παίξω στη ζωή» (πόσο δίνουμε αυτό το μήνυμα στα παιδιά σήμερα;) «Η κοινωνία μου δίνει χώρο, φροντίδα και στήριξη να αναπτυχθώ και να εκπληρώσω το δυναμικό μου» (πόσο δίνουμε αυτό το μήνυμα στα παιδιά σήμερα;)… Μετά βέβαια, μας κάνει εντύπωση όταν αποζητούν καταφύγιο, ταυτότητα και νόημα σε συμμορίες, εγκληματικές δράσεις ή εξτρεμιστικές ιδεολογίες…
Ο J. Garbarino αναφέρει επίσης ότι, μετά τα 8 έτη, το παιδί έχει μεγάλη ανάγκη στη διαμόρφωση της ταυτότητάς του και των ‘κοινωνικών χαρτών’ (social maps) με τα οποία οικοδομεί την αντίληψή του για τον κόσμο, μια υγιή αίσθηση ‘πατρίδας’ (‘homeland’). Η έννοια της πατρίδας είναι ευρύτερη από την έννοια του έθνους, γιατί συμπεριλαμβάνει ακόμη τη γη, το περιβάλλον, τους φυτικούς και ζωικούς οργανισμούς που μοιράζονται το ευρύτερο αυτό ‘σπίτι’ (και το οποίο συχνά υποτιμούμε ή θεωρούμε δεδομένο). Στα παιδιά σήμερα ή έννοια αυτή είναι τραυματισμένη. Νιώθουν πολύ ταπεινωμένα, που κατέληξε η πατρίδα τους να γυρνάει από χώρα σε χώρα, ζητιανεύοντας δανεικά (και να το παρουσιάζουν τα ΜΜΕ ως ‘επιτυχία’). Νιώθουν πολύ ταπεινωμένα που οι Έλληνες έχουν κατασυκοφαντηθεί στο εξωτερικό (και το γνωρίζουν). Νιώθουν πολύ ταπεινωμένα που τις αποφάσεις για το μέλλον τους και τη χώρα τους τις διατάζουν Ευρωπαίοι αξιωματούχοι και εμείς οι ‘Έλληνες σκύβουμε απλά το κεφάλι, ‘yes man’. Αυτά, οι νέοι τα βλέπουν και τα αντιλαμβάνονται. Και για αυτήν την ταπείνωση ευθυνόμαστε εμείς. Αν δεν πάψουμε να αδιαφορούμε για την εθελοδουλία μας, αν δεν σηκώσουμε λίγο το κεφάλι, αν δεν πούμε ‘μέχρι εδώ’, μην περιμένουμε σεβασμό από τους νέους μας. Δεν έχουν να εμπνευστούν τίποτα από εκείνους που γίνονται χαλί για να τους πατήσουν οι Ευρωπαίοι ‘σωτήρες’. Πώς διδάξουμε στα παιδιά μας αξιοπρέπεια, όταν εμείς την έχουμε εξευτελίσει;
Οφείλουμε να παραδώσουμε στα παιδιά μας την πατρίδα τουλάχιστον στην κατάσταση που τη λάβαμε, αν όχι καλύτερη. Τι πατρίδα θα παραδώσουμε στα παιδιά μας, όταν η ελληνική γη ξεπουλιέται επί πινακίου φακής; Όταν οι φυσικοί της πόροι (οι οποίοι ανήκουν στις μελλοντικές γενιές-δεν είναι για να τους φάμε τώρα μονοκοπανιά) εκχωρούνται με εξευτελιστικούς όρους; Η ελληνική γη δεν είναι μια τυχαία γη. Είναι πανάρχαια, είναι ιερή κι έχει χυθεί αίμα για να την παραλάβουμε εμείς ελεύθερη. Και τώρα τι; Τι θα πούμε στα παιδιά μας; ‘Ναι ξέρετε, εμείς τη λάβαμε, αλλά νά, αναγκαστήκαμε να την πουλήσαμε για να ξεχρεώσουμε τις πισίνες, τα τζιπ, τα γαρύφαλλα στα μπουζούκια και τα ρουσφετάκια μας;’ Τι θα τους πούμε; Τι θα πούμε στην ίδια τη γη; Θα μας δώσει μία, έναν σεισμό και θα μας πετάξει έξω.
Τα παιδιά νιώθουν ταπείνωση και για αυτό προσπαθούν (ακατάλληλα) να εκτονώσουν το επώδυνο αυτό συναίσθημα με εθνικιστικές κορώνες, βρίζοντας και χτυπώντας τον ταλαίπωρο αλλοδαπό συμμαθητή, με τον οποίο είχαν μεγαλώσει μαζί και που τώρα υποφέρει από πολλά περισσότερα δεινά από ότι οι ίδιοι. Οι εθνικιστικές κορώνες όμως δείχνουν ακριβώς την έλλειψη αυτοεκτίμησης ως έθνος και την τραυματισμένη εσωτερική έννοια της πατρίδας. Δεν οδηγούν πουθενά.
Μην ηθικολογούμε λοιπόν. Ας δούμε τους εαυτούς μας. Με τα σημερινά ποσοστά ανεργίας των νέων, αναρωτιέμαι για το μέλλον των παιδιών που βλέπω, που διδάσκω, που συνομιλώ. Τι θα απογίνουν; Έχω δραστηριοποιηθεί εδώ και αρκετά χρόνια για την πρόληψη της σεξουαλικής κακοποίησης του παιδιού και της γυναίκας. Το μοτίβο μέχρι σήμερα ήταν κυρίως ότι το κακοποιημένο από την οικογένεια παιδί (συνήθως κορίτσι, αν και όχι μόνο), με τη χαμηλή αυταξία και τους καταστροφικούς ‘κοινωνικούς χάρτες’, έτεινε ασυνείδητα να αναπαράγει την αρχική τραυματική εμπειρία, με επανα-θυματοποίηση ή οποία μπορεί να περιελάμβανε και εκπόρνευση. Κεντρική επιδίωξη ήταν (και είναι) ότι με την ενημέρωση, τη θεραπεία και την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης μπορεί η κακοποιημένη γυναίκα να ξεφύγει από την επαναθυματοποίηση. Σήμερα όμως τι να πεις; Τι να πεις που τα ποσοστά εκπόρνευσης νέων ατόμων αυξάνονται, όχι λόγω παιδικού τραύματος, αλλά λόγω της ανάγκης για επιβίωση;! Ένα βήμα εμπρός και δέκα πίσω. Τι θα απογίνουν τα κορίτσια μας; ‘Βιζιτούδες’, επειδή δεν θα έχουν να φάνε; Με 60% ανεργία; Τι θα απογίνουν, το έχουμε σκεφτεί; Ή μήπως σκέφτεται ο μεσήλιξ πατήρ, που θέλει με νύχια και με δόντια να κρατήσει το παλιό του αξιακό σύστημα και να κοιτάξει την πάρτη του, ότι «απαπα, αυτά τα κάνουν τα ‘κακά’ κορίτσια, η δικιά μου κόρη ούτως ή άλλως, δεν θα έχει πρόβλημα. Θα σπουδάσει, έχει ακίνητα, έχω και τη σύνταξη, θα βάλω και το μέσο για να τη διορίσω στο δημόσιο». Νομίζεις φίλε. Οι σπουδές πια δεν εξασφαλίζουν εισόδημα κι εργασία. Τα ακίνητα κοστίζουν πιο πολύ να τα έχεις, ακόμη και αν τα εκμεταλλεύεσαι. Η σύνταξη πάει προς αφανισμό. Και το ρουσφέτι αυτήν την εποχή ισοδυναμεί με εσχάτη προδοσία. Γιατί για να ‘σώσεις’ το δικό σου το παιδί, καταστρέφεις όλα τα άλλα. Και εντέλει και το δικό σου. Με αυτό το αξιακό σύστημα, που μας έφερε μέχρι εδώ, δεν θα μείνει κανείς στο απυρόβλητο. Πρέπει να πάψουμε να νομίζουμε ότι εμείς βγάλαμε την ουρίτσα μας απ΄ έξω, άρα δεν πειράζει, δεν ασχολούμαστε. Αν ο περήφανος μεσήλιξ πατήρ συνεχίσει έτσι, ίσως βρει τον εαυτό του σε μερικά χρόνια, να ηθικολογεί μεν για τα ‘κακά κορίτσια’ στο καφενείο με άλλους αργόσχολους παπούδες, αλλά στο σπίτι, όταν γυρνάει ξημερώματα η κόρη του, βαμμένη, με το μίνι και τα τακούνια, να στρέφει το κεφάλι αλλού και να σιωπά- σπασμένος, ταπεινωμένος, να σιωπά, γιατί ίσως η κόρη να είναι η μόνη που φέρνει το μόνο και μοναδικό εισόδημα που μπαίνει στο σπίτι… Αυτό συμβαίνει σε οικογένειες σήμερα. Και δεν το αξίζουν ούτε οι κόρες, ούτε οι μεσήλικες, ούτε η πατρίδα μας, ούτε κανείς…
Πρεκατέ Βικτωρία, www.brightplanet.blogspot.gr, 25/2/2013
