Τα τραγικά περιστατικά ακραίας παιδικής κακοποίησης, που
είδαν πρόσφατα το φως της δημοσιότητας (το δίχρονο αγοράκι που πέθανε από
εγκαύματα από καυτό νερό και το 5χρονο κοριτσάκι στην Ξάνθη, θύμα πολλαπλού βιασμού)
φέρνουν ξανά στο προσκήνιο το σοβαρότατο πρόβλημα της παιδικής κακοποίησης. Για
κάθε ακραίο περιστατικό ενδοοικογενειακής βίας που φτάνει στο φως της
δημοσιότητας, χιλιάδες άλλα αποσιωπώνται πίσω από κλειστές πόρτες, κρυμμένα σε
οικογένειες που υποφέρουν, ενώ ο περίγυρος (γείτονες, ευρύτερο συγγενικό
περιβάλλον, σχολείο κλπ.) είτε δεν ξέρει, είτε δεν θέλει να ξέρει, ή ακόμη κι
αν ξέρει, δεν γνωρίζει πώς να βοηθήσει.
Η σωματική κακοποίηση περιλαμβάνει ξύλο, δυνατό τράνταγμα (συνήθως
των βρεφών, με συνέπεια σοβαρές εγκεφαλικές βλάβες), πέταγμα του παιδιού κάτω,
κάψιμο του παιδιού, πνίξιμο, πρόκλησης ασφυξίας, ή άλλος τρόπος σωματικής
βλάβης στο παιδί, ακόμη και τεχνητή πρόκληση
ασθένειας(1).Τα αίτια της παιδικής κακοποίησης είναι πολυσύνθετα και συχνά
αλληλένδετα, όμως φαίνεται ότι το ιστορικό ψυχικής ασθένειας στην οικογένεια, το
ιστορικό ενδοοικογενειακής βίας (π.χ. μεταξύ των γονιών ή σε μεγαλύτερα παιδιά)
και η κατάχρηση ουσιών ή αλκοόλ στους γονείς αποτελούν το «τοξικό τρίο» στις
περιπτώσεις ακραίας σωματικής παιδικής κακοποίησης, σύμφωνα με αγγλική έρευνα(2).
Η κακοποίηση του ίδιου του γονιού ως παιδί επίσης σχετίζεται με την αναπαραγωγή
της βίαιης συμπεριφοράς στα δικά του παιδιά, είτε λόγω της χαμηλής
αυτοεκτίμησης και ψυχικών του προβλημάτων, είτε επειδή η βία αποτελεί για εκείνον
μαθημένη συμπεριφορά επιβολής ‘πειθαρχίας’ στην αντιλαμβανόμενη ανυπακοή του
παιδιού. Έτσι, η ενδο-οικογενειακή βία γίνεται διαγενεακό μοτίβο που
αναπαράγεται. Οι συνέπειες της σωματικής βίας στα παιδιά, μπορεί να περιλαμβάνουν
αλλοιώσεις στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο, μετα-τραυματικό στρες, κατάθλιψη και
φοβίες, προβληματική ή αντικοινωνική
συμπεριφορά, χρήση ουσιών στην εφηβεία, δυσκολία να συνάψουν προσωπικές
σχέσεις, αναπαραγωγή της βίας στις διαπροσωπικές και στις κοινωνικές τους
σχέσεις(3).
Πώς μπορεί η παιδική κακοποίηση να προληφθεί;
Χρειάζεται συστηματική αλλαγή νοοτροπίας σχετικά με την
παιδική προστασία: τα παιδιά δεν είναι ιδιοκτησία των γονιών τους, για να τα
μεταχειρίζονται όπως εκείνοι θέλουν. Δυστυχώς αποτελεί κοινή επιφύλαξη στη χώρα
μας ‘να μην ανακατευτούμε στα οικογενειακά των άλλων’, ακόμη κι αν έχουμε
υποψίες κακοποίησης. Θα πρέπει να υπάρξει εκτενής εκστρατεία ευαισθητοποίησης ότι η παιδική κακοποίηση πρέπει να σταματήσει
και αυτό είναι ευθύνη όλων μας. Ταυτόχρονα,
θα πρέπει να βελτιωθεί ο μηχανισμός καταγγελιών (έστω και ανώνυμων)
παιδικής κακοποίησης, όπως και ο μηχανισμός διερεύνησης, με ενδυνάμωση των
κοινωνικών υπηρεσιών. Θα πρέπει η διαδικασία διερεύνησης να γίνεται διακριτικά,
με επαγγελματισμό, αλλά και με προστασία των μαρτύρων (καθώς ένας σημαντικός
παράγοντας που εμποδίζει μάρτυρες να καταγγείλουν είναι ο φόβος αντιποίνων από
τους κακοποιητικούς γονείς). Χρειάζεται συστηματική επιμόρφωση των κοινωνικών
λειτουργών, παιδιάτρων, εκπαιδευτικών, αστυνομικών, αλλά και γονέων, σε σχέση
με την παιδική κακοποίηση (αίτια, ενδείξεις, συνέπειες, δράση), ώστε να
αναγνωρίζουν έγκαιρα τα σημάδια (όπως
π.χ. μελανιές σε διαφορετικά στάδια ίασης που το παιδί προσπαθεί να κρύψει) και
να γνωρίζουν πού να απευθυνθούν. Ιδιαίτερα, οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να είναι
πλήρως ενημερωμένοι και σε στενή επικοινωνία με τις κοινωνικές υπηρεσίες του
δήμου, καθώς συχνά είναι οι πρώτοι που αντιλαμβάνονται την παιδική κακοποίηση στις
συχνά απομονωμένες δυσλειτουργικές οικογένειες. Εξειδικευμένη ενημέρωση,
προστασία και στήριξη θα πρέπει να δίνεται στις γυναίκες σε κακοποιητικές
σχέσεις, για τη δική τους προστασία, αλλά και αυτή των παιδιών τους. Ομάδες
στήριξης οικογενειών και κατ’ οίκον επισκέψεις υποστηρικτικών λειτουργών,
ιδιαίτερα στην φάση αμέσως μετά τη γέννηση (πρώιμη παρέμβαση) έχει βρεθεί ότι
μπορεί να βοηθήσουν αποτελεσματικά τις υψηλού ρίσκου οικογένειες (π.χ.
κοινωνικά απομονωμένες, με χρήση ουσιών, ψυχικά προβλήματα κλπ.). Σημαντικός
είναι ο αποτελεσματικός συντονισμός και η επικοινωνία μεταξύ των φορέων, καθώς
έχει βρεθεί ότι ακόμη και σε περιπτώσεις οικογενειών γνωστές στις κοινωνικές
υπηρεσίες, δεν κατάφεραν να προλάβουν το μοιραίο, γιατί δεν υπήρχε σωστή
διάχυση και διαχείριση πληροφορίας μεταξύ των υπεύθυνων φορέων.
Χρειάζεται τέλος το μάθημα της κοινωνικο-συναισθηματικής
αγωγής να γίνει υποχρεωτικό στα σχολεία σε όλες τις βαθμίδες, ώστε να μάθουν τα
παιδιά τον εαυτό τους, να διαχειρίζονται το συναίσθημά τους, να αναγνωρίζουν
και να αποφεύγουν την κακοποίηση, να γίνουν σωστοί γονείς και να γνωρίζουν πού
θα αναζητήσουν βοήθεια, όταν βιώνουν δυσκολίες. Η πρόληψη της παιδικής
κακοποίησης χρειάζεται μακρόχρονη και συστηματική δουλειά, αλλά τα παιδιά
αξίζουν κάθε δυνατή προστασία, όποιο κι αν είναι το οικονομικό κόστος. Η
προστασία και ευημερία του παιδιού θα πρέπει να είναι υπέρτατη αξία κάθε
κοινωνίας. Αλλιώς, θα περιμένουμε το επόμενο θύμα, ώστε να αναρωτούμαστε εκ των
υστέρων γιατί συμβαίνουν αυτά τα τραγικά συμβάντα σήμερα.
1)
https://www.nspcc.org.uk/Inform/resourcesforprofessionals/physicalabuse/introduction_wda87937.html
3) Buckley H, Holt S, Whelan S. Listen
to me! Children’s experiences of domestic violence. Child Abuse Review 2007;
16:296-310
